4.3.1 มนุสฺสโลกกถา
๐ น วตฺตพฺพํ— “พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี”ติ? อามนฺตา. นนุ อตฺถิ พุทฺธวุตฺถานิ เจติยานิ อารามวิหารคามนิคมนครานิ รฏฺฐานิ ชนปทานีติ? อามนฺตา. หญฺจิ อตฺถิ พุทฺธวุตฺถานิ เจติยานิ อารามวิหารคามนิคมนครานิ รฏฺฐานิ ชนปทานิ, เตน วต เร วตฺตพฺเพ— “พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี”ติ.
๐ น วตฺตพฺพํ— “พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี”ติ? อามนฺตา. นนุ ภควา ลุมฺพินิยา ชาโต, โพธิยา มูเล อภิสมฺพุทฺโธ, พาราณสิยํ ภควตา ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํ, จาปาเล เจติเย อายุสงฺขาโร โอสฺสฏฺโฐ, กุสินารายํ ภควา ปรินิพฺพุโตติ? อามนฺตา. หญฺจิ ภควา ลุมฺพินิยา ชาโต …เป… กุสินารายํ ภควา ปรินิพฺพุโต, เตน วต เร วตฺตพฺเพ— “พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี”ติ.
๐ น วตฺตพฺพํ— “พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี”ติ? อามนฺตา. นนุ วุตฺตํ ภควตา— “เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ อุกฺกฏฺฐายํ วิหรามิ สุภควเน สาลราชมูเล”ติ; “เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ อุรุเวลายํ วิหรามิ อชปาลนิโคฺรเธ ปฐมาภิสมฺพุทฺโธ”ติ; “เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ ราชคเห วิหรามิ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป”ติ; “เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ สาวตฺถิยํ วิหรามิ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม”ติ; “เอกมิทาหํ, ภิกฺขเว, สมยํ เวสาลิยํ วิหรามิ มหาวเน กูฏาคารสาลายนฺ”ติ. อตฺเถว สุตฺตนฺโตติ? อามนฺตา. เตน หิ พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสีติ.
× พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสีติ? อามนฺตา. นนุ ภควา โลเก ชาโต, โลเก สํวฑฺโฒ, โลกํ อภิภุยฺย วิหรติ อนุปลิตฺโต โลเกนาติ? อามนฺตา. หญฺจิ ภควา โลเก ชาโต, โลเก สํวฑฺโฒ, โลกํ อภิภุยฺย วิหรติ อนุปลิตฺโต โลเกน, โน จ วต เร วตฺตพฺเพ— “พุทฺโธ ภควา มนุสฺสโลเก อฏฺฐาสี”ติ.
มนุสฺสโลกกถา นิฏฺฐิตา.