14.1 อภิธมฺมภาชนีย
ปญฺจ สิกฺขาปทานิ— ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ, อทินฺนาทานา เวรมณี สิกฺขาปทํ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี สิกฺขาปทํ, มุสาวาทา เวรมณี สิกฺขาปทํ, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, โย ตสฺมิํ สมเย ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
ตตฺถ กตมํ อทินฺนาทานา เวรมณี สิกฺขาปทํ …เป… กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี สิกฺขาปทํ …เป… มุสาวาทา เวรมณี สิกฺขาปทํ …เป… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ, ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, โย ตสฺมิํ สมเย ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
ตตฺถ กตมํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, โย ตสฺมิํ สมเย ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
ปญฺจ สิกฺขาปทานิ— ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ, อทินฺนาทานา เวรมณี สิกฺขาปทํ, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี สิกฺขาปทํ, มุสาวาทา เวรมณี สิกฺขาปทํ, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ… วีริยาธิปเตยฺยํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ… วีริยาธิปเตยฺยํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย เจตนา สญฺเจตนา สญฺเจตยิตตฺตํ— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ… วีริยาธิปเตยฺยํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, โย ตสฺมิํ สมเย ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
ตตฺถ กตมํ ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ… วีริยาธิปเตยฺยํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา …เป… อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา …เป… ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “ปาณาติปาตา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
ตตฺถ กตมํ อทินฺนาทานา เวรมณี สิกฺขาปทํ …เป… กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี สิกฺขาปทํ …เป… มุสาวาทา เวรมณี สิกฺขาปทํ …เป… สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ… วีริยาธิปเตยฺยํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีมํสาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา …เป… อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา …เป… ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
ตตฺถ กตมํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ… วีริยาธิปเตยฺยํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ… ฉนฺทาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… วีริยาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ… ปณีตํ… จิตฺตาธิปเตยฺยํ หีนํ… มชฺฌิมํ ปณีตํ สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา วิรมนฺตสฺส, ยา ตสฺมิํ สมเย สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม เสตุฆาโต— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”. อวเสสา ธมฺมา เวรมณิยา สมฺปยุตฺตา …เป… อวเสสา ธมฺมา เจตนาย สมฺปยุตฺตา …เป… ผโสฺส …เป… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป— อิทํ วุจฺจติ “สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณี สิกฺขาปทํ”.
กตเม ธมฺมา สิกฺขา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ รูปารมฺมณํ วา …เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย ผโสฺส โหติ …เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา สิกฺขา.
กตเม ธมฺมา สิกฺขา? ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหติ โสมนสฺสสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… โสมนสฺสสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ …เป… อุเปกฺขาสหคตํ ญาณวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาเรน รูปารมฺมณํ วา …เป… ธมฺมารมฺมณํ วา ยํ ยํ วา ปนารพฺภ, ตสฺมิํ สมเย ผโสฺส โหติ …เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา สิกฺขา.
กตเม ธมฺมา สิกฺขา? ยสฺมิํ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ …เป… อรูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวติ …เป… โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ อปจยคามิํ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา วิวิจฺเจว กาเมหิ …เป… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ, ตสฺมิํ สมเย ผโสฺส โหติ …เป… อวิกฺเขโป โหติ. อิเม ธมฺมา สิกฺขา.
อภิธมฺมภาชนียํ.