8.1 สุตฺตนฺตภาชนีย
จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา— อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ, อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิโยฺยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อนุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา? ตีณิ อกุสลมูลานิ— โลโภ, โทโส, โมโห. ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ; ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ— อิเม วุจฺจนฺติ “อนุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา”. อิติ อิเมสํ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
“ฉนฺทํ ชเนตี”ติ. ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท— อยํ วุจฺจติ “ฉนฺโท”. อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สญฺชเนติ อุฏฺฐเปติ สมุฏฺฐเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติ. เตน วุจฺจติ “ฉนฺทํ ชเนตี”ติ.
“วายมตี”ติ. ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อยํ วุจฺจติ “วายาโม”. อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ “วายมตี”ติ.
“วีริยํ อารภตี”ติ. ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อิทํ วุจฺจติ “วีริยํ”. อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. เตน วุจฺจติ “วีริยํ อารภตี”ติ.
“จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี”ติ. ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ …เป… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ— อิทํ วุจฺจติ “จิตฺตํ”. อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติ. เตน วุจฺจติ “จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี”ติ.
“ปทหตี”ติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อิทํ วุจฺจติ “ปธานํ”. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ …เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ “ปทหตี”ติ.
กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา? ตีณิ อกุสลมูลานิ— โลโภ, โทโส, โมโห. ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ— อิเม วุจฺจนฺติ “อุปฺปนฺนา ปาปกา อกุสลา ธมฺมา”. อิติ อิเมสํ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
“ฉนฺทํ ชเนตี”ติ. ตตฺถ กตโม ฉนฺโท? โย ฉนฺโท ฉนฺทิกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท— อยํ วุจฺจติ “ฉนฺโท”. อิมํ ฉนฺทํ ชเนติ สญฺชเนติ อุฏฺฐเปติ สมุฏฺฐเปติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตติ. เตน วุจฺจติ “ฉนฺทํ ชเนตี”ติ.
“วายมตี”ติ. ตตฺถ กตโม วายาโม? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อยํ วุจฺจติ “วายาโม”. อิมินา วายาเมน อุเปโต โหติ …เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ “วายมตี”ติ.
“วีริยํ อารภตี”ติ. ตตฺถ กตมํ วีริยํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อิทํ วุจฺจติ “วีริยํ”. อิมํ วีริยํ อารภติ สมารภติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรติ. เตน วุจฺจติ “วีริยํ อารภตี”ติ.
“จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี”ติ. ตตฺถ กตมํ จิตฺตํ? ยํ จิตฺตํ มโน มานสํ …เป… ตชฺชามโนวิญฺญาณธาตุ— อิทํ วุจฺจติ “จิตฺตํ”. อิมํ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ สมฺปคฺคณฺหาติ อุปตฺถมฺเภติ ปจฺจุปตฺถมฺเภติ. เตน วุจฺจติ “จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี”ติ.
“ปทหตี”ติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อิทํ วุจฺจติ “ปธานํ”. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ …เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ “ปทหตี”ติ.
กถญฺจ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อนุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา? ตีณิ กุสลมูลานิ— อโลโภ, อโทโส, อโมโห. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ, วจีกมฺมํ, มโนกมฺมํ— อิเม วุจฺจนฺติ “อนุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา”. อิติ อิเมสํ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
“ฉนฺทํ ชเนตี”ติ …เป… “วายมตี”ติ …เป… “วีริยํ อารภตี”ติ …เป… “จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี”ติ …เป… “ปทหตี”ติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อิทํ วุจฺจติ “ปธานํ”. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ …เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ “ปทหตี”ติ.
กถญฺจ ภิกฺขุ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิโยฺยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ? ตตฺถ กตเม อุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา? ตีณิ กุสลมูลานิ— อโลโภ, อโทโส, อโมโห. ตํสมฺปยุตฺโต เวทนากฺขนฺโธ, สญฺญากฺขนฺโธ, สงฺขารกฺขนฺโธ, วิญฺญาณกฺขนฺโธ, ตํสมุฏฺฐานํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ มโนกมฺมํ— อิเม วุจฺจนฺติ “อุปฺปนฺนา กุสลา ธมฺมา”. อิติ อิเมสํ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ฐิติยา อสมฺโมสาย ภิโยฺยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วีริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ.
“ฐิติยา”ติ. ยา ฐิติ โส อสมฺโมโส, โย อสมฺโมโส โส ภิโยฺยภาโว, โย ภิโยฺยภาโว ตํ เวปุลฺลํ, ยํ เวปุลฺลํ สา ภาวนา, ยา ภาวนา สา ปาริปูรี.
“ฉนฺทํ ชเนตี”ติ …เป… “วายมตี”ติ …เป… “วีริยํ อารภตี”ติ …เป… “จิตฺตํ ปคฺคณฺหาตี”ติ …เป… ปทหตีติ. ตตฺถ กตมํ ปธานํ? โย เจตสิโก วีริยารมฺโภ …เป… สมฺมาวายาโม— อิทํ วุจฺจติ “ปธานํ”. อิมินา ปธาเนน อุเปโต โหติ …เป… สมนฺนาคโต. เตน วุจฺจติ “ปทหตี”ติ.
สุตฺตนฺตภาชนียํ.