11.10 ทส ธมฺมา
ทส ธมฺมา พหุการา …เป… ทส ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา.
กตเม ทส ธมฺมา พหุการา? ทส นาถกรณา ธมฺมา— อิธาวุโส, ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน, อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ สีลวา โหติ …เป… สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ. อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.1)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต …เป… ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธา. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต …เป… อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.2)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวงฺโก. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… กลฺยาณสมฺปวงฺโก. อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.3)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สุวโจ โหติ โสวจสฺสกรเณหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต, ขโม ปทกฺขิณคฺคาหี อนุสาสนิํ. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… อนุสาสนิํ. อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.4)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ กิํกรณียานิ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต, อลํ กาตุํ, อลํ สํวิธาตุํ. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… อลํ สํวิธาตุํ. อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.5)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปาโมชฺโช. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… อุฬารปาโมชฺโช. อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.6)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตเรหิ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรหิ. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.7)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย วิหรติ …เป… กุสเลสุ ธมฺเมสุ. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.8)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สติมา โหติ, ปรเมน สติเนปกฺเกน สมนฺนาคโต, จิรกตมฺปิ จิรภาสิตมฺปิ สริตา อนุสฺสริตา. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. (1.9)
ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต, อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. ยํปาวุโส, ภิกฺขุ …เป… อยมฺปิ ธมฺโม นาถกรโณ. อิเม ทส ธมฺมา พหุการา. (1.10)
กตเม ทส ธมฺมา ภาเวตพฺพา? ทส กสิณายตนานิ— ปถวีกสิณเมโก สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํ. อาโปกสิณเมโก สญฺชานาติ …เป… เตโชกสิณเมโก สญฺชานาติ… วาโยกสิณเมโก สญฺชานาติ… นีลกสิณเมโก สญฺชานาติ… ปีตกสิณเมโก สญฺชานาติ… โลหิตกสิณเมโก สญฺชานาติ… โอทาตกสิณเมโก สญฺชานาติ… อากาสกสิณเมโก สญฺชานาติ… วิญฺญาณกสิณเมโก สญฺชานาติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ อทฺวยํ อปฺปมาณํ. อิเม ทส ธมฺมา ภาเวตพฺพา. (2)
กตเม ทส ธมฺมา ปริญฺเญยฺยา? ทสายตนานิ— จกฺขายตนํ, รูปายตนํ, โสตายตนํ, สทฺทายตนํ, ฆานายตนํ, คนฺธายตนํ, ชิวฺหายตนํ, รสายตนํ, กายายตนํ, โผฏฺฐพฺพายตนํ. อิเม ทส ธมฺมา ปริญฺเญยฺยา. (3)
กตเม ทส ธมฺมา ปหาตพฺพา? ทส มิจฺฉตฺตา— มิจฺฉาทิฏฺฐิ, มิจฺฉาสงฺกปฺโป, มิจฺฉาวาจา, มิจฺฉากมฺมนฺโต, มิจฺฉาอาชีโว, มิจฺฉาวายาโม, มิจฺฉาสติ, มิจฺฉาสมาธิ, มิจฺฉาญาณํ, มิจฺฉาวิมุตฺติ. อิเม ทส ธมฺมา ปหาตพฺพา. (4)
กตเม ทส ธมฺมา หานภาคิยา? ทส อกุสลกมฺมปถา— ปาณาติปาโต, อทินฺนาทานํ, กาเมสุมิจฺฉาจาโร, มุสาวาโท, ปิสุณา วาจา, ผรุสา วาจา, สมฺผปฺปลาโป, อภิชฺฌา, พฺยาปาโท, มิจฺฉาทิฏฺฐิ. อิเม ทส ธมฺมา หานภาคิยา. (5)
กตเม ทส ธมฺมา วิเสสภาคิยา? ทส กุสลกมฺมปถา— ปาณาติปาตา เวรมณี, อทินฺนาทานา เวรมณี, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี, มุสาวาทา เวรมณี, ปิสุณาย วาจาย เวรมณี, ผรุสาย วาจาย เวรมณี, สมฺผปฺปลาปา เวรมณี, อนภิชฺฌา, อพฺยาปาโท, สมฺมาทิฏฺฐิ. อิเม ทส ธมฺมา วิเสสภาคิยา. (6)
กตเม ทส ธมฺมา ทุปฺปฏิวิชฺฌา? ทส อริยวาสา— อิธาวุโส, ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ, ฉฬงฺคสมนฺนาคโต, เอการกฺโข, จตุราปเสฺสโน, ปณุนฺนปจฺเจกสจฺโจ, สมวยสฏฺเฐสโน, อนาวิลสงฺกปฺโป, ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร, สุวิมุตฺตจิตฺโต, สุวิมุตฺตปญฺโญ.
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุโน กามจฺฉนฺโท ปหีโน โหติ, พฺยาปาโท ปหีโน โหติ, ถินมิทฺธํ ปหีนํ โหติ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหีนํ โหติ, วิจิกิจฺฉา ปหีนา โหติ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ปญฺจงฺควิปฺปหีโน โหติ. (7.1)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน, อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโน. โสเตน สทฺทํ สุตฺวา …เป… ฆาเนน คนฺธํ ฆายิตฺวา… ชิวฺหาย รสํ สายิตฺวา… กาเยน โผฏฺฐพฺพํ ผุสิตฺวา… มนสา ธมฺมํ วิญฺญาย เนว สุมโน โหติ น ทุมฺมโน, อุเปกฺขโก วิหรติ สโต สมฺปชาโน. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ฉฬงฺคสมนฺนาคโต โหติ. (7.2)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ เอการกฺโข โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ สตารกฺเขน เจตสา สมนฺนาคโต โหติ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ เอการกฺโข โหติ. (7.3)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ จตุราปเสฺสโน โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ สงฺขาเยกํ ปฏิเสวติ, สงฺขาเยกํ อธิวาเสติ, สงฺขาเยกํ ปริวชฺเชติ, สงฺขาเยกํ วิโนเทติ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ จตุราปเสฺสโน โหติ. (7.4)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ ปณุนฺนปจฺเจกสจฺโจ โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุโน ยานิ ตานิ ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปุถุปจฺเจกสจฺจานิ, สพฺพานิ ตานิ นุนฺนานิ โหนฺติ ปณุนฺนานิ จตฺตานิ วนฺตานิ มุตฺตานิ ปหีนานิ ปฏินิสฺสฏฺฐานิ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ปณุนฺนปจฺเจกสจฺโจ โหติ. (7.5)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุโน กาเมสนา ปหีนา โหติ, ภเวสนา ปหีนา โหติ, พฺรหฺมจริเยสนา ปฏิปฺปสฺสทฺธา. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สมวยสฏฺเฐสโน โหติ. (7.6)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ อนาวิลสงฺกปฺปา โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุโน กามสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ, พฺยาปาทสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ, วิหิํสาสงฺกปฺโป ปหีโน โหติ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ อนาวิลสงฺกปฺโป โหติ. (7.7)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิํ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ ปสฺสทฺธกายสงฺขาโร โหติ. (7.8)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ สุวิมุตฺตจิตฺโต โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุโน ราคา จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ, โทสา จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ, โมหา จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สุวิมุตฺตจิตฺโต โหติ. (7.9)
กถญฺจาวุโส, ภิกฺขุ สุวิมุตฺตปญฺโญ โหติ? อิธาวุโส, ภิกฺขุ ‘ราโค เม ปหีโน อุจฺฉินฺนมูโล ตาลาวตฺถุกโต อนภาวํกโต อายติํ อนุปฺปาทธมฺโม’ติ ปชานาติ. ‘โทโส เม ปหีโน …เป… อายติํ อนุปฺปาทธมฺโม’ติ ปชานาติ. ‘โมโห เม ปหีโน …เป… อายติํ อนุปฺปาทธมฺโม’ติ ปชานาติ. เอวํ โข, อาวุโส, ภิกฺขุ สุวิมุตฺตปญฺโญ โหติ. อิเม ทส ธมฺมา ทุปฺปฏิวิชฺฌา. (7.10)
กตเม ทส ธมฺมา อุปฺปาเทตพฺพา? ทส สญฺญา— อสุภสญฺญา, มรณสญฺญา, อาหาเรปฏิกูลสญฺญา, สพฺพโลเกอนภิรติสญฺญา, อนิจฺจสญฺญา, อนิจฺเจ ทุกฺขสญฺญา, ทุกฺเข อนตฺตสญฺญา, ปหานสญฺญา, วิราคสญฺญา, นิโรธสญฺญา. อิเม ทส ธมฺมา อุปฺปาเทตพฺพา. (8)
กตเม ทส ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา? ทส นิชฺชรวตฺถูนิ— สมฺมาทิฏฺฐิสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา โหติ. เย จ มิจฺฉาทิฏฺฐิปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ. สมฺมาสงฺกปฺปสฺส มิจฺฉาสงฺกปฺโป …เป… สมฺมาวาจสฺส มิจฺฉาวาจา… สมฺมากมฺมนฺตสฺส มิจฺฉากมฺมนฺโต… สมฺมาอาชีวสฺส มิจฺฉาอาชีโว… สมฺมาวายามสฺส มิจฺฉาวายาโม… สมฺมาสติสฺส มิจฺฉาสติ… สมฺมาสมาธิสฺส มิจฺฉาสมาธิ… สมฺมาญาณสฺส มิจฺฉาญาณํ นิชฺชิณฺณํ โหติ. สมฺมาวิมุตฺติสฺส มิจฺฉาวิมุตฺติ นิชฺชิณฺณา โหติ. เย จ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยา อเนเก ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สมฺภวนฺติ, เต จสฺส นิชฺชิณฺณา โหนฺติ. อิเม ทส ธมฺมา อภิญฺเญยฺยา. (9)
กตเม ทส ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา? ทส อเสกฺขา ธมฺมา— อเสกฺขา สมฺมาทิฏฺฐิ, อเสกฺโข สมฺมาสงฺกปฺโป, อเสกฺขา สมฺมาวาจา, อเสกฺโข สมฺมากมฺมนฺโต, อเสกฺโข สมฺมาอาชีโว, อเสกฺโข สมฺมาวายาโม, อเสกฺขา สมฺมาสติ, อเสกฺโข สมฺมาสมาธิ, อเสกฺขํ สมฺมาญาณํ, อเสกฺขา สมฺมาวิมุตฺติ. อิเม ทส ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา. (10)
อิติ อิเม สตธมฺมา ภูตา ตจฺฉา ตถา อวิตถา อนญฺญถา สมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา”ติ. อิทมโวจายสฺมา สาริปุตฺโต. อตฺตมนา เต ภิกฺขู อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
ทสุตฺตรสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ เอกาทสมํ.
ปาถิกวคฺโค นิฏฺฐิโต.
ตสฺสุทฺทานํ
ปาถิโก จ อุทุมฺพรํ,
จกฺกวตฺติ อคฺคญฺญกํ;
สมฺปสาทนปาสาทํ,
มหาปุริสลกฺขณํ.
สิงฺคาลาฏานาฏิยกํ,
สงฺคีติ จ ทสุตฺตรํ;
เอกาทสหิ สุตฺเตหิ,
ปาถิกวคฺโคติ วุจฺจติ.
ปาถิกวคฺคปาฬิ นิฏฺฐิตา.
ตีหิ วคฺเคหิ ปฏิมณฺฑิโต สกโล
ทีฆนิกาโย สมตฺโต.