4.5 ปทาลตาปาตุภาว
ภูมิปปฺปฏเก อนฺตรหิเต ปทาลตา ปาตุรโหสิ, เสยฺยถาปิ นาม กลมฺพุกา; เอวเมว ปาตุรโหสิ. สา อโหสิ วณฺณสมฺปนฺนา คนฺธสมฺปนฺนา รสสมฺปนฺนา, เสยฺยถาปิ นาม สมฺปนฺนํ วา สปฺปิ สมฺปนฺนํ วา นวนีตํ เอวํวณฺณา อโหสิ. เสยฺยถาปิ นาม ขุทฺทมธุํ อเนฬกํ; เอวมสฺสาทา อโหสิ.
อถ โข เต, วาเสฏฺฐ, สตฺตา ปทาลตํ อุปกฺกมิํสุ ปริภุญฺชิตุํ. เต ตํ ปริภุญฺชนฺตา ตมฺภกฺขา ตทาหารา จิรํ ทีฆมทฺธานํ อฏฺฐํสุ. ยถา ยถา โข เต, วาเสฏฺฐ, สตฺตา ปทาลตํ ปริภุญฺชนฺตา ตมฺภกฺขา ตทาหารา จิรํ ทีฆมทฺธานํ อฏฺฐํสุ ตถา ตถา เตสํ สตฺตานํ ภิโยฺยโส มตฺตาย ขรตฺตญฺเจว กายสฺมิํ โอกฺกมิ, วณฺณเววณฺณตา จ ปญฺญายิตฺถ. เอกิทํ สตฺตา วณฺณวนฺโต โหนฺติ, เอกิทํ สตฺตา ทุพฺพณฺณา. ตตฺถ เย เต สตฺตา วณฺณวนฺโต, เต ทุพฺพณฺเณ สตฺเต อติมญฺญนฺติ— ‘มยเมเตหิ วณฺณวนฺตตรา, อเมฺหเหเต ทุพฺพณฺณตรา’ติ. เตสํ วณฺณาติมานปจฺจยา มานาติมานชาติกานํ ปทาลตา อนฺตรธายิ.
ปทาลตาย อนฺตรหิตาย สนฺนิปติํสุ. สนฺนิปติตฺวา อนุตฺถุนิํสุ— ‘อหุ วต โน, อหายิ วต โน ปทาลตา’ติ. ตเทตรหิปิ มนุสฺสา เกนจิ ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐา เอวมาหํสุ— ‘อหุ วต โน, อหายิ วต โน’ติ. ตเทว โปราณํ อคฺคญฺญํ อกฺขรํ อนุสรนฺติ, น เตฺววสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ.