7.12 สุขุมจฺฉวิลกฺขณํ
“ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ตถาคโต ปุริมํ ชาติํ ปุริมํ ภวํ ปุริมํ นิเกตํ ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา อุปสงฺกมิตฺวา ปริปุจฺฉิตา อโหสิ— ‘กิํ, ภนฺเต, กุสลํ, กิํ อกุสลํ, กิํ สาวชฺชํ, กิํ อนวชฺชํ, กิํ เสวิตพฺพํ, กิํ น เสวิตพฺพํ, กิํ เม กรียมานํ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย อสฺส, กิํ วา ปน เม กรียมานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อสฺสา’ติ. โส ตสฺส กมฺมสฺส กฏตฺตา …เป… โส ตโต จุโต อิตฺถตฺตํ อาคโต สมาโน อิมํ มหาปุริสลกฺขณํ ปฏิลภติ. สุขุมจฺฉวิ โหติ, สุขุมตฺตา ฉวิยา รโชชลฺลํ กาเย น อุปลิมฺปติ.
โส เตน ลกฺขเณน สมนฺนาคโต สเจ อคารํ อชฺฌาวสติ, ราชา โหติ จกฺกวตฺตี …เป… ราชา สมาโน กิํ ลภติ? มหาปญฺโญ โหติ, นาสฺส โหติ โกจิ ปญฺญาย สทิโส วา เสฏฺโฐ วา กามโภคีนํ. ราชา สมาโน อิทํ ลภติ …เป… พุทฺโธ สมาโน กิํ ลภติ? มหาปญฺโญ โหติ ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ, นาสฺส โหติ โกจิ ปญฺญาย สทิโส วา เสฏฺโฐ วา สพฺพสตฺตานํ. พุทฺโธ สมาโน อิทํ ลภติ”. เอตมตฺถํ ภควา อโวจ.
ตตฺเถตํ วุจฺจติ—
“ปุเร ปุรตฺถา ปุริมาสุ ชาติสุ,
อญฺญาตุกาโม ปริปุจฺฉิตา อหุ;
สุสฺสูสิตา ปพฺพชิตํ อุปาสิตา,
อตฺถนฺตโร อตฺถกถํ นิสามยิ.
ปญฺญาปฏิลาภคเตน กมฺมุนา,
มนุสฺสภูโต สุขุมจฺฉวี อหุ;
พฺยากํสุ อุปฺปาทนิมิตฺตโกวิทา,
สุขุมานิ อตฺถานิ อเวจฺจ ทกฺขิติ.
สเจ น ปพฺพชฺชมุเปติ ตาทิโส,
วตฺเตติ จกฺกํ ปถวิํ ปสาสติ;
อตฺถานุสิฏฺฐีสุ ปริคฺคเหสุ จ,
น เตน เสโยฺย สทิโส จ วิชฺชติ.
สเจ จ ปพฺพชฺชมุเปติ ตาทิโส,
เนกฺขมฺมฉนฺทาภิรโต วิจกฺขโณ;
ปญฺญาวิสิฏฺฐํ ลภเต อนุตฺตรํ,
ปปฺโปติ โพธิํ วรภูริเมธโส”ติ.