13.2.2 นิเสฺสณีอุปมา
เสยฺยถาปิ, วาเสฏฺฐ, ปุริโส จาตุมหาปเถ นิเสฺสณิํ กเรยฺย— ปาสาทสฺส อาโรหณาย. ตเมนํ เอวํ วเทยฺยุํ— ‘อมฺโภ ปุริส, ยสฺส ตฺวํ ปาสาทสฺส อาโรหณาย นิเสฺสณิํ กโรสิ, ชานาสิ ตํ ปาสาทํ— ปุรตฺถิมาย วา ทิสาย ทกฺขิณาย วา ทิสาย ปจฺฉิมาย วา ทิสาย อุตฺตราย วา ทิสาย อุจฺโจ วา นีโจ วา มชฺฌิโม วา’ติ? อิติ ปุฏฺโฐ ‘โน’ติ วเทยฺย.
ตเมนํ เอวํ วเทยฺยุํ— ‘อมฺโภ ปุริส, ยํ ตฺวํ น ชานาสิ, น ปสฺสสิ, ตสฺส ตฺวํ ปาสาทสฺส อาโรหณาย นิเสฺสณิํ กโรสี’ติ? อิติ ปุฏฺโฐ ‘อามา’ติ วเทยฺย.
ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, นนุ เอวํ สนฺเต ตสฺส ปุริสสฺส อปฺปาฏิหีรกตํ ภาสิตํ สมฺปชฺชตี”ติ? “อทฺธา โข, โภ โคตม, เอวํ สนฺเต ตสฺส ปุริสสฺส อปฺปาฏิหีรกตํ ภาสิตํ สมฺปชฺชตี”ติ.
“เอวเมว โข, วาเสฏฺฐ, น กิร เตวิชฺเชหิ พฺราหฺมเณหิ พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ, นปิ กิร เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ อาจริเยหิ พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ, นปิ กิร เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ อาจริยปาจริเยหิ พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ, นปิ กิร เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ ยาว สตฺตมา อาจริยามหยุเคหิ พฺรหฺมา สกฺขิทิฏฺโฐ. เยปิ กิร เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ ปุพฺพกา อิสโย มนฺตานํ กตฺตาโร มนฺตานํ ปวตฺตาโร, เยสมิทํ เอตรหิ เตวิชฺชา พฺราหฺมณา โปราณํ มนฺตปทํ คีตํ ปวุตฺตํ สมิหิตํ, ตทนุคายนฺติ, ตทนุภาสนฺติ, ภาสิตมนุภาสนฺติ, วาจิตมนุวาเจนฺติ, เสยฺยถิทํ— อฏฺฐโก วามโก วามเทโว เวสฺสามิตฺโต ยมตคฺคิ องฺคีรโส ภารทฺวาโช วาเสฏฺโฐ กสฺสโป ภคุ, เตปิ น เอวมาหํสุ— มยเมตํ ชานาม, มยเมตํ ปสฺสาม, ยตฺถ วา พฺรหฺมา, เยน วา พฺรหฺมา, ยหิํ วา พฺรหฺมาติ. เตว เตวิชฺชา พฺราหฺมณา เอวมาหํสุ— ‘ยํ น ชานาม, ยํ น ปสฺสาม, ตสฺส สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสม, อยเมว อุชุมคฺโค อยมญฺชสายโน นิยฺยานิโก นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตายา’ติ.
ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, นนุ เอวํ สนฺเต เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ อปฺปาฏิหีรกตํ ภาสิตํ สมฺปชฺชตี”ติ? “อทฺธา โข, โภ โคตม, เอวํ สนฺเต เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ อปฺปาฏิหีรกตํ ภาสิตํ สมฺปชฺชตี”ติ.
“สาธุ, วาเสฏฺฐ, เต วต, วาเสฏฺฐ, เตวิชฺชา พฺราหฺมณา ยํ น ชานนฺติ, ยํ น ปสฺสนฺติ, ตสฺส สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสสฺสนฺติ. อยเมว อุชุมคฺโค อยมญฺชสายโน นิยฺยานิโก นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส พฺรหฺมสหพฺยตายาติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติ.