13.2.3 อจิรวตีนทีอุปมา
เสยฺยถาปิ, วาเสฏฺฐ, อยํ อจิรวตี นที ปูรา อุทกสฺส สมติตฺติกา กากเปยฺยา. อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ปารตฺถิโก ปารคเวสี ปารคามี ปารํ ตริตุกาโม. โส โอริเม ตีเร ฐิโต ปาริมํ ตีรํ อเวฺหยฺย— ‘เอหิ ปาราปารํ, เอหิ ปาราปารนฺ’ติ.
ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, อปิ นุ ตสฺส ปุริสสฺส อวฺหายนเหตุ วา อายาจนเหตุ วา ปตฺถนเหตุ วา อภินนฺทนเหตุ วา อจิรวติยา นทิยา ปาริมํ ตีรํ โอริมํ ตีรํ อาคจฺเฉยฺยา”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”.
“เอวเมว โข, วาเสฏฺฐ, เตวิชฺชา พฺราหฺมณา เย ธมฺมา พฺราหฺมณการกา เต ธมฺเม ปหาย วตฺตมานา, เย ธมฺมา อพฺราหฺมณการกา เต ธมฺเม สมาทาย วตฺตมานา เอวมาหํสุ— ‘อินฺทมวฺหยาม, โสมมวฺหยาม, วรุณมวฺหยาม, อีสานมวฺหยาม, ปชาปติมวฺหยาม, พฺรหฺมมวฺหยาม, มหิทฺธิมวฺหยาม, ยมมวฺหยามา’ติ.
เต วต, วาเสฏฺฐ, เตวิชฺชา พฺราหฺมณา เย ธมฺมา พฺราหฺมณการกา เต ธมฺเม ปหาย วตฺตมานา, เย ธมฺมา อพฺราหฺมณการกา เต ธมฺเม สมาทาย วตฺตมานา อวฺหายนเหตุ วา อายาจนเหตุ วา ปตฺถนเหตุ วา อภินนฺทนเหตุ วา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา พฺรหฺมานํ สหพฺยูปคา ภวิสฺสนฺตีติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติ.
เสยฺยถาปิ, วาเสฏฺฐ, อยํ อจิรวตี นที ปูรา อุทกสฺส สมติตฺติกา กากเปยฺยา. อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ปารตฺถิโก ปารคเวสี ปารคามี ปารํ ตริตุกาโม. โส โอริเม ตีเร ทฬฺหาย อนฺทุยา ปจฺฉาพาหํ คาฬฺหพนฺธนํ พทฺโธ.
ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, อปิ นุ โส ปุริโส อจิรวติยา นทิยา โอริมา ตีรา ปาริมํ ตีรํ คจฺเฉยฺยา”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”.
“เอวเมว โข, วาเสฏฺฐ, ปญฺจิเม กามคุณา อริยสฺส วินเย อนฺทูติปิ วุจฺจนฺติ, พนฺธนนฺติปิ วุจฺจนฺติ. กตเม ปญฺจ? จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา. โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา …เป… ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา… ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา… กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา.
อิเม โข, วาเสฏฺฐ, ปญฺจ กามคุณา อริยสฺส วินเย อนฺทูติปิ วุจฺจนฺติ, พนฺธนนฺติปิ วุจฺจนฺติ. อิเม โข, วาเสฏฺฐ, ปญฺจ กามคุเณ เตวิชฺชา พฺราหฺมณา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌปนฺนา อนาทีนวทสฺสาวิโน อนิสฺสรณปญฺญา ปริภุญฺชนฺติ. เต วต, วาเสฏฺฐ, เตวิชฺชา พฺราหฺมณา เย ธมฺมา พฺราหฺมณการกา, เต ธมฺเม ปหาย วตฺตมานา, เย ธมฺมา อพฺราหฺมณการกา, เต ธมฺเม สมาทาย วตฺตมานา ปญฺจ กามคุเณ คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌปนฺนา อนาทีนวทสฺสาวิโน อนิสฺสรณปญฺญา ปริภุญฺชนฺตา กามนฺทุพนฺธนพทฺธา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา พฺรหฺมานํ สหพฺยูปคา ภวิสฺสนฺตีติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติ.
เสยฺยถาปิ, วาเสฏฺฐ, อยํ อจิรวตี นที ปูรา อุทกสฺส สมติตฺติกา กากเปยฺยา. อถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ปารตฺถิโก ปารคเวสี ปารคามี ปารํ ตริตุกาโม. โส โอริเม ตีเร สสีสํ ปารุปิตฺวา นิปชฺเชยฺย.
ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, อปิ นุ โส ปุริโส อจิรวติยา นทิยา โอริมา ตีรา ปาริมํ ตีรํ คจฺเฉยฺยา”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”.
“เอวเมว โข, วาเสฏฺฐ, ปญฺจิเม นีวรณา อริยสฺส วินเย อาวรณาติปิ วุจฺจนฺติ, นีวรณาติปิ วุจฺจนฺติ, โอนาหนาติปิ วุจฺจนฺติ, ปริโยนาหนาติปิ วุจฺจนฺติ. กตเม ปญฺจ? กามจฺฉนฺทนีวรณํ, พฺยาปาทนีวรณํ, ถินมิทฺธนีวรณํ, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณํ, วิจิกิจฺฉานีวรณํ. อิเม โข, วาเสฏฺฐ, ปญฺจ นีวรณา อริยสฺส วินเย อาวรณาติปิ วุจฺจนฺติ, นีวรณาติปิ วุจฺจนฺติ, โอนาหนาติปิ วุจฺจนฺติ, ปริโยนาหนาติปิ วุจฺจนฺติ.
อิเมหิ โข, วาเสฏฺฐ, ปญฺจหิ นีวรเณหิ เตวิชฺชา พฺราหฺมณา อาวุฏา นิวุตา โอนทฺธา ปริโยนทฺธา. เต วต, วาเสฏฺฐ, เตวิชฺชา พฺราหฺมณา เย ธมฺมา พฺราหฺมณการกา เต ธมฺเม ปหาย วตฺตมานา, เย ธมฺมา อพฺราหฺมณการกา เต ธมฺเม สมาทาย วตฺตมานา ปญฺจหิ นีวรเณหิ อาวุฏา นิวุตา โอนทฺธา ปริโยนทฺธา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา พฺรหฺมานํ สหพฺยูปคา ภวิสฺสนฺตีติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติ.