13.3 สํสนฺทนกถา
ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, กินฺติ เต สุตํ พฺราหฺมณานํ วุทฺธานํ มหลฺลกานํ อาจริยปาจริยานํ ภาสมานานํ, สปริคฺคโห วา พฺรหฺมา อปริคฺคโห วา”ติ? “อปริคฺคโห, โภ โคตม”. “สเวรจิตฺโต วา อเวรจิตฺโต วา”ติ? “อเวรจิตฺโต, โภ โคตม”. “สพฺยาปชฺชจิตฺโต วา อพฺยาปชฺชจิตฺโต วา”ติ? “อพฺยาปชฺชจิตฺโต, โภ โคตม”. “สํกิลิฏฺฐจิตฺโต วา อสํกิลิฏฺฐจิตฺโต วา”ติ? “อสํกิลิฏฺฐจิตฺโต, โภ โคตม”. “วสวตฺตี วา อวสวตฺตี วา”ติ? “วสวตฺตี, โภ โคตม”.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, สปริคฺคหา วา เตวิชฺชา พฺราหฺมณา อปริคฺคหา วา”ติ? “สปริคฺคหา, โภ โคตม”. “สเวรจิตฺตา วา อเวรจิตฺตา วา”ติ? “สเวรจิตฺตา, โภ โคตม”. “สพฺยาปชฺชจิตฺตา วา อพฺยาปชฺชจิตฺตา วา”ติ? “สพฺยาปชฺชจิตฺตา, โภ โคตม”. “สํกิลิฏฺฐจิตฺตา วา อสํกิลิฏฺฐจิตฺตา วา”ติ? “สํกิลิฏฺฐจิตฺตา, โภ โคตม”. “วสวตฺตี วา อวสวตฺตี วา”ติ? “อวสวตฺตี, โภ โคตม”.
“อิติ กิร, วาเสฏฺฐ, สปริคฺคหา เตวิชฺชา พฺราหฺมณา อปริคฺคโห พฺรหฺมา. อปิ นุ โข สปริคฺคหานํ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ อปริคฺคเหน พฺรหฺมุนา สทฺธิํ สํสนฺทติ สเมตี”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “สาธุ, วาเสฏฺฐ, เต วต, วาเสฏฺฐ, สปริคฺคหา เตวิชฺชา พฺราหฺมณา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปริคฺคหสฺส พฺรหฺมุโน สหพฺยูปคา ภวิสฺสนฺตีติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติ.
อิติ กิร, วาเสฏฺฐ, สเวรจิตฺตา เตวิชฺชา พฺราหฺมณา, อเวรจิตฺโต พฺรหฺมา …เป… สพฺยาปชฺชจิตฺตา เตวิชฺชา พฺราหฺมณา อพฺยาปชฺชจิตฺโต พฺรหฺมา… สํกิลิฏฺฐจิตฺตา เตวิชฺชา พฺราหฺมณา อสํกิลิฏฺฐจิตฺโต พฺรหฺมา… อวสวตฺตี เตวิชฺชา พฺราหฺมณา วสวตฺตี พฺรหฺมา, อปิ นุ โข อวสวตฺตีนํ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ วสวตฺตินา พฺรหฺมุนา สทฺธิํ สํสนฺทติ สเมตี”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “สาธุ, วาเสฏฺฐ, เต วต, วาเสฏฺฐ, อวสวตฺตี เตวิชฺชา พฺราหฺมณา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา วสวตฺติสฺส พฺรหฺมุโน สหพฺยูปคา ภวิสฺสนฺตีติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติ.
อิธ โข ปน เต, วาเสฏฺฐ, เตวิชฺชา พฺราหฺมณา อาสีทิตฺวา สํสีทนฺติ, สํสีทิตฺวา วิสารํ ปาปุณนฺติ, สุกฺขตรํ มญฺเญ ตรนฺติ. ตสฺมา อิทํ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ เตวิชฺชาอิริณนฺติปิ วุจฺจติ, เตวิชฺชาวิวนนฺติปิ วุจฺจติ, เตวิชฺชาพฺยสนนฺติปิ วุจฺจตี”ติ.
เอวํ วุตฺเต, วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ— “สุตํ เมตํ, โภ โคตม, สมโณ โคตโม พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺคํ ชานาตี”ติ. “ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ. อาสนฺเน อิโต มนสากฏํ, น อิโต ทูเร มนสากฏนฺ”ติ? “เอวํ, โภ โคตม, อาสนฺเน อิโต มนสากฏํ, น อิโต ทูเร มนสากฏนฺ”ติ.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, วาเสฏฺฐ, อิธสฺส ปุริโส มนสากเฏ ชาตสํวทฺโธ. ตเมนํ มนสากฏโต ตาวเทว อวสฏํ มนสากฏสฺส มคฺคํ ปุจฺเฉยฺยุํ. สิยา นุ โข, วาเสฏฺฐ, ตสฺส ปุริสสฺส มนสากเฏ ชาตสํวทฺธสฺส มนสากฏสฺส มคฺคํ ปุฏฺฐสฺส ทนฺธายิตตฺตํ วา วิตฺถายิตตฺตํ วา”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “ตํ กิสฺส เหตุ”? “อมุ หิ, โภ โคตม, ปุริโส มนสากเฏ ชาตสํวทฺโธ, ตสฺส สพฺพาเนว มนสากฏสฺส มคฺคานิ สุวิทิตานี”ติ.
“สิยา โข, วาเสฏฺฐ, ตสฺส ปุริสสฺส มนสากเฏ ชาตสํวทฺธสฺส มนสากฏสฺส มคฺคํ ปุฏฺฐสฺส ทนฺธายิตตฺตํ วา วิตฺถายิตตฺตํ วา, น เตฺวว ตถาคตสฺส พฺรหฺมโลเก วา พฺรหฺมโลกคามินิยา วา ปฏิปทาย ปุฏฺฐสฺส ทนฺธายิตตฺตํ วา วิตฺถายิตตฺตํ วา. พฺรหฺมานญฺจาหํ, วาเสฏฺฐ, ปชานามิ พฺรหฺมโลกญฺจ พฺรหฺมโลกคามินิญฺจ ปฏิปทํ, ยถา ปฏิปนฺโน จ พฺรหฺมโลกํ อุปปนฺโน, ตญฺจ ปชานามี”ติ.
เอวํ วุตฺเต, วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ— “สุตํ เมตํ, โภ โคตม, สมโณ โคตโม พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสตี”ติ. “สาธุ โน ภวํ โคตโม พฺรหฺมานํ สหพฺยตาย มคฺคํ เทเสตุ อุลฺลุมฺปตุ ภวํ โคตโม พฺราหฺมณิํ ปชนฺ”ติ. “เตน หิ, วาเสฏฺฐ, สุณาหิ; สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, โภ”ติ โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควโต ปจฺจโสฺสสิ.