3.3 ขตฺติยเสฏฺฐภาว
อถ โข ภควา อมฺพฏฺฐํ มาณวํ อามนฺเตสิ— “ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อิธ ขตฺติยกุมาโร พฺราหฺมณกญฺญาย สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปยฺย, เตสํ สํวาสมนฺวาย ปุตฺโต ชาเยถ. โย โส ขตฺติยกุมาเรน พฺราหฺมณกญฺญาย ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, อปิ นุ โส ลเภถ พฺราหฺมเณสุ อาสนํ วา อุทกํ วา”ติ? “ลเภถ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วา”ติ? “โภเชยฺยุํ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา มนฺเต วาเจยฺยุํ วา โน วา”ติ? “วาเจยฺยุํ, โภ โคตม”. “อปิ นุสฺส อิตฺถีสุ อาวฏํ วา อสฺส อนาวฏํ วา”ติ? “อนาวฏํ หิสฺส, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ ขตฺติยา ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิญฺเจยฺยุนฺ”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “ตํ กิสฺส เหตุ”? “มาติโต หิ, โภ โคตม, อนุปปนฺโน”ติ.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อิธ พฺราหฺมณกุมาโร ขตฺติยกญฺญาย สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปยฺย, เตสํ สํวาสมนฺวาย ปุตฺโต ชาเยถ. โย โส พฺราหฺมณกุมาเรน ขตฺติยกญฺญาย ปุตฺโต อุปฺปนฺโน, อปิ นุ โส ลเภถ พฺราหฺมเณสุ อาสนํ วา อุทกํ วา”ติ? “ลเภถ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วา”ติ? “โภเชยฺยุํ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา มนฺเต วาเจยฺยุํ วา โน วา”ติ? “วาเจยฺยุํ, โภ โคตม”. “อปิ นุสฺส อิตฺถีสุ อาวฏํ วา อสฺส อนาวฏํ วา”ติ? “อนาวฏํ หิสฺส, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ ขตฺติยา ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิญฺเจยฺยุนฺ”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “ตํ กิสฺส เหตุ”? “ปิติโต หิ, โภ โคตม, อนุปปนฺโน”ติ.
“อิติ โข, อมฺพฏฺฐ, อิตฺถิยา วา อิตฺถิํ กริตฺวา ปุริเสน วา ปุริสํ กริตฺวา ขตฺติยาว เสฏฺฐา, หีนา พฺราหฺมณา. ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อิธ พฺราหฺมณา พฺราหฺมณํ กิสฺมิญฺจิเทว ปกรเณ ขุรมุณฺฑํ กริตฺวา ภสฺสปุเฏน วธิตฺวา รฏฺฐา วา นครา วา ปพฺพาเชยฺยุํ. อปิ นุ โส ลเภถ พฺราหฺมเณสุ อาสนํ วา อุทกํ วา”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วา”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา มนฺเต วาเจยฺยุํ วา โน วา”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”. “อปิ นุสฺส อิตฺถีสุ อาวฏํ วา อสฺส อนาวฏํ วา”ติ? “อาวฏํ หิสฺส, โภ โคตม”.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อิธ ขตฺติยา ขตฺติยํ กิสฺมิญฺจิเทว ปกรเณ ขุรมุณฺฑํ กริตฺวา ภสฺสปุเฏน วธิตฺวา รฏฺฐา วา นครา วา ปพฺพาเชยฺยุํ. อปิ นุ โส ลเภถ พฺราหฺมเณสุ อาสนํ วา อุทกํ วา”ติ? “ลเภถ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา โภเชยฺยุํ สทฺเธ วา ถาลิปาเก วา ยญฺเญ วา ปาหุเน วา”ติ? “โภเชยฺยุํ, โภ โคตม”. “อปิ นุ นํ พฺราหฺมณา มนฺเต วาเจยฺยุํ วา โน วา”ติ? “วาเจยฺยุํ, โภ โคตม”. “อปิ นุสฺส อิตฺถีสุ อาวฏํ วา อสฺส อนาวฏํ วา”ติ? “อนาวฏํ หิสฺส, โภ โคตม”.
“เอตฺตาวตา โข, อมฺพฏฺฐ, ขตฺติโย ปรมนิหีนตํ ปตฺโต โหติ, ยเทว นํ ขตฺติยา ขุรมุณฺฑํ กริตฺวา ภสฺสปุเฏน วธิตฺวา รฏฺฐา วา นครา วา ปพฺพาเชนฺติ. อิติ โข, อมฺพฏฺฐ, ยทา ขตฺติโย ปรมนิหีนตํ ปตฺโต โหติ, ตทาปิ ขตฺติยาว เสฏฺฐา, หีนา พฺราหฺมณา. พฺรหฺมุนา เปสา, อมฺพฏฺฐ, สนงฺกุมาเรน คาถา ภาสิตา—
‘ขตฺติโย เสฏฺโฐ ชเนตสฺมิํ,
เย โคตฺตปฏิสาริโน;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน,
โส เสฏฺโฐ เทวมานุเส’ติ.
สา โข ปเนสา, อมฺพฏฺฐ, พฺรหฺมุนา สนงฺกุมาเรน คาถา สุคีตา โน ทุคฺคีตา, สุภาสิตา โน ทุพฺภาสิตา, อตฺถสํหิตา โน อนตฺถสํหิตา, อนุมตา มยา. อหมฺปิ หิ, อมฺพฏฺฐ, เอวํ วทามิ—
ขตฺติโย เสฏฺโฐ ชเนตสฺมิํ,
เย โคตฺตปฏิสาริโน;
วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน,
โส เสฏฺโฐ เทวมานุเส”ติ.
ภาณวาโร ปฐโม.