3.5 จตุอปายมุข
อิมาย โข, อมฺพฏฺฐ, อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย จตฺตาริ อปายมุขานิ ภวนฺติ. กตมานิ จตฺตาริ? อิธ, อมฺพฏฺฐ, เอกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิมญฺเญว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ขาริวิธมาทาย อรญฺญายตนํ อชฺโฌคาหติ— ‘ปวตฺตผลโภชโน ภวิสฺสามี’ติ. โส อญฺญทตฺถุ วิชฺชาจรณสมฺปนฺนเสฺสว ปริจารโก สมฺปชฺชติ. อิมาย โข, อมฺพฏฺฐ, อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย อิทํ ปฐมํ อปายมุขํ ภวติ.
ปุน จปรํ, อมฺพฏฺฐ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิมญฺเจว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ปวตฺตผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน กุทาลปิฏกํ อาทาย อรญฺญวนํ อชฺโฌคาหติ— ‘กนฺทมูลผลโภชโน ภวิสฺสามี’ติ. โส อญฺญทตฺถุ วิชฺชาจรณสมฺปนฺนเสฺสว ปริจารโก สมฺปชฺชติ. อิมาย โข, อมฺพฏฺฐ, อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย อิทํ ทุติยํ อปายมุขํ ภวติ.
ปุน จปรํ, อมฺพฏฺฐ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิมญฺเจว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ปวตฺตผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน กนฺทมูลผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน คามสามนฺตํ วา นิคมสามนฺตํ วา อคฺยาคารํ กริตฺวา อคฺคิํ ปริจรนฺโต อจฺฉติ. โส อญฺญทตฺถุ วิชฺชาจรณสมฺปนฺนเสฺสว ปริจารโก สมฺปชฺชติ. อิมาย โข, อมฺพฏฺฐ, อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย อิทํ ตติยํ อปายมุขํ ภวติ.
ปุน จปรํ, อมฺพฏฺฐ, อิเธกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิมํ เจว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ปวตฺตผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน กนฺทมูลผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน อคฺคิปาริจริยญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน จาตุมหาปเถ จตุทฺวารํ อคารํ กริตฺวา อจฺฉติ— ‘โย อิมาหิ จตูหิ ทิสาหิ อาคมิสฺสติ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา, ตมหํ ยถาสตฺติ ยถาพลํ ปฏิปูเชสฺสามี’ติ. โส อญฺญทตฺถุ วิชฺชาจรณสมฺปนฺนเสฺสว ปริจารโก สมฺปชฺชติ. อิมาย โข, อมฺพฏฺฐ, อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย อิทํ จตุตฺถํ อปายมุขํ ภวติ. อิมาย โข, อมฺพฏฺฐ, อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย อิมานิ จตฺตาริ อปายมุขานิ ภวนฺติ.
ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อปิ นุ ตฺวํ อิมาย อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย สนฺทิสฺสสิ สาจริยโก”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม. โกจาหํ, โภ โคตม, สาจริยโก, กา จ อนุตฺตรา วิชฺชาจรณสมฺปทา? อารกาหํ, โภ โคตม, อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย สาจริยโก”ติ.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อปิ นุ ตฺวํ อิมญฺเจว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ขาริวิธมาทาย อรญฺญวนมชฺโฌคาหสิ สาจริยโก— ‘ปวตฺตผลโภชโน ภวิสฺสามี’”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อปิ นุ ตฺวํ อิมญฺเจว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ปวตฺตผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน กุทาลปิฏกํ อาทาย อรญฺญวนมชฺโฌคาหสิ สาจริยโก— ‘กนฺทมูลผลโภชโน ภวิสฺสามี’”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อปิ นุ ตฺวํ อิมญฺเจว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ปวตฺตผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน กนฺทมูลผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน คามสามนฺตํ วา นิคมสามนฺตํ วา อคฺยาคารํ กริตฺวา อคฺคิํ ปริจรนฺโต อจฺฉสิ สาจริยโก”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, อมฺพฏฺฐ, อปิ นุ ตฺวํ อิมญฺเจว อนุตฺตรํ วิชฺชาจรณสมฺปทํ อนภิสมฺภุณมาโน ปวตฺตผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน กนฺทมูลผลโภชนตญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน อคฺคิปาริจริยญฺจ อนภิสมฺภุณมาโน จาตุมหาปเถ จตุทฺวารํ อคารํ กริตฺวา อจฺฉสิ สาจริยโก— ‘โย อิมาหิ จตูหิ ทิสาหิ อาคมิสฺสติ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา, ตํ มยํ ยถาสตฺติ ยถาพลํ ปฏิปูเชสฺสามา’”ติ? “โน หิทํ, โภ โคตม”.
“อิติ โข, อมฺพฏฺฐ, อิมาย เจว ตฺวํ อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย ปริหีโน สาจริยโก. เย จิเม อนุตฺตราย วิชฺชาจรณสมฺปทาย จตฺตาริ อปายมุขานิ ภวนฺติ, ตโต จ ตฺวํ ปริหีโน สาจริยโก. ภาสิตา โข ปน เต เอสา, อมฺพฏฺฐ, อาจริเยน พฺราหฺมเณน โปกฺขรสาตินา วาจา— ‘เก จ มุณฺฑกา สมณกา อิพฺภา กณฺหา พนฺธุปาทาปจฺจา, กา จ เตวิชฺชานํ พฺราหฺมณานํ สากจฺฉา’ติ อตฺตนา อาปายิโกปิ อปริปูรมาโน. ปสฺส, อมฺพฏฺฐ, ยาว อปรทฺธญฺจ เต อิทํ อาจริยสฺส พฺราหฺมณสฺส โปกฺขรสาติสฺส.