8.4 ตโปปกฺกมนิรตฺถกถา
“อเจลโก เจปิ, กสฺสป, โหติ, มุตฺตาจาโร, หตฺถาปเลขโน …เป… อิติ เอวรูปํ อทฺธมาสิกมฺปิ ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ. ตสฺส จายํ สีลสมฺปทา จิตฺตสมฺปทา ปญฺญาสมฺปทา อภาวิตา โหติ อสจฺฉิกตา. อถ โข โส อารกาว สามญฺญา อารกาว พฺรหฺมญฺญา. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปิ.
สากภกฺโข เจปิ, กสฺสป, โหติ, สามากภกฺโข …เป… วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี. ตสฺส จายํ สีลสมฺปทา จิตฺตสมฺปทา ปญฺญาสมฺปทา อภาวิตา โหติ อสจฺฉิกตา. อถ โข โส อารกาว สามญฺญา อารกาว พฺรหฺมญฺญา. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปิ.
สาณานิ เจปิ, กสฺสป, ธาเรติ, มสาณานิปิ ธาเรติ …เป… สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ. ตสฺส จายํ สีลสมฺปทา จิตฺตสมฺปทา ปญฺญาสมฺปทา อภาวิตา โหติ อสจฺฉิกตา. อถ โข โส อารกาว สามญฺญา อารกาว พฺรหฺมญฺญา. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปี”ติ.
เอวํ วุตฺเต, อเจโล กสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ทุกฺกรํ, โภ โคตม, สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ”ติ. “ปกติ โข เอสา, กสฺสป, โลกสฺมิํ ‘ทุกฺกรํ สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ’ติ. อเจลโก เจปิ, กสฺสป, โหติ, มุตฺตาจาโร, หตฺถาปเลขโน …เป… อิติ เอวรูปํ อทฺธมาสิกมฺปิ ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ. อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตาย อิมินา ตโปปกฺกเมน สามญฺญํ วา อภวิสฺส พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ, เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย— ‘ทุกฺกรํ สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ’ติ.
สกฺกา จ ปเนตํ อภวิสฺส กาตุํ คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา อนฺตมโส กุมฺภทาสิยาปิ— ‘หนฺทาหํ อเจลโก โหมิ, มุตฺตาจาโร, หตฺถาปเลขโน …เป… อิติ เอวรูปํ อทฺธมาสิกมฺปิ ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรามี’ติ.
ยสฺมา จ โข, กสฺสป, อญฺญเตฺรว อิมาย มตฺตาย อญฺญตฺร อิมินา ตโปปกฺกเมน สามญฺญํ วา โหติ พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ, ตสฺมา เอตํ กลฺลํ วจนาย— ‘ทุกฺกรํ สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ’ติ. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปิ.
สากภกฺโข เจปิ, กสฺสป, โหติ, สามากภกฺโข …เป… วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี. อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตาย อิมินา ตโปปกฺกเมน สามญฺญํ วา อภวิสฺส พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ, เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย— ‘ทุกฺกรํ สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ’ติ.
สกฺกา จ ปเนตํ อภวิสฺส กาตุํ คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา อนฺตมโส กุมฺภทาสิยาปิ— ‘หนฺทาหํ สากภกฺโข วา โหมิ, สามากภกฺโข วา …เป… วนมูลผลาหาโร ยาเปมิ ปวตฺตผลโภชี’ติ.
ยสฺมา จ โข, กสฺสป, อญฺญเตฺรว อิมาย มตฺตาย อญฺญตฺร อิมินา ตโปปกฺกเมน สามญฺญํ วา โหติ พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ, ตสฺมา เอตํ กลฺลํ วจนาย— ‘ทุกฺกรํ สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ’ติ. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปิ.
สาณานิ เจปิ, กสฺสป, ธาเรติ, มสาณานิปิ ธาเรติ …เป… สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ. อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตาย อิมินา ตโปปกฺกเมน สามญฺญํ วา อภวิสฺส พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ, เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย— ‘ทุกฺกรํ สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ’ติ.
สกฺกา จ ปเนตํ อภวิสฺส กาตุํ คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา อนฺตมโส กุมฺภทาสิยาปิ— ‘หนฺทาหํ สาณานิปิ ธาเรมิ, มสาณานิปิ ธาเรมิ …เป… สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรามี’ติ.
ยสฺมา จ โข, กสฺสป, อญฺญเตฺรว อิมาย มตฺตาย อญฺญตฺร อิมินา ตโปปกฺกเมน สามญฺญํ วา โหติ พฺรหฺมญฺญํ วา ทุกฺกรํ สุทุกฺกรํ, ตสฺมา เอตํ กลฺลํ วจนาย— ‘ทุกฺกรํ สามญฺญํ ทุกฺกรํ พฺรหฺมญฺญนฺ’ติ. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปี”ติ.
เอวํ วุตฺเต, อเจโล กสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ทุชฺชาโน, โภ โคตม, สมโณ, ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ”ติ. “ปกติ โข เอสา, กสฺสป, โลกสฺมิํ ‘ทุชฺชาโน สมโณ ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ’ติ. อเจลโก เจปิ, กสฺสป, โหติ, มุตฺตาจาโร, หตฺถาปเลขโน …เป… อิติ เอวรูปํ อทฺธมาสิกมฺปิ ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ. อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตาย อิมินา ตโปปกฺกเมน สมโณ วา อภวิสฺส พฺราหฺมโณ วา ทุชฺชาโน สุทุชฺชาโน, เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย— ‘ทุชฺชาโน สมโณ ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ’ติ.
สกฺกา จ ปเนโส อภวิสฺส ญาตุํ คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา อนฺตมโส กุมฺภทาสิยาปิ— ‘อยํ อเจลโก โหติ, มุตฺตาจาโร, หตฺถาปเลขโน …เป… อิติ เอวรูปํ อทฺธมาสิกมฺปิ ปริยายภตฺตโภชนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรตี’ติ.
ยสฺมา จ โข, กสฺสป, อญฺญเตฺรว อิมาย มตฺตาย อญฺญตฺร อิมินา ตโปปกฺกเมน สมโณ วา โหติ พฺราหฺมโณ วา ทุชฺชาโน สุทุชฺชาโน, ตสฺมา เอตํ กลฺลํ วจนาย— ‘ทุชฺชาโน สมโณ ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ’ติ. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปิ.
สากภกฺโข เจปิ, กสฺสป, โหติ สามากภกฺโข …เป… วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี. อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตาย อิมินา ตโปปกฺกเมน สมโณ วา อภวิสฺส พฺราหฺมโณ วา ทุชฺชาโน สุทุชฺชาโน, เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย— ‘ทุชฺชาโน สมโณ ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ’ติ.
สกฺกา จ ปเนโส อภวิสฺส ญาตุํ คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา อนฺตมโส กุมฺภทาสิยาปิ— ‘อยํ สากภกฺโข วา โหติ สามากภกฺโข …เป… วนมูลผลาหาโร ยาเปติ ปวตฺตผลโภชี’ติ.
ยสฺมา จ โข, กสฺสป, อญฺญเตฺรว อิมาย มตฺตาย อญฺญตฺร อิมินา ตโปปกฺกเมน สมโณ วา โหติ พฺราหฺมโณ วา ทุชฺชาโน สุทุชฺชาโน, ตสฺมา เอตํ กลฺลํ วจนาย— ‘ทุชฺชาโน สมโณ ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ’ติ. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปิ.
สาณานิ เจปิ, กสฺสป, ธาเรติ, มสาณานิปิ ธาเรติ …เป… สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ. อิมาย จ, กสฺสป, มตฺตาย อิมินา ตโปปกฺกเมน สมโณ วา อภวิสฺส พฺราหฺมโณ วา ทุชฺชาโน สุทุชฺชาโน, เนตํ อภวิสฺส กลฺลํ วจนาย— ‘ทุชฺชาโน สมโณ ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ’ติ.
สกฺกา จ ปเนโส อภวิสฺส ญาตุํ คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา อนฺตมโส กุมฺภทาสิยาปิ— ‘อยํ สาณานิปิ ธาเรติ, มสาณานิปิ ธาเรติ …เป… สายตติยกมฺปิ อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรตี’ติ.
ยสฺมา จ โข, กสฺสป, อญฺญเตฺรว อิมาย มตฺตาย อญฺญตฺร อิมินา ตโปปกฺกเมน สมโณ วา โหติ พฺราหฺมโณ วา ทุชฺชาโน สุทุชฺชาโน, ตสฺมา เอตํ กลฺลํ วจนาย— ‘ทุชฺชาโน สมโณ ทุชฺชาโน พฺราหฺมโณ’ติ. ยโต โข, กสฺสป, ภิกฺขุ อเวรํ อพฺยาปชฺชํ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวติ, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ วุจฺจติ, กสฺสป, ภิกฺขุ สมโณ อิติปิ พฺราหฺมโณ อิติปี”ติ.