1.2 ปจฺเจกพุทฺธอปทาน
อถ ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สุณาถ—
“ตถาคตํ เชตวเน วสนฺตํ,
อปุจฺฉิ เวเทหมุนี นตงฺโค;
‘ปจฺเจกพุทฺธา กิร นาม โหนฺติ,
ภวนฺติ เต เหตุภิ เกหิ วีร’.
ตทาห สพฺพญฺญุวโร มเหสิ,
อานนฺทภทฺทํ มธุรสฺสเรน;
‘เย ปุพฺพพุทฺเธสุ กตาธิการา,
อลทฺธโมกฺขา ชินสาสเนสุ.
เตเนว สํเวคมุเขน ธีรา,
วินาปิ พุทฺเธหิ สุติกฺขปญฺญา;
อารมฺมเณนาปิ ปริตฺตเกน,
ปจฺเจกโพธิํ อนุปาปุณนฺติ.
สพฺพมฺหิ โลกมฺหิ มมํ ฐเปตฺวา,
ปจฺเจกพุทฺเธหิ สโมว นตฺถิ;
เตสํ อิมํ วณฺณปเทสมตฺตํ,
วกฺขามหํ สาธุ มหามุนีนํ.
สยเมว พุทฺธานํ มหาอิสีนํ,
สาธูนิ วากฺยานิ มธูว ขุทฺทํ;
อนุตฺตรํ เภสชํ ปตฺถยนฺตา,
สุณาถ สพฺเพสุ ปสนฺนจิตฺตา’.
ปจฺเจกพุทฺธานํ สมาคตานํ,
ปรมฺปรํ พฺยากรณานิ ยานิ;
อาทีนโว ยญฺจ วิราควตฺถุํ,
ยถา จ โพธิํ อนุปาปุณิํสุ.
สราควตฺถูสุ วิราคสญฺญี,
รตฺตมฺหิ โลกมฺหิ วิรตฺตจิตฺตา;
หิตฺวา ปปญฺเจ ชิย ผนฺทิตานิ,
ตเถว โพธิํ อนุปาปุณิํสุ.
สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ,
อวิเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ;
เมตฺเตน จิตฺเตน หิตานุกมฺปี,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป.
สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ,
อวิเหฐยํ อญฺญตรมฺปิ เตสํ;
น ปุตฺตมิจฺเฉยฺย กุโต สหายํ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘สํสคฺคชาตสฺส ภวนฺติ เสฺนหา,
เสฺนหนฺวยํ ทุกฺขมิทํ ปโหติ;
อาทีนวํ เสฺนหชํ เปกฺขมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘มิตฺเต สุหชฺเช อนุกมฺปมาโน,
หาเปติ อตฺถํ ปฏิพทฺธจิตฺโต;
เอตํ ภยํ สนฺถเว เปกฺขมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘วํโส วิสาโลว ยถา วิสตฺโต,
ปุตฺเตสุ ทาเรสุ จ ยา อเปกฺขา;
วํเส กฬีโรว อสชฺชมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘มิโค อรญฺญมฺหิ ยถา อพทฺโธ,
เยนิจฺฉกํ คจฺฉติ โคจราย;
วิญฺญู นโร เสริตํ เปกฺขมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘อามนฺตนา โหติ สหายมชฺเฌ,
วาเส จ ฐาเน คมเน จาริกาย;
อนภิชฺฌิตํ เสริตํ เปกฺขมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ขิฑฺฑา รตี โหติ สหายมชฺเฌ,
ปุตฺเตสุ เปมํ วิปุลญฺจ โหติ;
ปิยวิปฺปโยคํ วิชิคุจฺฉมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘จาตุทฺทิโส อปฺปฏิโฆ จ โหติ,
สนฺตุสฺสมาโน อิตรีตเรน;
ปริสฺสยานํ สหิตา อฉมฺภี,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ทุสฺสงฺคหา ปพฺพชิตาปิ เอเก,
อโถ คหฏฺฐา ฆรมาวสนฺตา;
อปฺโปสฺสุกฺโก ปรปุตฺเตสุ หุตฺวา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘โอโรปยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ,
สญฺฉินฺนปตฺโต ยถา โกวิฬาโร;
เฉตฺวาน วีโร คิหิพนฺธนานิ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘สเจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,
สทฺธิํ จรํ สาธุวิหาริธีรํ;
อภิภุยฺย สพฺพานิ ปริสฺสยานิ,
จเรยฺย เตนตฺตมโน สตีมา’.
‘โน เจ ลเภถ นิปกํ สหายํ,
สทฺธิํ จรํ สาธุวิหาริ ธีรํ;
ราชาว รฏฺฐํ วิชิตํ ปหาย,
เอโก จเร มาตงฺครญฺเญว นาโค’.
‘อทฺธา ปสํสาม สหายสมฺปทํ,
เสฏฺฐา สมา เสวิตพฺพา สหายา;
เอเต อลทฺธา อนวชฺชโภชี,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ทิสฺวา สุวณฺณสฺส ปภสฺสรานิ,
กมฺมารปุตฺเตน สุนิฏฺฐิตานิ;
สงฺฆฏฺฏมานานิ ทุเว ภุชสฺมิํ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘เอวํ ทุตีเยน สหา มมสฺส,
วาจาภิลาโป อภิสชฺชนา วา;
เอตํ ภยํ อายติํ เปกฺขมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา,
วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตํ;
อาทีนวํ กามคุเณสุ ทิสฺวา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘อีตี จ คณฺโฑ จ อุปทฺทโว จ,
โรโค จ สลฺลญฺจ ภยญฺจ เมตํ;
เอตํ ภยํ กามคุเณสุ ทิสฺวา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘สีตญฺจ อุณฺหญฺจ ขุทํ ปิปาสํ,
วาตาตเป ฑํสสรีสเป จ;
สพฺพานิเปตานิ อภิพฺภวิตฺวา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘นาโคว ยูถานิ วิวชฺชยิตฺวา,
สญฺชาตขนฺโธ ปทุมี อุฬาโร;
ยถาภิรนฺตํ วิหรํ อรญฺเญ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘อฏฺฐาน ตํ สงฺคณิการตสฺส,
ยํ ผสฺสเย สามยิกํ วิมุตฺติํ;
อาทิจฺจพนฺธุสฺส วโจ นิสมฺม,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ทิฏฺฐีวิสูกานิ อุปาติวตฺโต,
ปตฺโต นิยามํ ปฏิลทฺธมคฺโค;
อุปฺปนฺนญาโณมฺหิ อนญฺญเนโยฺย,_
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘นิโลฺลลุโป นิกฺกุโห นิปฺปิปาโส,
นิมฺมกฺข นิทฺธนฺตกสาวโมโห;
นิราสโย สพฺพโลเก ภวิตฺวา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ,
อนตฺถทสฺสิํ วิสเม นิวิฏฺฐํ;
สยํ น เสเว ปสุตํ ปมตฺตํ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ,
มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภานวนฺตํ;
อญฺญาย อตฺถานิ วิเนยฺย กงฺขํ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ขิฑฺฑํ รติํ กามสุขญฺจ โลเก,
อนลงฺกริตฺวา อนเปกฺขมาโน;
วิภูสฏฺฐานา วิรโต สจฺจวาที,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ปุตฺตญฺจ ทารํ ปิตรญฺจ มาตรํ,
ธนานิ ธญฺญานิ จ พนฺธวานิ;
หิตฺวาน กามานิ ยโถธิกานิ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘สงฺโค เอโส ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยํ,
อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมเวตฺถ ภิโยฺย;
คโฬ เอโส อิติ ญตฺวา มติมา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ,
ชาลํว เภตฺวา สลิลมฺพุจารี;
อคฺคีว ทฑฺฒํ อนิวตฺตมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘โอกฺขิตฺตจกฺขู น จ ปาทโลโล,
คุตฺตินฺทฺริโย รกฺขิตมานสาโน;
อนวสฺสุโต อปริฑยฺหมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘โอหารยิตฺวา คิหิพฺยญฺชนานิ,
สญฺฉนฺนปตฺโต ยถา ปาริฉตฺโต;
กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘รเสสุ เคธํ อกรํ อโลโล,
อนญฺญโปสี สปทานจารี;
กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโต,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ปหาย ปญฺจาวรณานิ เจตโส,
อุปกฺกิเลเส พฺยปนุชฺช สพฺเพ;_
อนิสฺสิโต เฉชฺช สิเนหโทสํ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขญฺจ ทุกฺขํ,
ปุพฺเพว โสมนสฺสโทมนสฺสํ;
ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘อารทฺธวีริโย ปรมตฺถปตฺติยา,
อลีนจิตฺโต อกุสีตวุตฺติ;
ทฬฺหนิกฺกโม ถามพลูปปนฺโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ปฏิสลฺลานํ ฌานมริญฺจมาโน,
ธมฺเมสุ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี;
อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสุ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ตณฺหกฺขยํ ปตฺถยมปฺปมตฺโต,
อเนฬมูโค สุตวา สตีมา;
สงฺขาตธมฺโม นิยโต ปธานวา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘สีโหว สทฺเทสุ อสนฺตสนฺโต,
วาโตว ชาลมฺหิ อสชฺชมาโน;
ปทุมํว โตเยน อลิปฺปมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘สีโห ยถา ทาฐพลี ปสยฺห,
ราชา มิคานํ อภิภุยฺย จารี;
เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานิ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺติํ,
อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล;
สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ราคญฺจ โทสญฺจ ปหาย โมหํ,
สนฺทาลยิตฺวาน สํโยชนานิ;
อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหิ,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
‘ภชนฺติ เสวนฺติ จ การณตฺถา,
นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา;
อตฺตตฺถปญฺญา อสุจีมนุสฺสา,
เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโป’.
วิสุทฺธสีลา สุวิสุทฺธปญฺญา,
สมาหิตา ชาคริยานุยุตฺตา;
วิปสฺสกา ธมฺมวิเสสทสฺสี,
มคฺคงฺคโพชฺฌงฺคคเต วิชญฺญา.
สุญฺญปฺปณิธิญฺจ ตถานิมิตฺตํ,
อาเสวยิตฺวา ชินสาสนมฺหิ;
เย สาวกตฺตํ น วชนฺติ ธีรา,
ภวนฺติ ปจฺเจกชินา สยมฺภู.
มหนฺตธมฺมา พหุธมฺมกายา,
จิตฺติสฺสรา สพฺพทุกฺโขฆติณฺณา;
อุทคฺคจิตฺตา ปรมตฺถทสฺสี,_
สีโหปมา ขคฺควิสาณกปฺปา.
สนฺตินฺทฺริยา สนฺตมนา สมาธี,
ปจฺจนฺตสตฺเตสุ ปติปฺปจารา;
ทีปา ปรตฺถ อิธ วิชฺชลนฺตา,
ปจฺเจกพุทฺธา สตตํ หิตาเม.
ปหีนสพฺพาวรณา ชนินฺทา,
โลกปฺปทีปา ฆนกญฺจนาภา;
นิสฺสํสยํ โลกสุทกฺขิเณยฺยา,
ปจฺเจกพุทฺธา สตตปฺปิตาเม.
ปจฺเจกพุทฺธานํ สุภาสิตานิ,
จรนฺติ โลกมฺหิ สเทวกมฺหิ;
สุตฺวา ตถา เย น กโรนฺติ พาลา,
จรนฺติ ทุกฺเขสุ ปุนปฺปุนํ เต.
ปจฺเจกพุทฺธาน สุภาสิตานิ,
มธุํ ยถา ขุทฺทมวสฺสวนฺตํ;
สุตฺวา ตถา เย ปฏิปตฺติยุตฺตา,
ภวนฺติ เต สจฺจทสา สปญฺญา.
ปจฺเจกพุทฺเธหิ ชิเนหิ ภาสิตา,
กถา อุฬารา อภินิกฺขมิตฺวา;
ตา สกฺยสีเหน นรุตฺตเมน,
ปกาสิตา ธมฺมวิชานนตฺถํ.
โลกานุกมฺปาย อิมานิ เตสํ,
ปจฺเจกพุทฺธาน วิกุพฺพิตานิ;
สํเวคสงฺคมติวฑฺฒนตฺถํ,
สยมฺภุสีเหน ปกาสิตานี”ติ.
ปจฺเจกพุทฺธาปทานํ สมตฺตํ.