2.8 เขมาเถรีอปทาน
“ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน,
สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ,_
กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
ตทาหํ หํสวติยํ,
ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุํ;
นานารตนปชฺโชเต,
มหาสุขสมปฺปิตา.
อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ,_
อสฺโสสิํ ธมฺมเทสนํ;
ตโต ชาตปฺปสาทาหํ,
อุเปมิ สรณํ ชินํ._
มาตรํ ปิตรญฺจาหํ,
อายาจิตฺวา วินายกํ;
นิมนฺตยิตฺวา สตฺตาหํ,
โภชยิํ สหสาวกํ.
อติกฺกนฺเต จ สตฺตาเห,
มหาปญฺญานมุตฺตมํ;
ภิกฺขุนิํ เอตทคฺคมฺหิ,
ฐเปสิ นรสารถิ.
ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา,
ปุโน ตสฺส มเหสิโน;
การํ กตฺวาน ตํ ฐานํ,
ปณิปจฺจ ปณีทหิํ.
ตโต มม ชิโน อาห,
‘สิชฺฌตํ ปณิธี ตว;
สสํเฆ เม กตํ การํ,
อปฺปเมยฺยผลํ ตยา.
สตสหสฺสิโต กปฺเป,
โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน,
สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา,
โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
เอตทคฺคมนุปฺปตฺตา,
เขมา นาม ภวิสฺสติ’.
เตน กมฺเมน สุกเตน,
เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ,
ตาวติํสูปคา อหํ.
ตโต จุตา ยามมคํ,
ตโตหํ ตุสิตํ คตา;
ตโต จ นิมฺมานรติํ,
วสวตฺติปุรํ ตโต.
ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ,
ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;
ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ,
มเหสิตฺตมการยิํ.
ตโต จุตา มนุสฺสตฺเต,
ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;
มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ,
มเหสิตฺตมการยิํ.
สมฺปตฺติํ อนุโภตฺวาน,
เทเวสุ มนุเชสุ จ;
สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา,
เนกกปฺเปสุ สํสริํ.
เอกนวุติโต กปฺเป,
วิปสฺสี โลกนายโก;
อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน,_
สพฺพธมฺมวิปสฺสโก.
ตมหํ โลกนายกํ,
อุเปตฺวา นรสารถิํ;_
ธมฺมํ ภณิตํ สุตฺวาน,
ปพฺพชิํ อนคาริยํ.
ทสวสฺสสหสฺสานิ,
ตสฺส วีรสฺส สาสเน;
พฺรหฺมจริยํ จริตฺวาน,
ยุตฺตโยคา พหุสฺสุตา.
ปจฺจยาการกุสลา,
จตุสจฺจวิสารทา;
นิปุณา จิตฺตกถิกา,
สตฺถุสาสนการิกา.
ตโต จุตาหํ ตุสิตํ,
อุปปนฺนา ยสสฺสินี;_
อภิโภมิ ตหิํ อญฺเญ,
พฺรหฺมจารีผเลนหํ.
ยตฺถ ยตฺถูปปนฺนาหํ,
มหาโภคา มหทฺธนา;
เมธาวินี รูปวตี,
วินีตปริสาปิ จ.
ภวามิ เตน กมฺเมน,
โยเคน ชินสาสเน;
สพฺพา สมฺปตฺติโย มยฺหํ,
สุลภา มนโส ปิยา.
โยปิ เม ภวเต ภตฺตา,
ยตฺถ ยตฺถ คตายปิ;
วิมาเนติ น มํ โกจิ,
ปฏิปตฺติพเลน เม.
อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป,_
พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
นาเมน โกณาคมโน,
อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร._
ตทา หิ พาราณสิยํ,
สุสมิทฺธกุลปฺปชา;
ธนญฺชานี สุเมธา จ,
อหมฺปิ จ ตโย ชนา.
สํฆารามมทาสิมฺห,
ทานสหายิกา ปุเร;
สํฆสฺส จ วิหารมฺปิ,
อุทฺทิสฺส การิกา มยํ._
ตโต จุตา มยํ สพฺพา,
ตาวติํสูปคา อหุํ;
ยสสา อคฺคตํ ปตฺตา,
มนุเสฺสสุ ตเถว จ.
อิมสฺมิํเยว กปฺปมฺหิ,_
พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน,
อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร._
อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส,_
ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม,
พาราณสิปุรุตฺตเม.
ตสฺสาสิํ เชฏฺฐิกา ธีตา,
สมณี อิติ วิสฺสุตา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส,
ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํ.
อนุชานิ น โน ตาโต,
อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ,
วิจริมฺห อตนฺทิตา.
โกมาริพฺรหฺมจริยํ,
ราชกญฺญา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา,
มุทิตา สตฺต ธีตโร.
สมณี สมณคุตฺตา จ,
ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ,
สตฺตมี สํฆทายิกา.
อหํ อุปฺปลวณฺณา จ,
ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;
กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา,
วิสาขา โหติ สตฺตมี.
กทาจิ โส นราทิจฺโจ,
ธมฺมํ เทเสสิ อพฺภุตํ;
มหานิทานสุตฺตนฺตํ,
สุตฺวา ตํ ปริยาปุณิํ.
เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ,
เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ,
ตาวติํสมคจฺฉหํ.
ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ,
สากลาย ปุรุตฺตเม;
รญฺโญ มทฺทสฺส ธีตามฺหิ,
มนาปา ทยิตา ปิยา.
สห เม ชาตมตฺตมฺหิ,
เขมํ ตมฺหิ ปุเร อหุ;
ตโต เขมาติ นามํ เม,
คุณโต อุปปชฺชถ.
ยทาหํ โยพฺพนํ ปตฺตา,
รูปลาวญฺญภูสิตา;
ตทา อทาสิ มํ ตาโต,
พิมฺพิสารสฺส ราชิโน.
ตสฺสาหํ สุปฺปิยา อาสิํ,
รูปเก ลายเน รตา;
รูปานํ โทสวาทีติ,
น อุเปสิํ มหาทยํ.
พิมฺพิสาโร ตทา ราชา,
มมานุคฺคหพุทฺธิยา;
วณฺณยิตฺวา เวฬุวนํ,
คายเก คาปยี มมํ.
รมฺมํ เวฬุวนํ เยน,
น ทิฏฺฐํ สุคตาลยํ;
น เตน นนฺทนํ ทิฏฺฐํ,
อิติ มญฺญามเส มยํ._
เยน เวฬุวนํ ทิฏฺฐํ,
นรนนฺทนนนฺทนํ;
สุทิฏฺฐํ นนฺทนํ เตน,
อมรินฺทสุนนฺทนํ.
วิหาย นนฺทนํ เทวา,
โอตริตฺวา มหีตลํ;
รมฺมํ เวฬุวนํ ทิสฺวา,
น ตปฺปนฺติ สุวิมฺหิตา.
ราชปุญฺเญน นิพฺพตฺตํ,
พุทฺธปุญฺเญน ภูสิตํ;
โก วตฺตา ตสฺส นิเสฺสสํ,
วนสฺส คุณสญฺจยํ.
ตํ สุตฺวา วนสมิทฺธํ,
มม โสตมโนหรํ;
ทฏฺฐุกามา ตมุยฺยานํ,
รญฺโญ อาโรจยิํ ตทา.
มหตา ปริวาเรน,
ตทา จ โส มหีปติ;
มํ เปเสสิ ตมุยฺยานํ,
ทสฺสนาย สมุสฺสุกํ.
‘คจฺฉ ปสฺส มหาโภเค,
วนํ เนตฺตรสายนํ;
ยํ สทา ภาติ สิริยา,
สุคตาภานุรญฺชิตํ’.
‘ยทา จ ปิณฺฑาย มุนิ,
คิริพฺพชปุรุตฺตมํ;
ปวิฏฺโฐหํ ตทาเยว,
วนํ ทฏฺฐุมุปาคมิํ’.
ตทา ตํ ผุลฺลวิปินํ,
นานาภมรกูชิตํ;
โกกิลาคีตสหิตํ,
มยูรคณนจฺจิตํ.
อปฺปสทฺทมนากิณฺณํ,
นานาจงฺกมภูสิตํ;
กุฏิมณฺฑปสํกิณฺณํ,
โยคีวรวิราชิตํ.
วิจรนฺตี อมญฺญิสฺสํ,
‘สผลํ นยนํ มม’;
ตตฺถาปิ ตรุณํ ภิกฺขุํ,
ยุตฺตํ ทิสฺวา วิจินฺตยิํ.
‘อีทิเส วิปิเน รมฺเม,
ฐิโตยํ นวโยพฺพเน;
วสนฺตมิว กนฺเตน,
รูเปน จ สมนฺวิโต.
นิสินฺโน รุกฺขมูลมฺหิ,
มุณฺโฑ สงฺฆาฏิปารุโต;
ฌายเต วตยํ ภิกฺขุ,
หิตฺวา วิสยชํ รติํ.
นนุ นาม คหฏฺเฐน,
กามํ ภุตฺวา ยถาสุขํ;
ปจฺฉา ชิณฺเณน ธมฺโมยํ,
จริตพฺโพ สุภทฺทโก’.
‘สุญฺญกนฺ’ติ วิทิตฺวาน,
‘คนฺธเคหํ ชินาลยํ’;
อุเปตฺวา ชินมทฺทกฺขํ,_
อุทยนฺตํว ภากรํ._
เอกกํ สุขมาสีนํ,
พีชมานํ วริตฺถิยา;
ทิสฺวาเนวํ วิจินฺเตสิํ,
‘นายํ ลูโข นราสโภ.
สา กญฺญา กนกาภาสา,
ปทุมานนโลจนา;
พิมฺโพฏฺฐี กุนฺททสนา,
มโนเนตฺตรสายนา.
เหมโทลาภสวนา,
กลิกาการสุตฺถนี;
เวทิมชฺฌาว สุโสฺสณี,
รมฺโภรุ จารุภูสนา.
รตฺตํสกุปสมฺพฺยานา,
นีลมฏฺฐนิวาสนา;
อตปฺปเนยฺยรูเปน,
หาสภาวสมนฺวิตา’.
ทิสฺวา ตเมวํ จินฺเตสิํ,
‘อโหยมภิรูปินี;
น มยาเนน เนตฺเตน,
ทิฏฺฐปุพฺพา กุทาจนํ’.
ตโต ชราภิภูตา สา,
วิวณฺณา วิกตานนา;
ภินฺนทนฺตา เสตสิรา,
สลาลา วทนาสุจิ.
สํขิตฺตกณฺณา เสตกฺขี,
ลมฺพาสุภปโยธรา;
วลิวิตตสพฺพงฺคี,
สิราวิตตเทหินี.
นตงฺคา ทณฺฑทุติยา,
อุปฺผาสุลิกตา กิสา;_
ปเวธมานา ปติตา,
นิสฺสสนฺตี มุหุํ มุหุํ.
ตโต เม อาสิ สํเวโค,
อพฺภุโต โลมหํสโน;
‘ธิรตฺถุ รูปํ อสุจิํ,
รมนฺเต ยตฺถ พาลิสา’.
ตทา มหาการุณิโก,
ทิสฺวา สํวิคฺคมานสํ;
อุทคฺคจิตฺโต สุคโต,_
อิมา คาถา อภาสถ._
‘อาตุรํ อสุจิํ ปูติํ,
ปสฺส เขเม สมุสฺสยํ;
อุคฺฆรนฺตํ ปคฺฆรนฺตํ,_
พาลานํ อภินนฺทิตํ.
อสุภาย จิตฺตํ ภาเวหิ,
เอกคฺคํ สุสมาหิตํ;
สติ กายคตา ตฺยตฺถุ,
นิพฺพิทา พหุลา ภว.
ยถา อิทํ ตถา เอตํ,
ยถา เอตํ ตถา อิทํ;
อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ,
กาเย ฉนฺทํ วิราชย.
อนิมิตฺตญฺจ ภาเวหิ,
มานานุสยมุชฺชห;
ตโต มานาภิสมยา,
อุปสนฺตา จริสฺสสิ._
เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ,
สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ;
เอตมฺปิ เฉตฺวาน ปริพฺพชนฺติ,
อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหาย’.
ตโต กลฺลิตจิตฺตํ มํ,
ญตฺวาน นรสารถิ;
มหานิทานํ เทเสสิ,
สุตฺตนฺตํ วินยาย เม.
สุตฺวา สุตฺตนฺตเสฏฺฐํ ตํ,
ปุพฺพสญฺญมนุสฺสริํ;
ตตฺถ ฐิตาวหํ สนฺตี,
ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยิํ.
นิปติตฺวา มเหสิสฺส,
ปาทมูลมฺหิ ตาวเท;
อจฺจยํ เทสนตฺถาย,
อิทํ วจนมพฺรวิํ._
‘นโม เต สพฺพทสฺสาวี,
นโม เต กรุณากร;
นโม เต ติณฺณสํสาร,
นโม เต อมตํทท.
ทิฏฺฐิคหนปกฺขนฺทา,
กามราควิโมหิตา;
ตยา สมฺมา อุปาเยน,
วินีตา วินเย รตา.
อทสฺสเนน วิโภคา,
ตาทิสานํ มเหสินํ;
อนุโภนฺติ มหาทุกฺขํ,
สตฺตา สํสารสาคเร.
ยทาหํ โลกสรณํ,
อรณํ อรณนฺตคุํ;
นาทฺทสามิ อทูรฏฺฐํ,
เทสยามิ ตมจฺจยํ.
มหาหิตํ วรททํ,
อหิโตติ วิสงฺกิตา;
โนเปสิํ รูปนิรตา,
เทสยามิ ตมจฺจยํ’.
ตทา มธุรนิคฺโฆโส,
มหาการุณิโก ชิโน;
อโวจ ติฏฺฐ เขเมติ,
สิญฺจนฺโต อมเตน มํ.
ตทา ปณมฺย สิรสา,
กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;
คนฺตฺวา ทิสฺวา นรปติํ,
อิทํ วจนมพฺรวิํ._
‘อโห สมฺมา อุปาโย เต,
จินฺติโตยมรินฺทม;
วนทสฺสนกามาย,
ทิฏฺโฐ นิพฺพานโต มุนิ.
ยทิ เต รุจฺจเต ราช,
สาสเน ตสฺส ตาทิโน;
ปพฺพชิสฺสามิ รูเปหํ,
นิพฺพินฺนา มุนิวาณินา’.
ทุติยํ ภาณวารํ.
อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน,
ตทาห ส มหีปติ;
‘อนุชานามิ เต ภทฺเท,
ปพฺพชฺชา ตว สิชฺฌตุ’.
ปพฺพชิตฺวา ตทา จาหํ,
อทฺธมาเส อุปฏฺฐิเต;
ทีโปทยญฺจ เภทญฺจ,
ทิสฺวา สํวิคฺคมานสา.
นิพฺพินฺนา สพฺพสงฺขาเร,
ปจฺจยาการโกวิทา;
จตุโรเฆ อติกฺกมฺม,
อรหตฺตมปาปุณิํ.
อิทฺธีสุ จ วสี อาสิํ,_
ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
เจโตปริยญาณสฺส,
วสี จาปิ ภวามหํ.
ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ,
ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
สพฺพาสวา ปริกฺขีณา,
นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ,
ปฏิภาเน ตเถว จ;
ปริสุทฺธํ มม ญาณํ,
อุปฺปนฺนํ พุทฺธสาสเน._
กุสลาหํ วิสุทฺธีสุ,
กถาวตฺถุวิสารทา;
อภิธมฺมนยญฺญู จ,
วสิปฺปตฺตามฺหิ สาสเน.
ตโต โตรณวตฺถุสฺมิํ,
รญฺญา โกสลสามินา;
ปุจฺฉิตา นิปุเณ ปเญฺห,
พฺยากโรนฺตี ยถาตถํ.
ตทา ส ราชา สุคตํ,
อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉถ;_
ตเถว พุทฺโธ พฺยากาสิ,
ยถา เต พฺยากตา มยา.
ชิโน ตสฺมิํ คุเณ ตุฏฺโฐ,
เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ;
มหาปญฺญานมคฺคาติ,
ภิกฺขุนีนํ นรุตฺตโม.
กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ,
_ …เป… _
วิหรามิ อนาสวา.
สฺวาคตํ วต เม อาสิ,
_ …เป… _
กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
ปฏิสมฺภิทา จตโสฺส,
_ …เป… _
กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ”.
อิตฺถํ สุทํ เขมา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
เขมาเถริยาปทานํ อฏฺฐมํ.