3.1 กุณฺฑลเกสาเถรีอปทาน
“ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน,
สพฺพธมฺมาน ปารคู;
อิโต สตสหสฺสมฺหิ,_
กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
ตทาหํ หํสวติยํ,
ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุํ;
นานารตนปชฺโชเต,
มหาสุขสมปฺปิตา.
อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ,_
อสฺโสสิํ ธมฺมเทสนํ;
ตโต ชาตปฺปสาทาหํ,
อุเปสิํ สรณํ ชินํ._
ตทา มหาการุณิโก,
ปทุมุตฺตรนามโก;
ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคนฺติ,
ฐเปสิ ภิกฺขุนิํ สุภํ.
ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา,
ทานํ ทตฺวา มเหสิโน;
นิปจฺจ สิรสา ปาเท,
ตํ ฐานมภิปตฺถยิํ.
อนุโมทิ มหาวีโร,
‘ภทฺเท ยํ เตภิปตฺถิตํ;
สมิชฺฌิสฺสติ ตํ สพฺพํ,
สุขินี โหหิ นิพฺพุตา.
สตสหสฺสิโต กปฺเป,
โอกฺกากกุลสมฺภโว;
โคตโม นาม โคตฺเตน,
สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา,
โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;
ภทฺทากุณฺฑลเกสาติ,
เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’.
เตน กมฺเมน สุกเตน,
เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ,
ตาวติํสมคจฺฉหํ.
ตโต จุตา ยามมคํ,
ตโตหํ ตุสิตํ คตา;
ตโต จ นิมฺมานรติํ,
วสวตฺติปุรํ ตโต.
ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ,
ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;
ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ,
มเหสิตฺตมการยิํ.
ตโต จุตา มนุเสฺสสุ,
ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;
มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ,
มเหสิตฺตมการยิํ.
สมฺปตฺติํ อนุโภตฺวาน,
เทเวสุ มานุเสสุ จ;
สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา,
เนกกปฺเปสุ สํสริํ.
อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป,_
พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;
กสฺสโป นาม โคตฺเตน,
อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร._
อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส,_
ตทา อาสิ นริสฺสโร;
กาสิราชา กิกี นาม,
พาราณสิปุรุตฺตเม.
ตสฺส ธีตา จตุตฺถาสิํ,
ภิกฺขุทายีติ วิสฺสุตา;
ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส,
ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํ.
อนุชานิ น โน ตาโต,
อคาเรว ตทา มยํ;
วีสวสฺสสหสฺสานิ,
วิจริมฺห อตนฺทิตา.
โกมาริพฺรหฺมจริยํ,
ราชกญฺญา สุเขธิตา;
พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา,
มุทิตา สตฺต ธีตโร.
สมณี สมณคุตฺตา จ,
ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;
ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ,
สตฺตมี สํฆทายิกา.
เขมา อุปฺปลวณฺณา จ,
ปฏาจารา อหํ ตทา;
กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา,
วิสาขา โหติ สตฺตมี.
เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ,
เจตนาปณิธีหิ จ;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ,
ตาวติํสมคจฺฉหํ.
ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ,
คิริพฺพชปุรุตฺตเม;
ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต,
ยทาหํ โยพฺพเน ฐิตา.
โจรํ วธตฺถํ นียนฺตํ,
ทิสฺวา รตฺตา ตหิํ อหํ;
ปิตา เม ตํ สหเสฺสน,
โมจยิตฺวา วธา ตโต.
อทาสิ ตสฺส มํ ตาโต,
วิทิตฺวาน มนํ มม;
ตสฺสาหมาสิํ วิสฏฺฐา,
อตีว ทยิตา หิตา.
โส เม ภูสนโลเภน,
พลิมชฺฌาสโย ทิโส;
โจรปฺปปาตํ เนตฺวาน,
ปพฺพตํ เจตยี วธํ.
ตทาหํ ปณมิตฺวาน,
สตฺตุกํ สุกตญฺชลี;
รกฺขนฺตี อตฺตโน ปาณํ,
อิทํ วจนมพฺรวิํ._
‘อิทํ สุวณฺณเกยูรํ,
มุตฺตา เวฬุริยา พหู;
สพฺพํ หรสฺสุ ภทฺทนฺเต,
มญฺจ ทาสีติ สาวย’.
‘โอโรปยสฺสุ กลฺยาณี,
มา พาฬฺหํ ปริเทวสิ;
น จาหํ อภิชานามิ,
อหนฺตฺวา ธนมาภตํ’.
‘ยโต สรามิ อตฺตานํ,
ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ;
น จาหํ อภิชานามิ,
อญฺญํ ปิยตรํ ตยา.
เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ,
กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ;
น จ ทานิ ปุโน อตฺถิ,
มม ตุยฺหญฺจ สงฺคโม’.
‘น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ,
ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ,_
ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.
น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ,
ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;
อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ,_
ลหุํ อตฺถวิจินฺติกา’.
ลหุญฺจ วต ขิปฺปญฺจ,
นิกฏฺเฐ สมเจตยิํ;
มิคํ อุณฺณา ยถา เอวํ,
ตทาหํ สตฺตุกํ วธิํ.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ,
น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;
โส หญฺญเต มนฺทมติ,
โจโรว คิริคพฺภเร.
โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ,
ขิปฺปเมว นิโพธติ;
มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา,
ตทาหํ สตฺตุกา ยถา.
ตทาหํ ปาตยิตฺวาน,
คิริทุคฺคมฺหิ สตฺตุกํ;
สนฺติกํ เสตวตฺถานํ,
อุเปตฺวา ปพฺพชิํ อหํ._
สณฺฑาเสน จ เกเส เม,
ลุญฺจิตฺวา สพฺพโส ตทา;
ปพฺพชิตฺวาน สมยํ,
อาจิกฺขิํสุ นิรนฺตรํ.
ตโต ตํ อุคฺคเหตฺวาหํ,
นิสีทิตฺวาน เอกิกา;
สมยํ ตํ วิจินฺเตสิํ,
สุวาโน มานุสํ กรํ.
ฉินฺนํ คยฺห สมีเป เม,
ปาตยิตฺวา อปกฺกมิ;
ทิสฺวา นิมิตฺตมลภิํ,
หตฺถํ ตํ ปุฬวากุลํ.
ตโต อุฏฺฐาย สํวิคฺคา,
อปุจฺฉิํ สหธมฺมิเก;
เต อโวจุํ ‘วิชานนฺติ,
ตํ อตฺถํ สกฺยภิกฺขโว’.
สาหํ ตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสํ,
อุเปตฺวา พุทฺธสาวเก;_
เต มมาทาย คจฺฉิํสุ,
พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติกํ.
โส เม ธมฺมมเทเสสิ,
ขนฺธายตนธาตุโย;
อสุภานิจฺจทุกฺขาติ,
อนตฺตาติ จ นายโก.
ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาหํ,
ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยิํ;
ตโต วิญฺญาตสทฺธมฺมา,
ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํ.
อายาจิโต ตทา อาห,
‘เอหิ ภทฺเท’ติ นายโก;
ตทาหํ อุปสมฺปนฺนา,
ปริตฺตํ โตยมทฺทสํ.
ปาทปกฺขาลเนนาหํ,
ญตฺวา เสาทยพฺพยํ;
ตถา สพฺเพปิ สงฺขาเร,
อีทิสํ จินฺตยิํ ตทา.
ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม,
อนุปาทาย สพฺพโส;
ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคํ เม,
ตทา ปญฺญาปยี ชิโน.
อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ,_
ทิพฺพาย โสตธาตุยา;
ปรจิตฺตานิ ชานามิ,
สตฺถุสาสนการิกา.
ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ,
ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;
เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ,
วิสุทฺธาสิํ สุนิมฺมลา.
ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา,
กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;
โอหิโต ครุโก ภาโร,
ภวเนตฺติ สมูหตา.
ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา,
อคารสฺมานคาริยํ;
โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต,
สพฺพสํโยชนกฺขโย.
อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ,
ปฏิภาเน ตเถว จ;
ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ,
พุทฺธเสฏฺฐสฺส สาสเน.
กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ,
ภวา สพฺเพ สมูหตา;
นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา,
วิหรามิ อนาสวา.
สฺวาคตํ วต เม อาสิ,
มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา,
กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
ปฏิสมฺภิทา จตโสฺส,
วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม;
ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา,
กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ”.
อิตฺถํ สุทํ ภทฺทากุณฺฑลเกสา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
กุณฺฑลเกสาเถริยาปทานํ ปฐมํ.