2 สุเมธปตฺถนากถา
“กปฺเป จ สตสหเสฺส,
จตุโร จ อสงฺขิเย;
อมรํ นาม นครํ,
ทสฺสเนยฺยํ มโนรมํ.
ทสหิ สทฺเทหิ อวิวิตฺตํ,
อนฺนปานสมายุตํ;
หตฺถิสทฺทํ อสฺสสทฺทํ,
เภริสงฺขรถานิ จ;
ขาทถ ปิวถ เจว,
อนฺนปาเนน โฆสิตํ.
นครํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ,
สพฺพกมฺมมุปาคตํ;
สตฺตรตนสมฺปนฺนํ,
นานาชนสมากุลํ;
สมิทฺธํ เทวนครํว,
อาวาสํ ปุญฺญกมฺมินํ.
นคเร อมรวติยา,
สุเมโธ นาม พฺราหฺมโณ;
อเนกโกฏิสนฺนิจโย,
ปหูตธนธญฺญวา.
อชฺฌายโก มนฺตธโร,
ติณฺณํ เวทาน ปารคู;
ลกฺขเณ อิติหาเส จ,
สธมฺเม ปารมิํ คโต.
รโหคโต นิสีทิตฺวา,
เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;
‘ทุกฺโข ปุนพฺภโว นาม,
สรีรสฺส จ เภทนํ.
ชาติธมฺโม ชราธมฺโม,
พฺยาธิธมฺโม สหํ ตทา;
อชรํ อมตํ เขมํ,
ปริเยสิสฺสามิ นิพฺพุติํ.
ยํนูนิมํ ปูติกายํ,
นานากุณปปูริตํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ,
อนเปกฺโข อนตฺถิโก.
อตฺถิ เหหิติ โส มคฺโค,
น โส สกฺกา น เหตุเย;
ปริเยสิสฺสามิ ตํ มคฺคํ,
ภวโต ปริมุตฺติยา.
ยถาปิ ทุกฺเข วิชฺชนฺเต,
สุขํ นามปิ วิชฺชติ;
เอวํ ภเว วิชฺชมาเน,
วิภโวปิ อิจฺฉิตพฺพโก.
ยถาปิ อุเณฺห วิชฺชนฺเต,
อปรํ วิชฺชติ สีตลํ;
เอวํ ติวิธคฺคิ วิชฺชนฺเต,
นิพฺพานํ อิจฺฉิตพฺพกํ.
ยถาปิ ปาเป วิชฺชนฺเต,
กลฺยาณมปิ วิชฺชติ;
เอวเมวํ ชาติ วิชฺชนฺเต,
อชาติปิจฺฉิตพฺพกํ.
ยถา คูถคโต ปุริโส,
ตฬากํ ทิสฺวาน ปูริตํ;
น คเวสติ ตํ ตฬากํ,
น โทโส ตฬากสฺส โส.
เอวํ กิเลสมลโธวํ,
วิชฺชนฺเต อมตนฺตเฬ;
น คเวสติ ตํ ตฬากํ,
น โทโส อมตนฺตเฬ.
ยถา อรีหิ ปริรุทฺโธ,
วิชฺชนฺเต คมนมฺปเถ;
น ปลายติ โส ปุริโส,
น โทโส อญฺชสสฺส โส.
เอวํ กิเลสปริรุทฺโธ,
วิชฺชมาเน สิเว ปเถ;
น คเวสติ ตํ มคฺคํ,
น โทโส สิวมญฺชเส.
ยถาปิ พฺยาธิโต ปุริโส,
วิชฺชมาเน ติกิจฺฉเก;
น ติกิจฺฉาเปติ ตํ พฺยาธิํ,
น โทโส โส ติกิจฺฉเก.
เอวํ กิเลสพฺยาธีหิ,
ทุกฺขิโต ปริปีฬิโต;
น คเวสติ ตํ อาจริยํ,
น โทโส โส วินายเก.
ยถาปิ กุณปํ ปุริโส,
กณฺเฐ พทฺธํ ชิคุจฺฉิย;
โมจยิตฺวาน คจฺเฉยฺย,
สุขี เสรี สยํวสี.
ตเถวิมํ ปูติกายํ,
นานากุณปสญฺจยํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺเฉยฺยํ,
อนเปกฺโข อนตฺถิโก.
ยถา อุจฺจารฏฺฐานมฺหิ,
กรีสํ นรนาริโย;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉนฺติ,
อนเปกฺขา อนตฺถิกา.
เอวเมวาหํ อิมํ กายํ,
นานากุณปปูริตํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ,
วจฺจํ กตฺวา ยถา กุฏิํ.
ยถาปิ ชชฺชรํ นาวํ,
ปลุคฺคํ อุทคาหินิํ;
สามี ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ,
อนเปกฺขา อนตฺถิกา.
เอวเมวาหํ อิมํ กายํ,
นวจฺฉิทฺทํ ธุวสฺสวํ;
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉิสฺสํ,
ชิณฺณนาวํว สามิกา.
ยถาปิ ปุริโส โจเรหิ,
คจฺฉนฺโต ภณฺฑมาทิย;
ภณฺฑจฺเฉทภยํ ทิสฺวา,
ฉฑฺฑยิตฺวาน คจฺฉติ.
เอวเมวํ อยํ กาโย,
มหาโจรสโม วิย;
ปหายิมํ คมิสฺสามิ,
กุสลจฺเฉทนา ภยา’.
เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน,
เนกโกฏิสตํ ธนํ;
นาถานาถานํ ทตฺวาน,
หิมวนฺตมุปาคมิํ.
หิมวนฺตสฺสาวิทูเร,
ธมฺมิโก นาม ปพฺพโต;
อสฺสโม สุกโต มยฺหํ,
ปณฺณสาลา สุมาปิตา.
จงฺกมํ ตตฺถ มาเปสิํ,
ปญฺจโทสวิวชฺชิตํ;
อฏฺฐคุณสมุเปตํ,
อภิญฺญาพลมาหริํ.
สาฏกํ ปชหิํ ตตฺถ,
นวโทสมุปาคตํ;
วากจีรํ นิวาเสสิํ,
ทฺวาทสคุณมุปาคตํ.
อฏฺฐโทสสมากิณฺณํ,
ปชหิํ ปณฺณสาลกํ;
อุปาคมิํ รุกฺขมูลํ,_
คุเณ ทสหุปาคตํ.
วาปิตํ โรปิตํ ธญฺญํ,
ปชหิํ นิรวเสสโต;
อเนกคุณสมฺปนฺนํ,
ปวตฺตผลมาทิยิํ.
ตตฺถปฺปธานํ ปทหิํ,
นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม;
อพฺภนฺตรมฺหิ สตฺตาเห,
อภิญฺญาพลปาปุณิํ.
เอวํ เม สิทฺธิปฺปตฺตสฺส,
วสีภูตสฺส สาสเน;
ทีปงฺกโร นาม ชิโน,
อุปฺปชฺชิ โลกนายโก._
อุปฺปชฺชนฺเต จ ชายนฺเต,_
พุชฺฌนฺเต ธมฺมเทสเน;
จตุโร นิมิตฺเต นาทฺทสํ,
ฌานรติสมปฺปิโต.
ปจฺจนฺตเทสวิสเย,
นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;
ตสฺส อาคมนํ มคฺคํ,
โสเธนฺติ ตุฏฺฐมานสา.
อหํ เตน สมเยน,
นิกฺขมิตฺวา สกสฺสมา;
ธุนนฺโต วากจีรานิ,
คจฺฉามิ อมฺพเร ตทา.
เวทชาตํ ชนํ ทิสฺวา,
ตุฏฺฐหฏฺฐํ ปโมทิตํ;
โอโรหิตฺวาน คคนา,
มนุเสฺส ปุจฺฉิ ตาวเท.
‘ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปมุทิโต,
เวทชาโต มหาชโน;
กสฺส โสธียติ มคฺโค,
อญฺชสํ วฏุมายนํ’.
เต เม ปุฏฺฐา วิยากํสุ,
‘พุทฺโธ โลเก อนุตฺตโร;
ทีปงฺกโร นาม ชิโน,
อุปฺปชฺชิ โลกนายโก;_
ตสฺส โสธียติ มคฺโค,
อญฺชสํ วฏุมายนํ’.
พุทฺโธติวจนํ สุตฺวาน,
ปีติ อุปฺปชฺชิ ตาวเท;
พุทฺโธ พุทฺโธติ กถยนฺโต,
โสมนสฺสํ ปเวทยิํ.
ตตฺถ ฐตฺวา วิจินฺเตสิํ,
ตุฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส;
‘อิธ พีชานิ โรปิสฺสํ,
ขโณ เว มา อุปจฺจคา’.
‘ยทิ พุทฺธสฺส โสเธถ,
เอโกกาสํ ททาถ เม;
อหมฺปิ โสธยิสฺสามิ,
อญฺชสํ วฏุมายนํ’.
อทํสุ เต มโมกาสํ,
โสเธตุํ อญฺชสํ ตทา;
พุทฺโธ พุทฺโธติ จินฺเตนฺโต,
มคฺคํ โสเธมหํ ตทา.
อนิฏฺฐิเต มโมกาเส,
ทีปงฺกโร มหามุนิ;
จตูหิ สตสหเสฺสหิ,
ฉฬภิญฺเญหิ ตาทิหิ;
ขีณาสเวหิ วิมเลหิ,
ปฏิปชฺชิ อญฺชสํ ชิโน.
ปจฺจุคฺคมนา วตฺตนฺติ,
วชฺชนฺติ เภริโย พหู;
อาโมทิตา นรมรู,
สาธุการํ ปวตฺตยุํ.
เทวา มนุเสฺส ปสฺสนฺติ,
มนุสฺสาปิ จ เทวตา;
อุโภปิ เต ปญฺชลิกา,_
อนุยนฺติ ตถาคตํ.
เทวา ทิพฺเพหิ ตุริเยหิ,
มนุสฺสา มานุเสหิ จ;
อุโภปิ เต วชฺชยนฺตา,_
อนุยนฺติ ตถาคตํ.
ทิพฺพํ มนฺทารวํ ปุปฺผํ,
ปทุมํ ปาริฉตฺตกํ;
ทิโสทิสํ โอกิรนฺติ,
อากาสนภคตา มรู.
ทิพฺพํ จนฺทนจุณฺณญฺจ,
วรคนฺธญฺจ เกวลํ;
ทิโสทิสํ โอกิรนฺติ,
อากาสนภคตา มรู.
จมฺปกํ สรลํ นีปํ,
นาคปุนฺนาคเกตกํ;
ทิโสทิสํ อุกฺขิปนฺติ,
ภูมิตลคตา นรา.
เกเส มุญฺจิตฺวาหํ ตตฺถ,
วากจีรญฺจ จมฺมกํ;
กลเล ปตฺถริตฺวาน,
อวกุชฺโช นิปชฺชหํ.
‘อกฺกมิตฺวาน มํ พุทฺโธ,
สห สิเสฺสหิ คจฺฉตุ;
มา นํ กลเล อกฺกมิตฺถ,
หิตาย เม ภวิสฺสติ’.
ปถวิยํ นิปนฺนสฺส,
เอวํ เม อาสิ เจตโส;
‘อิจฺฉมาโน อหํ อชฺช,
กิเลเส ฌาปเย มม.
กิํ เม อญฺญาตเวเสน,
ธมฺมํ สจฺฉิกเตนิธ;
สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา,
พุทฺโธ เหสฺสํ สเทวเก.
กิํ เม เอเกน ติณฺเณน,
ปุริเสน ถามทสฺสินา;
สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา,
สนฺตาเรสฺสํ สเทวกํ.
อิมินา เม อธิกาเรน,_
กเตน ปุริสุตฺตเม;
สพฺพญฺญุตํ ปาปุณิตฺวา,
ตาเรมิ ชนตํ พหุํ.
สํสารโสตํ ฉินฺทิตฺวา,
วิทฺธํเสตฺวา ตโย ภเว;
ธมฺมนาวํ สมารุยฺห,
สนฺตาเรสฺสํ สเทวกํ.
มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติ,
เหตุ สตฺถารทสฺสนํ;
ปพฺพชฺชา คุณสมฺปตฺติ,
อธิกาโร จ ฉนฺทตา;
อฏฺฐธมฺมสโมธานา,
อภินีหาโร สมิชฺฌติ’.
ทีปงฺกโร โลกวิทู,
อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
อุสฺสีสเก มํ ฐตฺวาน,_
อิทํ วจนมพฺรวิ._
‘ปสฺสถ อิมํ ตาปสํ,
ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ;
อปริเมยฺยิโต กปฺเป,
พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ.
อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา,
นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต;
ปธานํ ปทหิตฺวาน,
กตฺวา ทุกฺกรการิกํ.
อชปาลรุกฺขมูลสฺมิํ,
นิสีทิตฺวา ตถาคโต;
ตตฺถ ปายาสํ ปคฺคยฺห,
เนรญฺชรมุเปหิติ.
เนรญฺชราย ตีรมฺหิ,
ปายาสํ อท โส ชิโน;
ปฏิยตฺตวรมคฺเคน,
โพธิมูลมุเปหิติ.
ตโต ปทกฺขิณํ กตฺวา,
โพธิมณฺฑํ อนุตฺตโร;
อสฺสตฺถรุกฺขมูลมฺหิ,
พุชฺฌิสฺสติ มหายโส.
อิมสฺส ชนิกา มาตา,_
มายา นาม ภวิสฺสติ;
ปิตา สุทฺโธทโน นาม,
อยํ เหสฺสติ โคตโม.
อนาสวา วีตราคา,
สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โกลิโต อุปติโสฺส จ,
อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวกา;
อานนฺโท นามุปฏฺฐาโก,
อุปฏฺฐิสฺสติมํ ชินํ._
เขมา อุปฺปลวณฺณา จ,
อคฺคา เหสฺสนฺติ สาวิกา;
อนาสวา วีตราคา,
สนฺตจิตฺตา สมาหิตา;
โพธิ ตสฺส ภควโต,
อสฺสตฺโถติ ปวุจฺจติ.
จิตฺโต จ หตฺถาฬวโก,
อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐกา;
อุตฺตรา นนฺทมาตา จ,_
อคฺคา เหสฺสนฺตุปฏฺฐิกา’.
อิทํ สุตฺวาน วจนํ,_
อสมสฺส มเหสิโน;
อาโมทิตา นรมรู,
พุทฺธพีชํ กิร อยํ.
อุกฺกุฏฺฐิสทฺทา วตฺตนฺติ,_
อปฺโผเฏนฺติ หสนฺติ จ;
กตญฺชลี นมสฺสนฺติ,
ทสสหสฺสี สเทวกา.
‘ยทิมสฺส โลกนาถสฺส,
วิรชฺฌิสฺสาม สาสนํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน,
เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
ยถา มนุสฺสา นทิํ ตรนฺตา,
ปฏิติตฺถํ วิรชฺฌิย;
เหฏฺฐาติตฺเถ คเหตฺวาน,
อุตฺตรนฺติ มหานทิํ._
เอวเมวํ มยํ สพฺเพ,
ยทิ มุญฺจามิมํ ชินํ;
อนาคตมฺหิ อทฺธาเน,
เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ’.
ทีปงฺกโร โลกวิทู,
อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
มม กมฺมํ ปกิตฺเตตฺวา,
ทกฺขิณํ ปาทมุทฺธริ.
เย ตตฺถาสุํ ชินปุตฺตา,
ปทกฺขิณมกํสุ มํ;
เทวา มนุสฺสา อสุรา จ,
อภิวาเทตฺวาน ปกฺกมุํ.
ทสฺสนํ เม อติกฺกนฺเต,
สสํเฆ โลกนายเก;
สยนา วุฏฺฐหิตฺวาน,
ปลฺลงฺกํ อาภุชิํ ตทา.
สุเขน สุขิโต โหมิ,
ปาโมชฺเชน ปโมทิโต;
ปีติยา จ อภิสฺสนฺโน,
ปลฺลงฺกํ อาภุชิํ ตทา.
ปลฺลงฺเกน นิสีทิตฺวา,
เอวํ จินฺเตสหํ ตทา;
‘วสีภูโต อหํ ฌาเน,
อภิญฺญาสุ ปารมิงฺคโต.
สหสฺสิยมฺหิ โลกมฺหิ,
อิสโย นตฺถิ เม สมา;_
อสโม อิทฺธิธมฺเมสุ,
อลภิํ อีทิสํ สุขํ’.
ปลฺลงฺกาภุชเน มยฺหํ,
ทสสหสฺสาธิวาสิโน;
มหานาทํ ปวตฺเตสุํ,
‘ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ยา ปุพฺเพ โพธิสตฺตานํ,
ปลฺลงฺกวรมาภุเช;
นิมิตฺตานิ ปทิสฺสนฺติ,
ตานิ อชฺช ปทิสฺสเร.
สีตํ พฺยปคตํ โหติ,
อุณฺหญฺจ อุปสมฺมติ;_
ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ทสสหสฺสี โลกธาตู,
นิสฺสทฺทา โหนฺติ นิรากุลา;
ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
มหาวาตา น วายนฺติ,
น สนฺทนฺติ สวนฺติโย;
ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ถลชา ทกชา ปุปฺผา,
สพฺเพ ปุปฺผนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช ปุปฺผิตา สพฺเพ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ลตา วา ยทิ วา รุกฺขา,
ผลภารา โหนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช ผลิตา สพฺเพ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
อากาสฏฺฐา จ ภูมฏฺฐา,
รตนา โชตนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช รตนา โชตนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
มานุสฺสกา จ ทิพฺพา จ,
ตุริยา วชฺชนฺติ ตาวเท;
เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
วิจิตฺรปุปฺผา คคนา,
อภิวสฺสนฺติ ตาวเท;
เตปิ อชฺช ปวสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
มหาสมุทฺโท อาภุชติ,
ทสสหสฺสี ปกมฺปติ;
เตปชฺชุโภ อภิรวนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
นิรเยปิ ทสสหเสฺส,
อคฺคี นิพฺพนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช นิพฺพุตา อคฺคี,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
วิมโล โหติ สูริโย,
สพฺพา ทิสฺสนฺติ ตารกา;
เตปิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
อโนวฏฺเฐน อุทกํ,
มหิยา อุพฺภิชฺชิ ตาวเท;
ตมฺปชฺชุพฺภิชฺชเต มหิยา,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ตาราคณา วิโรจนฺติ,
นกฺขตฺตา คคนมณฺฑเล;
วิสาขา จนฺทิมายุตฺตา,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
พิลาสยา ทรีสยา,
นิกฺขมนฺติ สกาสยา;
เตปชฺช อาสยา ฉุทฺธา,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
น โหนฺติ อรตี สตฺตานํ,
สนฺตุฏฺฐา โหนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช สพฺเพ สนฺตุฏฺฐา,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
โรคา ตทุปสมฺมนฺติ,
ชิฆจฺฉา จ วินสฺสติ;
ตานิ อชฺช ปทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ราโค ตทา ตนุ โหติ,
โทโส โมโห วินสฺสติ;
เตปชฺช วิคตา สพฺเพ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ภยํ ตทา น ภวติ,
อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ;
เตน ลิงฺเคน ชานาม,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
รโชนุทฺธํสติ อุทฺธํ,
อชฺชเปตํ ปทิสฺสติ;
เตน ลิงฺเคน ชานาม,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
อนิฏฺฐคนฺโธ ปกฺกมติ,
ทิพฺพคนฺโธ ปวายติ;
โสปชฺช วายติ คนฺโธ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
สพฺเพ เทวา ปทิสฺสนฺติ,
ฐปยิตฺวา อรูปิโน;
เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ยาวตา นิรยา นาม,
สพฺเพ ทิสฺสนฺติ ตาวเท;
เตปชฺช สพฺเพ ทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
กุฏฺฏา กวาฏา เสลา จ,
น โหนฺตาวรณา ตทา;
อากาสภูตา เตปชฺช,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
จุตี จ อุปปตฺติ จ,
ขเณ ตสฺมิํ น วิชฺชติ;
ตานิปชฺช ปทิสฺสนฺติ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ.
ทฬฺหํ ปคฺคณฺห วีริยํ,
มา นิวตฺต อภิกฺกม;
มยมฺเปตํ วิชานาม,
ธุวํ พุทฺโธ ภวิสฺสสิ’.
พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา,
ทสสหสฺสีน จูภยํ;
ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปโมทิโต,
เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.
‘อทฺเวชฺฌวจนา พุทฺธา,
อโมฆวจนา ชินา;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
ยถา ขิตฺตํ นเภ เลฑฺฑุ,
ธุวํ ปตติ ภูมิยํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ,
วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
ยถาปิ สพฺพสตฺตานํ,
มรณํ ธุวสสฺสตํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ,
วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
ยถา รตฺติกฺขเย ปตฺเต,
สูริยุคฺคมนํ ธุวํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ,
วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
ยถา นิกฺขนฺตสยนสฺส,
สีหสฺส นทนํ ธุวํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ,
วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
ยถา อาปนฺนสตฺตานํ,
ภารโมโรปนํ ธุวํ;
ตเถว พุทฺธเสฏฺฐานํ,
วจนํ ธุวสสฺสตํ;
วิตถํ นตฺถิ พุทฺธานํ,
ธุวํ พุทฺโธ ภวามหํ.
หนฺท พุทฺธกเร ธมฺเม,
วิจินามิ อิโต จิโต;
อุทฺธํ อโธ ทส ทิสา,_
ยาวตา ธมฺมธาตุยา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
ปฐมํ ทานปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อนุจิณฺณํ มหาปถํ.
‘อิมํ ตฺวํ ปฐมํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ทานปารมิตํ คจฺฉ,
ยทิ โพธิํ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
ยถาปิ กุมฺโภ สมฺปุณฺโณ,
ยสฺส กสฺสจิ อโธกโต;
วมเตวุทกํ นิเสฺสสํ,
น ตตฺถ ปริรกฺขติ.
ตเถว ยาจเก ทิสฺวา,
หีนมุกฺกฏฺฐมชฺฌิเม;
ททาหิ ทานํ นิเสฺสสํ,
กุมฺโภ วิย อโธกโต.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
ทุติยํ สีลปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ ทุติยํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
สีลปารมิตํ คจฺฉ,
ยทิ โพธิํ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
ยถาปิ จมรี วาลํ,
กิสฺมิญฺจิ ปฏิลคฺคิตํ;
อุเปติ มรณํ ตตฺถ,_
น วิโกเปติ วาลธิํ.
ตเถว ตฺวํ จตูสุ ภูมีสุ,
สีลานิ ปริปูรย;
ปริรกฺข สพฺพทา สีลํ,
จมรี วิย วาลธิํ.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
ตติยํ เนกฺขมฺมปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ ตติยํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
เนกฺขมฺมปารมิตํ คจฺฉ,
ยทิ โพธิํ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
ยถา อนฺทุฆเร ปุริโส,
จิรวุตฺโถ ทุขฏฺฏิโต;
น ตตฺถ ราคํ ชเนสิ,
มุตฺติํเยว คเวสติ.
ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว,
ปสฺส อนฺทุฆเร วิย;
เนกฺขมฺมาภิมุโข โหหิ,
ภวโต ปริมุตฺติยา.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
จตุตฺถํ ปญฺญาปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ จตุตฺถํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ปญฺญาปารมิตํ คจฺฉ,
ยทิ โพธิํ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
ยถาปิ ภิกฺขุ ภิกฺขนฺโต,
หีนมุกฺกฏฺฐมชฺฌิเม;
กุลานิ น วิวชฺเชนฺโต,
เอวํ ลภติ ยาปนํ.
ตเถว ตฺวํ สพฺพกาลํ,
ปริปุจฺฉํ พุธํ ชนํ;
ปญฺญาปารมิตํ คนฺตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
ปญฺจมํ วีริยปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ ปญฺจมํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
วีริยปารมิตํ คจฺฉ,
ยทิ โพธิํ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
ยถาปิ สีโห มิคราชา,
นิสชฺชฏฺฐานจงฺกเม;
อลีนวีริโย โหติ,
ปคฺคหิตมโน สทา.
ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว,
ปคฺคณฺห วีริยํ ทฬฺหํ;
วีริยปารมิตํ คนฺตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
ฉฏฺฐมํ ขนฺติปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ ฉฏฺฐมํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตตฺถ อทฺเวชฺฌมานโส,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
ยถาปิ ปถวี นาม,
สุจิมฺปิ อสุจิมฺปิ จ;
สพฺพํ สหติ นิกฺเขปํ,
น กโรติ ปฏิฆํ ตยา.
ตเถว ตฺวมฺปิ สพฺเพสํ,
สมฺมานาวมานกฺขโม;
ขนฺติปารมิตํ คนฺตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
สตฺตมํ สจฺจปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ สตฺตมํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตตฺถ อทฺเวชฺฌวจโน,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
ยถาปิ โอสธี นาม,
ตุลาภูตา สเทวเก;
สมเย อุตุวเสฺส วา,
น โวกฺกมติ วีถิโต.
ตเถว ตฺวมฺปิ สจฺเจสุ,
มา โวกฺกม หิ วีถิโต;
สจฺจปารมิตํ คนฺตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
อฏฺฐมํ อธิฏฺฐานปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ อฏฺฐมํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตตฺถ ตฺวํ อจโล หุตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
ยถาปิ ปพฺพโต เสโล,
อจโล สุปฺปติฏฺฐิโต;
น กมฺปติ ภุสวาเตหิ,
สกฏฺฐาเนว ติฏฺฐติ.
ตเถว ตฺวมฺปิ อธิฏฺฐาเน,
สพฺพทา อจโล ภว;
อธิฏฺฐานปารมิตํ คนฺตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
นวมํ เมตฺตาปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ นวมํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
เมตฺตาย อสโม โหหิ,
ยทิ โพธิํ ปตฺตุมิจฺฉสิ.
ยถาปิ อุทกํ นาม,
กลฺยาเณ ปาปเก ชเน;
สมํ ผรติ สีเตน,
ปวาเหติ รโชมลํ.
ตเถว ตฺวํ หิตาหิเต,
สมํ เมตฺตาย ภาวย;
เมตฺตาปารมิตํ คนฺตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
น เหเต เอตฺตกาเยว,
พุทฺธธมฺมา ภวิสฺสเร;
อญฺเญปิ วิจินิสฺสามิ,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา’.
วิจินนฺโต ตทา ทกฺขิํ,
ทสมํ อุเปกฺขาปารมิํ ;
ปุพฺพเกหิ มเหสีหิ,
อาเสวิตนิเสวิตํ.
‘อิมํ ตฺวํ ทสมํ ตาว,
ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย;
ตุลาภูโต ทโฬฺห หุตฺวา,
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
ยถาปิ ปถวี นาม,
นิกฺขิตฺตํ อสุจิํ สุจิํ;
อุเปกฺขติ อุโภเปเต,_
โกปานุนยวชฺชิตา.
ตเถว ตฺวํ สุขทุกฺเข,
ตุลาภูโต สทา ภว;
อุเปกฺขาปารมิตํ คนฺตฺวา,_
สมฺโพธิํ ปาปุณิสฺสสิ.
เอตฺตกาเยว เต โลเก,
เย ธมฺมา โพธิปาจนา;
ตตุทฺธํ นตฺถิ อญฺญตฺร,
ทฬฺหํ ตตฺถ ปติฏฺฐห’.
อิเม ธมฺเม สมฺมสโต,_
สภาวสรสลกฺขเณ;
ธมฺมเตเชน วสุธา,
ทสสหสฺสี ปกมฺปถ.
จลตี รวตี ปถวี,
อุจฺฉุยนฺตํว ปีฬิตํ;_
เตลยนฺเต ยถา จกฺกํ,
เอวํ กมฺปติ เมทนี.
ยาวตา ปริสา อาสิ,
พุทฺธสฺส ปริเวสเน;
ปเวธมานา สา ตตฺถ,
มุจฺฉิตา เสติ ภูมิยํ.
ฆฏาเนกสหสฺสานิ,
กุมฺภีนญฺจ สตา พหู;
สญฺจุณฺณมถิตา ตตฺถ,
อญฺญมญฺญํ ปฆฏฺฏิตา.
อุพฺพิคฺคา ตสิตา ภีตา,_
ภนฺตา พฺยถิตมานสา;
มหาชนา สมาคมฺม,
ทีปงฺกรมุปาคมุํ.
‘กิํ ภวิสฺสติ โลกสฺส,
กลฺยาณมถ ปาปกํ;
สพฺโพ อุปทฺทุโต โลโก,
ตํ วิโนเทหิ จกฺขุม’.
เตสํ ตทา สญฺญเปสิ,
ทีปงฺกโร มหามุนิ;
‘วิสฏฺฐา โหถ มา เภถ,
อิมสฺมิํ ปถวิกมฺปเน._
ยมหํ อชฺช พฺยากาสิํ,
พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ;
เอโส สมฺมสติ ธมฺมํ,
ปุพฺพกํ ชินเสวิตํ.
ตสฺส สมฺมสโต ธมฺมํ,
พุทฺธภูมิํ อเสสโต;
เตนายํ กมฺปิตา ปถวี,
ทสสหสฺสี สเทวเก’.
พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา,
มโน นิพฺพายิ ตาวเท;
สพฺเพ มํ อุปสงฺกมฺม,
ปุนาปิ อภิวนฺทิสุํ.
สมาทิยิตฺวา พุทฺธคุณํ,
ทฬฺหํ กตฺวาน มานสํ;
ทีปงฺกรํ นมสฺสิตฺวา,
อาสนา วุฏฺฐหิํ ตทา.
ทิพฺพํ มานุสกํ ปุปฺผํ,
เทวา มานุสกา อุโภ;
สโมกิรนฺติ ปุปฺเผหิ,
วุฏฺฐหนฺตสฺส อาสนา.
เวทยนฺติ จ เต โสตฺถิํ,
เทวา มานุสกา อุโภ;
‘มหนฺตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ,
ตํ ลภสฺสุ ยถิจฺฉิตํ.
สพฺพีติโย วิวชฺชนฺตุ,
โสโก โรโค วินสฺสตุ;
มา เต ภวนฺตฺวนฺตรายา,
ผุส ขิปฺปํ โพธิมุตฺตมํ.
ยถาปิ สมเย ปตฺเต,
ปุปฺผนฺติ ปุปฺผิโน ทุมา;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร,
พุทฺธญาเณน ปุปฺผสิ.
ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา,
ปูรยุํ ทส ปารมี;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร,
ปูรย ทส ปารมี.
ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา,
โพธิมณฺฑมฺหิ พุชฺฌเร;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร,
พุชฺฌสฺสุ ชินโพธิยํ.
ยถา เย เกจิ สมฺพุทฺธา,
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตยุํ;
ตเถว ตฺวํ มหาวีร,
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺตย.
ปุณฺณมาเย ยถา จนฺโท,
ปริสุทฺโธ วิโรจติ;
ตเถว ตฺวํ ปุณฺณมโน,
วิโรจ ทสสหสฺสิยํ.
ราหุมุตฺโต ยถา สูริโย,
ตาเปน อติโรจติ;
ตเถว โลกา มุญฺจิตฺวา,
วิโรจ สิริยา ตุวํ.
ยถา ยา กาจิ นทิโย,
โอสรนฺติ มโหทธิํ;
เอวํ สเทวกา โลกา,
โอสรนฺตุ ตวนฺติเก’.
เตหิ ถุตปฺปสตฺโถ โส,
ทส ธมฺเม สมาทิย;
เต ธมฺเม ปริปูเรนฺโต,
ปวนํ ปาวิสี ตทา”ติ. (268)
สุเมธปตฺถนากถา นิฏฺฐิตา.