2.1.9 โตเทยฺยมาณวปุจฺฉานิทฺเทส
ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ, (อิจฺจายสฺมา โตเทโยฺย)
ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ;
กถํกถา จ โย ติณฺโณ,
วิโมกฺโข ตสฺส กีทิโส. (1)
ยสฺมิํ กามา น วสนฺตี ติ ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ น สํวสนฺติ น อาวสนฺติ น ปริวสนฺตีติ— ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ. อิจฺจายสฺมา โตเทโยฺย ติ. อิจฺจา ติ ปทสนฺธิ …เป… ปทานุปุพฺพตาเปตํ— อิจฺจาติ. อายสฺมา ติ ปิยวจนํ …เป… . โตเทโยฺย ติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ …เป… อภิลาโปติ— อิจฺจายสฺมา โตเทโยฺย.
ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชตี ติ ตณฺหา ยสฺส นตฺถิ น อตฺถิ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ ญาณคฺคินา ทฑฺฒาติ— ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ.
กถํกถา จ โย ติณฺโณ ติ กถํกถา จ โย ติณฺโณ อุตฺติณฺโณ นิตฺถิณฺโณ อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ— กถํกถา จ โย ติณฺโณ.
วิโมกฺโข ตสฺส กีทิโส ติ วิโมกฺโข ตสฺส กีทิโส กิํสณฺฐิโต กิํปกาโร กิํปฏิภาโค อิจฺฉิตพฺโพติ วิโมกฺขํ ปุจฺฉตีติ— วิโมกฺโข ตสฺส กีทิโส. เตนาห โส พฺราหฺมโณ—
“ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ, (อิจฺจายสฺมา โตเทโยฺย)
ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ;
กถํกถา จ โย ติณฺโณ,
วิโมกฺโข ตสฺส กีทิโส”ติ.
ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ, (โตเทยฺยาติ ภควา)
ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ;
กถํกถา จ โย ติณฺโณ,
วิโมกฺโข ตสฺส นาปโร. (2)
ยสฺมิํ กามา น วสนฺตี ติ. ยสฺมินฺ ติ ยสฺมิํ ปุคฺคเล อรหนฺเต ขีณาสเว. กามา ติ อุทฺทานโต ทฺเว กามา— วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ …เป… อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา …เป… อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา. ยสฺมิํ กามา น วสนฺตี ติ ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ น สํวสนฺติ น อาวสนฺติ น ปริวสนฺตีติ— ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ.
โตเทยฺยาติ ภควา ติ. โตเทยฺยา ติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ. ภควา ติ คารวาธิวจนเมตํ …เป… สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ, ยทิทํ ภควาติ— โตเทยฺยาติ ภควา.
ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชตี ติ. ตณฺหา ติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา. ยสฺสา ติ อรหโต ขีณาสวสฺส. ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชตี ติ ตณฺหา ยสฺส นตฺถิ น อตฺถิ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ, ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒาติ— ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ.
กถํกถา จ โย ติณฺโณ ติ กถํกถา วุจฺจติ วิจิกิจฺฉา. ทุกฺเข กงฺขา …เป… ฉมฺภิตตฺตํ จิตฺตสฺส มโนวิเลโข. โย ติ โย โส อรหํ ขีณาสโว. กถํกถา จ โย ติณฺโณ ติ กถํกถา จ โย ติณฺโณ อุตฺติณฺโณ นิตฺถิณฺโณ อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ— กถํกถา จ โย ติณฺโณ.
วิโมกฺโข ตสฺส นาปโร ติ นตฺถิ ตสฺส อปโร วิโมกฺโข. เยน วิโมกฺเขน วิมุจฺเจยฺย วิมุตฺโต โส. กตํ ตสฺส วิโมกฺเขน กรณียนฺติ— วิโมกฺโข ตสฺส นาปโร. เตนาห ภควา—
“ยสฺมิํ กามา น วสนฺติ, (โตเทยฺยาติ ภควา)
ตณฺหา ยสฺส น วิชฺชติ;
กถํกถา จ โย ติณฺโณ,
วิโมกฺโข ตสฺส นาปโร”ติ.
นิราสโส โส อุท อาสสาโน,
ปญฺญาณวา โส อุท ปญฺญกปฺปี;
มุนิํ อหํ สกฺก ยถา วิชญฺญํ,
ตํ เม วิยาจิกฺข สมนฺตจกฺขุ. (3)
นิราสโส โส อุท อาสสาโน ติ นิตฺตโณฺห โส, อุทาหุ สตโณฺห รูเป อาสีสติ, สทฺเท …เป… คนฺเธ… รเส… โผฏฺฐพฺเพ… กุลํ… คณํ… อาวาสํ… ลาภํ… ยสํ… ปสํสํ… สุขํ… จีวรํ… ปิณฺฑปาตํ… เสนาสนํ… คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ… กามธาตุํ… รูปธาตุํ… อรูปธาตุํ… กามภวํ… รูปภวํ… อรูปภวํ… สญฺญาภวํ… อสญฺญาภวํ… เนวสญฺญานาสญฺญาภวํ… เอกโวการภวํ… จตุโวการภวํ… ปญฺจโวการภวํ… อตีตํ… อนาคตํ… ปจฺจุปฺปนฺนํ… ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพ ธมฺเม อาสีสติ สาทิยติ ปตฺเถติ ปิเหติ อภิชปฺปตีติ— นิราสโส โส อุท อาสสาโน.
ปญฺญาณวา โส อุท ปญฺญกปฺปี ติ. ปญฺญาณวา โส ติ ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวี. อุท ปญฺญกปฺปี ติ อุทาหุ อฏฺฐสมาปตฺติญาเณน วา ปญฺจาภิญฺญาญาเณน วา มิจฺฉาญาเณน วา ตณฺหากปฺปํ วา ทิฏฺฐิกปฺปํ วา กปฺเปติ ชเนติ สญฺชเนติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตตีติ— ปญฺญาณวา โส อุท ปญฺญกปฺปี.
มุนิํ อหํ สกฺก ยถา วิชญฺญนฺ ติ. สกฺกา ติ สกฺโก ภควา. สกฺยกุลา ปพฺพชิโตติปิ สกฺโก. อถ วา อฑฺโฒ มหทฺธโน ธนวาติปิ สกฺโก. ตสฺสิมานิ ธนานิ, เสยฺยถิทํ— สทฺธาธนํ สีลธนํ หิริธนํ โอตฺตปฺปธนํ สุตธนํ จาคธนํ ปญฺญาธนํ สติปฏฺฐานธนํ สมฺมปฺปธานธนํ อิทฺธิปาทธนํ อินฺทฺริยธนํ พลธนํ โพชฺฌงฺคธนํ มคฺคธนํ ผลธนํ นิพฺพานธนนฺติ. เตหิ อเนกวิเธหิ ธนรตเนหิ อฑฺโฒ มหทฺธโน ธนวาติปิ สกฺโก. อถ วา สกฺโก ปหุ วิสวี อลมตฺโต สูโร วีโร วิกฺกนฺโต อภีรู อจฺฉมฺภี อนุตฺราสี อปลายี ปหีนภยเภรโว วิคตโลมหํโสติปิ สกฺโก. มุนิํ อหํ สกฺก ยถา วิชญฺญนฺ ติ สกฺก ยถาหํ มุนิํ ชาเนยฺยํ อาชาเนยฺยํ วิชาเนยฺยํ ปฏิวิชาเนยฺยํ ปฏิวิชฺเฌยฺยนฺติ— มุนิํ อหํ สกฺก ยถา วิชญฺญํ.
ตํ เม วิยาจิกฺข สมนฺตจกฺขู ติ. ตนฺ ติ ยํ ปุจฺฉามิ ยํ ยาจามิ ยํ อชฺเฌสามิ ยํ ปสาเทมิ. วิยาจิกฺขา ติ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหิ. สมนฺตจกฺขู ติ สมนฺตจกฺขุ วุจฺจติ สพฺพญฺญุตญาณํ …เป… ตถาคโต เตน สมนฺตจกฺขูติ— ตํ เม วิยาจิกฺข สมนฺตจกฺขุ. เตนาห โส พฺราหฺมโณ—
“นิราสโส โส อุท อาสสาโน,
ปญฺญาณวา โส อุท ปญฺญกปฺปี;
มุนิํ อหํ สกฺก ยถา วิชญฺญํ,
ตํ เม วิยาจิกฺข สมนฺตจกฺขู”ติ.
นิราสโส โส น จ อาสสาโน,
ปญฺญาณวา โส น จ ปญฺญกปฺปี;
เอวมฺปิ โตเทยฺย มุนิํ วิชาน,
อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตํ. (4)
นิราสโส โส น จ อาสสาโน ติ นิตฺตโณฺห โส. น โส สตโณฺห รูเป นาสีสติ. สทฺเท …เป… คนฺเธ… ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพ ธมฺเม นาสีสติ น อิจฺฉติ น สาทิยติ น ปตฺเถติ น ปิเหติ นาภิชปฺปตีติ— นิราสโส โส น จ อาสสาโน.
ปญฺญาณวา โส น จ ปญฺญกปฺปี ติ. ปญฺญาณวา ติ ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวี. น จ ปญฺญกปฺปี ติ อฏฺฐสมาปตฺติญาเณน วา ปญฺจาภิญฺญาญาเณน วา มิจฺฉาญาเณน วา ตณฺหากปฺปํ วา น กปฺเปติ ทิฏฺฐิกปฺปํ วา น กปฺเปติ น ชเนติ น สญฺชเนติ น นิพฺพตฺเตติ นาภินิพฺพตฺเตตีติ— ปญฺญาณวา โส น จ ปญฺญกปฺปี.
เอวมฺปิ โตเทยฺย มุนิํ วิชานา ติ. มุนี ติ โมนํ วุจฺจติ ญาณํ …เป… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ. เอวมฺปิ โตเทยฺย มุนิํ วิชานา ติ โตเทยฺย, เอวํ มุนิํ ชาน ปฏิชาน ปฏิวิชาน ปฏิวิชฺฌาติ— เอวมฺปิ โตเทยฺย มุนิํ วิชาน.
อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตนฺ ติ. อกิญฺจนนฺ ติ ราคกิญฺจนํ โทสกิญฺจนํ โมหกิญฺจนํ มานกิญฺจนํ ทิฏฺฐิกิญฺจนํ กิเลสกิญฺจนํ ทุจฺจริตกิญฺจนํ. ยเสฺสตานิ กิญฺจนานิ ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ วูปสนฺตานิ ปฏิปฺปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ ญาณคฺคินา ทฑฺฒานิ, โส วุจฺจติ อกิญฺจโน. กามา ติ อุทฺทานโต ทฺเว กามา— วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ …เป… อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา …เป… อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา. ภวา ติ ทฺเว ภวา— กมฺมภโว จ ปฏิสนฺธิโก จ ปุนพฺภโว …เป… อยํ ปฏิสนฺธิโก ปุนพฺภโว.
อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตนฺ ติ อกิญฺจนํ ปุคฺคลํ กาเม จ ภเว จ อสตฺตํ อลคฺคํ อลคฺคิตํ อปลิพุทฺธํ นิกฺขนฺตํ นิสฺสฏํ วิปฺปมุตฺตํ วิสญฺญุตฺตํ วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรนฺตนฺติ— อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตํ. เตนาห ภควา—
“นิราสโส โส น จ อาสสาโน,
ปญฺญาณวา โส น จ ปญฺญกปฺปี;
เอวมฺปิ โตเทยฺย มุนิํ วิชาน,
อกิญฺจนํ กามภเว อสตฺตนฺ”ติ.
สห คาถาปริโยสานา …เป… สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติ.
โตเทยฺยมาณวปุจฺฉานิทฺเทโส นวโม.