3.8 มิลินฺทปญฺหปุจฺฉาวิสชฺชนา
เถโร อาห— “ชานาสิ โข, มหาราช, สมฺปติ กา เวลา”ติ? “อาม, ภนฺเต, ชานามิ ‘สมฺปติ ปฐโม ยาโม อติกฺกนฺโต, มชฺฌิโม ยาโม ปวตฺตติ, อุกฺกา ปทีปียนฺติ, จตฺตาริ ปฏากานิ อาณตฺตานิ คมิสฺสนฺติ ภณฺฑโต ราชเทยฺยานี’”ติ.
โยนกา เอวมาหํสุ “กโลฺลสิ, มหาราช, ปณฺฑิโต เถโร”ติ. “อาม, ภเณ, ปณฺฑิโต เถโร, เอทิโส อาจริโย ภเวยฺย มาทิโส จ อนฺเตวาสี, นจิรเสฺสว ปณฺฑิโต ธมฺมํ อาชาเนยฺยา”ติ. ตสฺส ปญฺหเวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ ราชา เถรํ นาคเสนํ สตสหสฺสคฺฆนเกน กมฺพเลน อจฺฉาเทตฺวา “ภนฺเต นาคเสน, อชฺชตคฺเค เต อฏฺฐสตํ ภตฺตํ ปญฺญเปมิ, ยํ กิญฺจิ อนฺเตปุเร กปฺปิยํ, เตน จ ปวาเรมี”ติ— อาห. “อลํ, มหาราช ชีวามี”ติ. “ชานามิ, ภนฺเต นาคเสน, ชีวสิ, อปิ จ อตฺตานญฺจ รกฺข, มมญฺจ รกฺขาหี”ติ. “กถํ อตฺตานํ รกฺขสิ, ‘นาคเสโน มิลินฺทํ ราชานํ ปสาเทติ, น จ กิญฺจิ อลภี’ติ ปราปวาโท อาคจฺเฉยฺยาติ, เอวํ อตฺตานํ รกฺข. กถํ มมํ รกฺขสิ, ‘มิลินฺโท ราชา ปสนฺโน ปสนฺนาการํ น กโรตี’ติ ปราปวาโท อาคจฺเฉยฺยาติ, เอวํ มมํ รกฺขาหี”ติ. “ตถา โหตุ, มหาราชา”ติ. “เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, สีโห มิคราชา สุวณฺณปญฺชเร ปกฺขิตฺโตปิ พหิมุโขเยว โหติ; เอวเมว โข อหํ, ภนฺเต, กิญฺจาปิ อคารํ อชฺฌาวสามิ พหิมุโข เยว ปน อจฺฉามิ. สเจ อหํ, ภนฺเต, อคารสฺมา อนาคาริยํ ปพฺพเชยฺยํ, น จิรํ ชีเวยฺยํ, พหู เม ปจฺจตฺถิกา”ติ.
อถ โข อายสฺมา นาคเสโน มิลินฺทสฺส รญฺโญ ปญฺหํ วิสชฺเชตฺวา อุฏฺฐายาสนา สํฆารามํ อคมาสิ. อจิรปกฺกนฺเต จ อายสฺมนฺเต นาคเสเน มิลินฺทสฺส รญฺโญ เอตทโหสิ— “กิํ มยา ปุจฺฉิตํ, กิํ ภทนฺเตน นาคเสเนน วิสชฺชิตนฺ”ติ? อถ โข มิลินฺทสฺส รญฺโญ เอตทโหสิ— “สพฺพํ มยา สุปุจฺฉิตํ, สพฺพํ ภทนฺเตน นาคเสเนน สุวิสชฺชิตนฺ”ติ. อายสฺมโตปิ นาคเสนสฺส สํฆารามคตสฺส เอตทโหสิ— “กิํ มิลินฺเทน รญฺญา ปุจฺฉิตํ, กิํ มยา วิสชฺชิตนฺ”ติ. อถ โข อายสฺมโต นาคเสนสฺส เอตทโหสิ— “สพฺพํ มิลินฺเทน รญฺญา สุปุจฺฉิตํ, สพฺพํ มยา สุวิสชฺชิตนฺ”ติ.
อถ โข อายสฺมา นาคเสโน ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน มิลินฺทสฺส รญฺโญ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข มิลินฺโท ราชา อายสฺมนฺตํ นาคเสนํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มิลินฺโท ราชา อายสฺมนฺตํ นาคเสนํ เอตทโวจ—
“มา โข ภทนฺตสฺส เอวํ อโหสิ ‘นาคเสโน มยา ปญฺหํ ปุจฺฉิโต’ติ เตเนว โสมนเสฺสน ตํ รตฺตาวเสสํ วีตินาเมสีติ น เต เอวํ ทฏฺฐพฺพํ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, ตํ รตฺตาวเสสํ เอตทโหสิ— ‘กิํ มยา ปุจฺฉิตํ, กิํ ภทนฺเตน วิสชฺชิตนฺ’ติ, ‘สพฺพํ มยา สุปุจฺฉิตํ, สพฺพํ ภทนฺเตน สุวิสชฺชิตนฺ’”ติ.
เถโรปิ เอวมาห— “มา โข มหาราชสฺส เอวํ อโหสิ ‘มิลินฺทสฺส รญฺโญ มยา ปญฺโห วิสชฺชิโต’ติ เตเนว โสมนเสฺสน ตํ รตฺตาวเสสํ วีตินาเมสีติ น เต เอวํ ทฏฺฐพฺพํ. ตสฺส มยฺหํ, มหาราช, ตํ รตฺตาวเสสํ เอตทโหสิ— ‘กิํ มิลินฺเทน รญฺญา ปุจฺฉิตํ, กิํ มยา วิสชฺชิตนฺ’ติ, ‘สพฺพํ มิลินฺเทน รญฺญา สุปุจฺฉิตํ, สพฺพํ มยา สุวิสชฺชิตนฺ’”ติ อิติห เต มหานาคา อญฺญมญฺญสฺส สุภาสิตํ สมนุโมทิํสูติ.
มิลินฺทปญฺหปุจฺฉาวิสชฺชนา นิฏฺฐิตา.