1.12 จูฬพฺยูหสุตฺตนิทฺเทส
อถ จูฬพฺยูหสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ—
สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานา,
วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติ;
โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ,
อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โส.
สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานา ติ. สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา; เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺติ. ยถา อคาริกา ฆเรสุ วสนฺติ, สาปตฺติกา วา อาปตฺตีสุ วสนฺติ, สกิเลสา วา กิเลเสสุ วสนฺติ; เอวเมวํ สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา, เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺตีติ— สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานา.
วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺตี ติ. วิคฺคยฺหา ติ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา นานา วทนฺติ วิวิธํ วทนฺติ อญฺโญญฺญํ วทนฺติ ปุถุ วทนฺติ, น เอกํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. กุสลา ติ กุสลวาทา ปณฺฑิตวาทา ถิรวาทา ญายวาทา เหตุวาทา ลกฺขณวาทา การณวาทา ฐานวาทา สกาย ลทฺธิยาติ— วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติ.
โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมนฺ ติ. โย อิมํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ ชานาติ โส ธมฺมํ เวทิ อญฺญาสิ อปสฺสิ ปฏิวิชฺฌีติ— โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ.
อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โส ติ. โย อิมํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ ปฏิกฺโกสติ, อเกวลี โส อสมตฺโต โส อปริปุณฺโณ โส หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ— อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โส.
เตนาห โส นิมฺมิโต—
“สกํ สกํ ทิฏฺฐิปริพฺพสานา,
วิคฺคยฺห นานา กุสลา วทนฺติ;
โย เอวํ ชานาติ ส เวทิ ธมฺมํ,
อิทํ ปฏิกฺโกสมเกวลี โส”ติ._
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ,
พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหุ;
สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ,
สพฺเพว หีเม กุสลาวทานา.
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺตี ติ. เอวํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา วิวาทยนฺติ, กลหํ กโรนฺติ, ภณฺฑนํ กโรนฺติ, วิคฺคหํ กโรนฺติ, วิวาทํ กโรนฺติ, เมธคํ กโรนฺติ— “น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ …เป… นิพฺเพเฐหิ วา สเจ ปโหสี”ติ— เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ.
พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหู ติ. ปโร พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อกุสโล อวิทฺวา อวิชฺชาคโต อญฺญาณี อวิภาวี ทุปฺปญฺโญติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ— พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหุ.
สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสนฺ ติ. อิเมสํ สมณพฺราหฺมณานํ วาโท กตโม สจฺโจ ตจฺโฉ ตโถ ภูโต ยาถาโว อวิปรีโตติ— สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ.
สพฺเพว หีเม กุสลาวทานา ติ. สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา กุสลวาทา ปณฺฑิตวาทา ถิรวาทา ญายวาทา เหตุวาทา ลกฺขณวาทา การณวาทา ฐานวาทา สกาย ลทฺธิยาติ— สพฺเพว หีเม กุสลาวทานา.
เตนาห โส นิมฺมิโต—
“เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ,
พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหุ;
สจฺโจ นุ วาโท กตโม อิเมสํ,
สพฺเพว หีเม กุสลาวทานา”ติ.
ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานํ,
พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญ;
สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญา,
สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา.
ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานนฺ ติ. ปรสฺส ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ อนานุชานนฺโต อนานุปสฺสนฺโต อนานุมนนฺโต อนานุมญฺญนฺโต อนานุโมทนฺโตติ— ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานํ.
พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญ ติ. ปโร พาโล โหติ หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต, หีนปญฺโญ นิหีนปญฺโญ โอมกปญฺโญ ลามกปญฺโญ ฉตุกฺกปญฺโญ ปริตฺตปญฺโญติ— พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญ.
สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญา ติ. สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา พาลา หีนา นิหีนา โอมกา ลามกา ฉตุกฺกา ปริตฺตา, สพฺเพว หีนปญฺญา นิหีนปญฺญา โอมกปญฺญา ลามกปญฺญา ฉตุกฺกปญฺญา ปริตฺตปญฺญาติ— สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญา.
สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา ติ. สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา; เต ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคตานํ อญฺญตรญฺญตรํ ทิฏฺฐิคตํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา สกาย สกาย ทิฏฺฐิยา วสนฺติ สํวสนฺติ อาวสนฺติ ปริวสนฺติ. ยถา อคาริกา วา ฆเรสุ วสนฺติ, สาปตฺติกา วา อาปตฺตีสุ วสนฺติ, สกิเลสา วา กิเลเสสุ วสนฺติ; เอวเมวํ สพฺเพวิเม สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิคติกา …เป… ปริวสนฺตีติ— สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา.
เตนาห ภควา—
“ปรสฺส เจ ธมฺมมนานุชานํ,
พาโลมโก โหติ นิหีนปญฺโญ;
สพฺเพว พาลา สุนิหีนปญฺญา,
สพฺเพวิเม ทิฏฺฐิปริพฺพสานา”ติ.
สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตา,
สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมา;
น เตสํ โกจิ ปริหีนปญฺโญ,
ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตา.
สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตา ติ. สกาย ทิฏฺฐิยา สกาย ขนฺติยา สกาย รุจิยา สกาย ลทฺธิยา อนวีวทาตา อโวทาตา อปริโยทาตา สํกิลิฏฺฐา สํกิเลสิกาติ— สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตา.
สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมา ติ. สุทฺธปญฺญา วิสุทฺธปญฺญา ปริสุทฺธปญฺญา โวทาตปญฺญา ปริโยทาตปญฺญา. อถ วา สุทฺธทสฺสนา วิสุทฺธทสฺสนา ปริสุทฺธทสฺสนา โวทาตทสฺสนา ปริโยทาตทสฺสนาติ— สํสุทฺธปญฺญา. กุสลา ติ กุสลา ปณฺฑิตา ปญฺญวนฺโต อิทฺธิมนฺโต ญาณิโน วิภาวิโน เมธาวิโนติ— สํสุทฺธปญฺญา กุสลา. มุตีมา ติ มุติมา ปณฺฑิตา ปญฺญวนฺโต อิทฺธิมนฺโต ญาณิโน วิภาวิโน เมธาวิโนติ— สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมา.
เตสํ น โกจิ ปริหีนปญฺโญ ติ. เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ น โกจิ หีนปญฺโญ นิหีนปญฺโญ โอมกปญฺโญ ลามกปญฺโญ ฉตุกฺกปญฺโญ ปริตฺตปญฺโญ อตฺถิ. สพฺเพว เสฏฺฐปญฺญา วิสิฏฺฐปญฺญา ปาโมกฺขปญฺญา อุตฺตมปญฺญา ปวรปญฺญาติ— เตสํ น โกจิ ปริหีนปญฺโญ.
ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตา ติ. เตสํ สมณพฺราหฺมณานํ ทิฏฺฐิ ตถา สมตฺตา สมาทินฺนา คหิตา ปรามฏฺฐา อภินิวิฏฺฐา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ— ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตา.
เตนาห ภควา—
“สนฺทิฏฺฐิยา เจว นวีวทาตา,
สํสุทฺธปญฺญา กุสลา มุตีมา;
เตสํ น โกจิ ปริหีนปญฺโญ,
ทิฏฺฐี หิ เตสมฺปิ ตถา สมตฺตา”ติ.
น วาหเมตํ ตถิยนฺติ พฺรูมิ,
ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญํ;
สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํ,
ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺติ.
น วาหเมตํ ตถิยนฺติ พฺรูมี ติ. นา ติ ปฏิกฺเขโป. เอตนฺ ติ “ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตานิ นาหํ เอตํ ตจฺฉํ ตถํ ภูตํ ยาถาวํ อวิปรีตนฺ”ติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ— น วาหเมตํ ตถิยนฺติ พฺรูมิ.
ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญนฺ ติ. มิถู ติ ทฺเว ชนา, ทฺเว กลหการกา, ทฺเว ภณฺฑนการกา, ทฺเว ภสฺสการกา, ทฺเว วิวาทการกา, ทฺเว อธิกรณการกา, ทฺเว วาทิโน, ทฺเว สลฺลปกา; เต อญฺญมญฺญํ พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ— ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญํ.
สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจนฺ ติ. “สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ— สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํ. “อสสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ …เป… “เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ— สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํ.
ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺตี ติ. ตสฺมา ติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา ปรํ พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ ทหนฺติ ปสฺสนฺติ ทกฺขนฺติ โอโลเกนฺติ นิชฺฌายนฺติ อุปปริกฺขนฺตีติ— ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺติ.
เตนาห ภควา—
“น วาหเมตํ ตถิยนฺติ พฺรูมิ,
ยมาหุ พาลา มิถุ อญฺญมญฺญํ;
สกํ สกํ ทิฏฺฐิมกํสุ สจฺจํ,
ตสฺมา หิ พาโลติ ปรํ ทหนฺตี”ติ.
ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเก,
ตมาหุ อญฺเญปิ ตุจฺฉํ มุสาติ;
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ,
กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติ.
ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเก ติ. ยํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ เอเก สมณพฺราหฺมณา “อิทํ สจฺจํ ตจฺฉํ ตถํ ภูตํ ยาถาวํ อวิปรีตนฺ”ติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ— ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเก.
ตมาหุ อญฺเญปิ ตุจฺฉํ มุสาตี ติ. ตเมว ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ เอเก สมณพฺราหฺมณา “ตุจฺฉํ เอตํ, มุสา เอตํ, อภูตํ เอตํ, อลิกํ เอตํ, อยาถาวํ เอตนฺ”ติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ— ตมาหุ อญฺเญปิ ตุจฺฉํ มุสาติ.
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺตี ติ. เอวํ คเหตฺวา อุคฺคเหตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา วิวาทยนฺติ, กลหํ กโรนฺติ, ภณฺฑนํ กโรนฺติ, วิคฺคหํ กโรนฺติ, วิวาทํ กโรนฺติ, เมธคํ กโรนฺติ— “น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ …เป… นิพฺเพเฐหิ วา สเจ ปโหสี”ติ— เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ.
กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตี ติ. กสฺมา ติ กสฺมา กิํการณา กิํเหตุ กิํปจฺจยา กิํนิทานา กิํสมุทยา กิํชาติกา กิํปภวา น เอกํ วทนฺติ นานา วทนฺติ วิวิธํ วทนฺติ อญฺโญญฺญํ วทนฺติ ปุถุ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ— กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติ.
เตนาห โส นิมฺมิโต—
“ยมาหุ สจฺจํ ตถิยนฺติ เอเก,
ตมาหุ อญฺเญปิ ตุจฺฉํ มุสาติ;
เอวมฺปิ วิคฺคยฺห วิวาทยนฺติ,
กสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตี”ติ.
เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิ,
ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานํ;
นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ,
ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติ.
เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถี ติ. เอกํ สจฺจํ วุจฺจติ ทุกฺขนิโรโธ นิพฺพานํ. โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ. อถ วา เอกํ สจฺจํ วุจฺจติ— มคฺคสจฺจํ, นิยฺยานสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ— สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธีติ— เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิ.
ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานนฺ ติ. ยสฺมินฺ ติ ยสฺมิํ สจฺเจ. ปชา ติ สตฺตาธิวจนํ. ปชานนฺ ติ ยํ สจฺจํ ปชานนฺตา อาชานนฺตา วิชานนฺตา ปฏิวิชานนฺตา ปฏิวิชฺฌนฺตา น กลหํ กเรยฺยุํ, น ภณฺฑนํ กเรยฺยุํ, น วิคฺคหํ กเรยฺยุํ, น วิวาทํ กเรยฺยุํ, น เมธคํ กเรยฺยุํ, กลหํ ภณฺฑนํ วิคฺคหํ วิวาทํ เมธคํ ปชเหยฺยุํ, วิโนเทยฺยุํ, พฺยนฺติํ กเรยฺยุํ, อนภาวํ คเมยฺยุนฺติ— ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานํ.
นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺตี ติ. นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. “สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ สยํ ถุนนฺติ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. “อสสฺสโต โลโก …เป… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ สยํ ถุนนฺติ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ— นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ.
ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตี ติ. ตสฺมา ติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา น เอกํ วทนฺติ นานา วทนฺติ วิวิธํ วทนฺติ อญฺโญญฺญํ วทนฺติ ปุถุ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ— ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺติ.
เตนาห ภควา—
“เอกญฺหิ สจฺจํ น ทุตียมตฺถิ,
ยสฺมิํ ปชา โน วิวเท ปชานํ;
นานา เต สจฺจานิ สยํ ถุนนฺติ,
ตสฺมา น เอกํ สมณา วทนฺตี”ติ.
กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา,
ปวาทิยาเส กุสลาวทานา;
สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา,
อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติ.
กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา ติ. กสฺมา ติ กสฺมา กิํการณา กิํเหตุ กิํปจฺจยา กิํนิทานา สจฺจานิ นานา วทนฺติ, วิวิธานิ วทนฺติ, อญฺโญญฺญานิ วทนฺติ, ปุถูนิ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ— กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา.
ปวาทิยาเส กุสลาวทานา ติ. ปวาทิยาเส ติ วิปฺปวทนฺตีติปิ ปวาทิยาเส. อถ วา สกํ สกํ ทิฏฺฐิคตํ ปวทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. “สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ ปวทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. “อสสฺสโต โลโก …เป… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ ปวทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. กุสลาวทานา ติ กุสลวาทา ปณฺฑิตวาทา ถิรวาทา ญายวาทา เหตุวาทา ลกฺขณวาทา การณวาทา ฐานวาทา สกาย ลทฺธิยาติ— ปวาทิยาเส กุสลาวทานา.
สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา ติ สจฺจานิ สุตานิ พหุกานิ นานานิ วิวิธานิ อญฺโญญฺญานิ ปุถูนีติ— สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา.
อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺตี ติ อุทาหุ ตกฺเกน สงฺกปฺเปน ยายนฺติ นียนฺติ วุยฺหนฺติ สํหรียนฺตีติ. เอวมฺปิ อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติ. อถ วา ตกฺกปริยาหตํ วีมํสานุจริตํ สยํ ปฏิภานํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ. เอวมฺปิ อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺติ.
เตนาห โส นิมฺมิโต—
“กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา,
ปวาทิยาเส กุสลาวทานา;
สจฺจานิ สุตานิ พหูนิ นานา,
อุทาหุ เต ตกฺกมนุสฺสรนฺตี”ติ._
น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา,
อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเก;
ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา,
สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหุ.
น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา ติ น เหว สจฺจานิ พหุกานิ นานานิ วิวิธานิ อญฺโญญฺญานิ ปุถูนีติ— น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา.
อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเก ติ อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจคฺคาหา เอกญฺเญว สจฺจํ โลเก กถียติ ภณียติ ทีปียติ โวหรียติ— ทุกฺขนิโรโธ นิพฺพานํ. โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ. อถ วา เอกํ สจฺจํ วุจฺจติ มคฺคสจฺจํ, นิยฺยานสจฺจํ, ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ— สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… สมฺมาสมาธีติ— อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเก.
ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา, สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหู ติ. ตกฺกํ วิตกฺกํ สงฺกปฺปํ ตกฺกยิตฺวา วิตกฺกยิตฺวา สงฺกปฺปยิตฺวา ทิฏฺฐิคตานิ ชเนนฺติ สญฺชเนนฺติ นิพฺพตฺเตนฺติ อภินิพฺพตฺเตนฺติ. ทิฏฺฐิคตานิ ชเนตฺวา สญฺชเนตฺวา นิพฺพตฺเตตฺวา อภินิพฺพตฺเตตฺวา “มยฺหํ สจฺจํ ตุยฺหํ มุสา”ติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ— ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหุ.
เตนาห ภควา—
“น เหว สจฺจานิ พหูนิ นานา,
อญฺญตฺร สญฺญาย นิจฺจานิ โลเก;
ตกฺกญฺจ ทิฏฺฐีสุ ปกปฺปยิตฺวา,
สจฺจํ มุสาติ ทฺวยธมฺมมาหู”ติ.
ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา,
เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี;
วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโน,
พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาห.
ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา, เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี ติ. ทิฏฺฐํ วา ทิฏฺฐสุทฺธิํ วา, สุตํ วา สุตสุทฺธิํ วา, สีลํ วา สีลสุทฺธิํ วา, วตํ วา วตสุทฺธิํ วา, มุตํ วา มุตสุทฺธิํ วา นิสฺสาย อุปนิสฺสาย คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวาติ— ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา. เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี ติ. น สมฺมาเนตีติปิ วิมานทสฺสี. อถ วา โทมนสฺสํ ชเนตีติปิ วิมานทสฺสีติ— ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี.
วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโน ติ. วินิจฺฉยา วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ. ทิฏฺฐิวินิจฺฉเย วินิจฺฉยทิฏฺฐิยา ฐตฺวา ปติฏฺฐหิตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวาติ— วินิจฺฉเย ฐตฺวา. ปหสฺสมาโน ติ ตุฏฺโฐ โหติ หฏฺโฐ ปหฏฺโฐ อตฺตมโน ปริปุณฺณสงฺกปฺโป. อถ วา ทนฺตวิทํสกํ ปหสฺสมาโนติ— วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโน.
พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหา ติ. ปโร พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อกุสโล อวิทฺวา อวิชฺชาคโต อญฺญาณี อวิภาวี อเมธาวี ทุปฺปญฺโญติ, เอวมาห เอวํ กเถติ เอวํ ภณติ เอวํ ทีปยติ เอวํ โวหรตีติ— พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาห.
เตนาห ภควา—
“ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา,
เอเต จ นิสฺสาย วิมานทสฺสี;
วินิจฺฉเย ฐตฺวา ปหสฺสมาโน,
พาโล ปโร อกฺกุสโลติ จาหา”ติ.
เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติ,
เตนาตุมานํ กุสโลติ จาห;
สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโน,
อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาว.
เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาตี ติ. เยเนว เหตุนา เยน ปจฺจเยน เยน การเณน เยน ปภเวน ปรํ พาลโต หีนโต นิหีนโต โอมกโต ลามกโต ฉตุกฺกโต ปริตฺตโต ทหติ ปสฺสติ ทกฺขติ โอโลเกติ นิชฺฌายติ อุปปริกฺขตีติ— เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติ.
เตนาตุมานํ กุสโลติ จาหา ติ. อาตุมาโน วุจฺจติ อตฺตา. โสปิ เตเนว เหตุนา เตน ปจฺจเยน เตน การเณน เตน ปภเวน อตฺตานํ อหมสฺมิ กุสโล ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวีติ— เตนาตุมานํ กุสโลติ จาห.
สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโน ติ. สยเมว อตฺตานํ กุสลวาโท ปณฺฑิตวาโท ถิรวาโท ญายวาโท เหตุวาโท ลกฺขณวาโท การณวาโท ฐานวาโท สกาย ลทฺธิยาติ— สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโน.
อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวา ติ. น สมฺมาเนตีติปิ อญฺญํ วิมาเนติ. อถ วา โทมนสฺสํ ชเนตีติปิ อญฺญํ วิมาเนติ. ตเทว ปาวา ติ ตเทว ตํ ทิฏฺฐิคตํ ปาวทติ “อิติปายํ ปุคฺคโล มิจฺฉาทิฏฺฐิโก วิปรีตทสฺสโน”ติ— อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวท.
เตนาห ภควา—
“เยเนว พาโลติ ปรํ ทหาติ,
เตนาตุมานํ กุสโลติ จาห;
สยมตฺตนา โส กุสลาวทาโน,
อญฺญํ วิมาเนติ ตเทว ปาวา”ติ.
อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต,
มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี;
สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต,
ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตา.
อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต ติ. อติสารทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ. กิํการณา อติสารทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ? สพฺพา ตา ทิฏฺฐิโย การณาติกฺกนฺตา ลกฺขณาติกฺกนฺตา ฐานาติกฺกนฺตา, ตํการณา อติสารทิฏฺฐิโย วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ. สพฺเพปิ ติตฺถิยา อติสารทิฏฺฐิยา. กิํการณา สพฺเพปิ ติตฺถิยา อติสารทิฏฺฐิยา? เต อญฺญมญฺญํ อติกฺกมิตฺวา สมติกฺกมิตฺวา วีติวตฺติตฺวา ทิฏฺฐิคตานิ ชเนนฺติ สญฺชเนนฺติ นิพฺพตฺเตนฺติ อภินิพฺพตฺเตนฺติ, ตํการณา สพฺเพปิ ติตฺถิยา อติสารทิฏฺฐิยา. อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต ติ. อติสารทิฏฺฐิยา สมตฺโต ปริปุณฺโณ อโนโมติ— อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต.
มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี ติ. สกาย ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิมาเนน มตฺโต ปมตฺโต อุมฺมตฺโต อติมตฺโตติ— มาเนน มตฺโต. ปริปุณฺณมานี ติ ปริปุณฺณมานี สมตฺตมานี อโนมมานีติ— มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี.
สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต ติ. สยเมว อตฺตานํ จิตฺเตน อภิสิญฺจติ “อหมสฺมิ กุสโล ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวี”ติ— สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต.
ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตา ติ. ตสฺส สา ทิฏฺฐิ ตถา สมตฺตา สมาทินฺนา คหิตา ปรามฏฺฐา อภินิวิฏฺฐา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ— ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตา.
เตนาห ภควา—
“อติสารทิฏฺฐิยา โส สมตฺโต,
มาเนน มตฺโต ปริปุณฺณมานี;
สยเมว สามํ มนสาภิสิตฺโต,
ทิฏฺฐี หิ สา ตสฺส ตถา สมตฺตา”ติ.
ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน,
ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญ;
อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร,
น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถิ.
ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน ติ ปรสฺส เจ วาจาย วจเนน นินฺทิตการณา ครหิตการณา อุปวทิตการณา ปโร พาโล โหติ หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโตติ— ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน. ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญ ติ. โสปิ เตเนว สหา โหติ หีนปญฺโญ นิหีนปญฺโญ โอมกปญฺโญ ลามกปญฺโญ ฉตุกฺกปญฺโญ ปริตฺตปญฺโญติ— ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญ.
อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร ติ อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร ปณฺฑิโต ปญฺญวา พุทฺธิมา ญาณี วิภาวี เมธาวีติ— อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร.
น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถี ติ. สมเณสุ น โกจิ พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อตฺถิ, สพฺเพว เสฏฺฐปญฺญา วิสิฏฺฐปญฺญา ปาโมกฺขปญฺญา อุตฺตมปญฺญา ปวรปญฺญาติ— น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถิ.
เตนาห ภควา—
“ปรสฺส เจ หิ วจสา นิหีโน,
ตุโม สหา โหติ นิหีนปญฺโญ;
อถ เจ สยํ เวทคู โหติ ธีโร,
น โกจิ พาโล สมเณสุ อตฺถี”ติ.
อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ,
อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต;
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติ,
สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตา.
อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ, อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต ติ. อิโต อญฺญํ ธมฺมํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ เย อภิวทนฺติ, เต สุทฺธิมคฺคํ วิสุทฺธิมคฺคํ ปริสุทฺธิมคฺคํ โวทาตมคฺคํ ปริโยทาตมคฺคํ วิรทฺธา อปรทฺธา ขลิตา คลิตา อญฺญาย อปรทฺธา อเกวลี เต, อสมตฺตา เต, อปริปุณฺณา เต, หีนา นิหีนา โอมกา ลามกา ฉตุกฺกา ปริตฺตาติ— อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ, อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต.
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺตี ติ. ติตฺถํ วุจฺจติ ทิฏฺฐิคตํ. ติตฺถิยา วุจฺจนฺติ ทิฏฺฐิคติกา. ปุถุทิฏฺฐิยา ปุถุทิฏฺฐิคตานิ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ— เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติ.
สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตา ติ. สกาย ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิราเคน รตฺตา อภิรตฺตาติ— สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตา.
เตนาห ภควา—
“อญฺญํ อิโต ยาภิวทนฺติ ธมฺมํ,
อปรทฺธา สุทฺธิมเกวลี เต;
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส วทนฺติ,
สนฺทิฏฺฐิราเคน หิ เตภิรตฺตา”ติ.
อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺติ,
นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ;
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐา,
สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานา.
อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺตี ติ. อิธ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ, มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. “สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ อิธ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ, มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺติ. “อสสฺสโต โลโก …เป… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ อิธ สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ วทนฺติ กเถนฺติ ภณนฺติ ทีปยนฺติ โวหรนฺตีติ— อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺติ.
นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหู ติ. อตฺตโน สตฺถารํ ธมฺมกฺขานํ คณํ ทิฏฺฐิํ ปฏิปทํ มคฺคํ ฐเปตฺวา สพฺเพ ปรวาเท ขิปนฺติ อุกฺขิปนฺติ ปริกฺขิปนฺติ. “โส สตฺถา น สพฺพญฺญู, ธมฺโม น สฺวากฺขาโต, คโณ น สุปฺปฏิปนฺโน, ทิฏฺฐิ น ภทฺทิกา, ปฏิปทา น สุปญฺญตฺตา, มคฺโค น นิยฺยานิโก, นตฺเถตฺถ สุทฺธิ วา วิสุทฺธิ วา ปริสุทฺธิ วา, มุตฺติ วา วิมุตฺติ วา ปริมุตฺติ วา, นตฺเถตฺถ สุชฺฌนฺติ วา วิสุชฺฌนฺติ วา ปริสุชฺฌนฺติ วา, มุจฺจนฺติ วา วิมุจฺจนฺติ วา ปริมุจฺจนฺติ วา หีนา นิหีนา โอมกา ลามกา ฉตุกฺกา ปริตฺตา”ติ, เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ— นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ.
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐา ติ. ติตฺถํ วุจฺจติ ทิฏฺฐิคตํ. ติตฺถิยา วุจฺจนฺติ ทิฏฺฐิคติกา. ปุถุทิฏฺฐิยา ปุถุทิฏฺฐิคเตสุ นิวิฏฺฐา ปติฏฺฐิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ— เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐา.
สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานา ติ. ธมฺโม สกายนํ, ทิฏฺฐิ สกายนํ, ปฏิปทา สกายนํ, มคฺโค สกายนํ, สกายเน ทฬฺหวาทา ถิรวาทา พลิกวาทา อวฏฺฐิตวาทาติ— สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานา.
เตนาห ภควา—
“อิเธว สุทฺธิํ อิติ วาทยนฺติ,
นาญฺเญสุ ธมฺเมสุ วิสุทฺธิมาหุ;
เอวมฺปิ ติตฺถฺยา ปุถุโส นิวิฏฺฐา,
สกายเน ตตฺถ ทฬฺหํ วทานา”ติ.
สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน,
กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺย;
สยํว โส เมธคมาวเหยฺย,
ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมํ.
สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน ติ. ธมฺโม สกายนํ, ทิฏฺฐิ สกายนํ, ปฏิปทา สกายนํ, มคฺโค สกายนํ, สกายเน ทฬฺหวาโท ถิรวาโท พลิกวาโท อวฏฺฐิตวาโทติ— สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน.
กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺยา ติ. เอตฺถา ติ สกาย ทิฏฺฐิยา สกาย ขนฺติยา สกาย รุจิยา สกาย ลทฺธิยา ปรํ พาลโต หีนโต นิหีนโต โอมกโต ลามกโต ฉตุกฺกโต ปริตฺตโต กํ ทเหยฺย กํ ปเสฺสยฺย กํ ทกฺเขยฺย กํ โอโลเกยฺย กํ นิชฺฌาเยยฺย กํ อุปปริกฺเขยฺยาติ— กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺย.
สยํว โส เมธคมาวเหยฺย, ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมนฺ ติ. ปโร พาโล หีโน นิหีโน โอมโก ลามโก ฉตุกฺโก ปริตฺโต อสุทฺธิธมฺโม อวิสุทฺธิธมฺโม อปริสุทฺธิธมฺโม อโวทาตธมฺโมติ— เอวํ วทนฺโต เอวํ กเถนฺโต เอวํ ภณนฺโต เอวํ ทีปยนฺโต เอวํ โวหรนฺโต สยเมว กลหํ ภณฺฑนํ วิคฺคหํ วิวาทํ เมธคํ อาวเหยฺย สมาวเหยฺย อาหเรยฺย สมาหเรยฺย อากฑฺเฒยฺย สมากฑฺเฒยฺย คเณฺหยฺย ปรามเสยฺย อภินิวิเสยฺยาติ— สยํว โส เมธคมาวเหยฺย ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมํ.
เตนาห ภควา—
“สกายเน วาปิ ทฬฺหํ วทาโน,
กเมตฺถ พาโลติ ปรํ ทเหยฺย;
สยํว โส เมธคมาวเหยฺย,
ปรํ วทํ พาลมสุทฺธิธมฺมนฺ”ติ.
วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมาย,
อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมติ;
หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิ,
น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเก.
วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมายา ติ. วินิจฺฉยา วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ. วินิจฺฉยทิฏฺฐิยา ฐตฺวา ปติฏฺฐหิตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวาติ วินิจฺฉเย ฐตฺวา. สยํ ปมายา ติ สยํ ปมาย ปมินิตฺวา. “อยํ สตฺถา สพฺพญฺญู”ติ สยํ ปมาย ปมินิตฺวา, “อยํ ธมฺโม สฺวากฺขาโต… อยํ คโณ สุปฺปฏิปนฺโน… อยํ ทิฏฺฐิ ภทฺทิกา… อยํ ปฏิปทา สุปญฺญตฺตา… อยํ มคฺโค นิยฺยานิโก”ติ สยํ ปมาย ปมินิตฺวาติ— วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมาย.
อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมตี ติ. อุทฺธํโส วุจฺจติ อนาคตํ. อตฺตโน วาทํ อุทฺธํ ฐเปตฺวา สยเมว กลหํ ภณฺฑนํ วิคฺคหํ วิวาทํ เมธคํ เอติ อุเปติ อุปคจฺฉติ คณฺหาติ ปรามสติ อภินิวิสตีติ. เอวมฺปิ อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมติ. อถ วา อญฺเญน อุทฺธํ วาเทน สทฺธิํ กลหํ กโรติ ภณฺฑนํ กโรติ วิคฺคหํ กโรติ วิวาทํ กโรติ เมธคํ กโรติ— “น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ อาชานาสิ …เป… นิพฺเพเฐหิ วา สเจ ปโหสี”ติ. เอวมฺปิ อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมติ.
หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานี ติ. วินิจฺฉยา วุจฺจนฺติ ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตานิ. ทิฏฺฐิวินิจฺฉยา สพฺเพ วินิจฺฉเย หิตฺวา จชิตฺวา ปริจฺจชิตฺวา ชหิตฺวา ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺติํ กริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวาติ— หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิ.
น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเก ติ. น กลหํ กโรติ, น ภณฺฑนํ กโรติ, น วิคฺคหํ กโรติ, น วิวาทํ กโรติ, น เมธคํ กโรติ. วุตฺตเญฺหตํ ภควตา— “เอวํ วิมุตฺตจิตฺโต โข, อคฺคิเวสฺสน, ภิกฺขุ น เกนจิ สํวทติ, น เกนจิ วิวทติ, ยญฺจ โลเก วุตฺตํ เตน จ โวหรติ อปรามสนฺ”ติ. ชนฺตู ติ สตฺโต นโร มานโว โปโส ปุคฺคโล ชีโว ชาคุ ชนฺตุ อินฺทคุ มนุโช. โลเก ติ อปายโลเก …เป… อายตนโลเกติ— น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเกติ.
เตนาห ภควา—
“วินิจฺฉเย ฐตฺวา สยํ ปมาย,
อุทฺธํส โลกสฺมิํ วิวาทเมติ;_
หิตฺวาน สพฺพานิ วินิจฺฉยานิ,
น เมธคํ กุพฺพติ ชนฺตุ โลเก”ติ.
จูฬพฺยูหสุตฺตนิทฺเทโส ทฺวาทสโม.