1.4 สุทฺธฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทส
อถ สุทฺธฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ—
ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ,
ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ;
เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวา,
สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ ญาณํ.
ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคนฺ ติ. ปสฺสามิ สุทฺธนฺ ติ ปสฺสามิ สุทฺธํ, ทกฺขามิ สุทฺธํ, โอโลเกมิ สุทฺธํ, นิชฺฌายามิ สุทฺธํ, อุปปริกฺขามิ สุทฺธํ. ปรมํ อโรคนฺ ติ ปรมํ อาโรคฺยปฺปตฺตํ ตาณปฺปตฺตํ เลณปฺปตฺตํ สรณปฺปตฺตํ อภยปฺปตฺตํ อจฺจุตปฺปตฺตํ อมตปฺปตฺตํ นิพฺพานปฺปตฺตนฺติ— ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ.
ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหตี ติ. จกฺขุวิญฺญาณํ รูปทสฺสเนน นรสฺส สุทฺธิ วิสุทฺธิ ปริสุทฺธิ, มุตฺติ วิมุตฺติ ปริมุตฺติ โหติ, นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ, มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจตีติ— ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ.
เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวา ติ. เอวํ อภิชานนฺโต อาชานนฺโต วิชานนฺโต ปฏิวิชานนฺโต ปฏิวิชฺฌนฺโต. “อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺ”ติ ญตฺวา ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ— เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวา.
สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ ญาณนฺ ติ. โย สุทฺธํ ปสฺสติ, โส สุทฺธานุปสฺสี, ปจฺเจติ ญาณนฺ ติ จกฺขุวิญฺญาณํ รูปทสฺสเนน ญาณนฺติ ปจฺเจติ, มคฺโคติ ปจฺเจติ, ปโถติ ปจฺเจติ, นิยฺยานนฺติ ปจฺเจตีติ— สุทฺธานุปสฺสี ปจฺเจติ ญาณํ.
เตนาห ภควา—
“ปสฺสามิ สุทฺธํ ปรมํ อโรคํ,
ทิฏฺเฐน สํสุทฺธิ นรสฺส โหติ;
เอวาภิชานํ ปรมนฺติ ญตฺวา,
สุทฺธานุปสฺสีติ ปจฺเจติ ญาณนฺ”ติ.
ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ,
ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ;
อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโก,
ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานํ.
ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหตี ติ. จกฺขุวิญฺญาณํ รูปทสฺสเนน เจ นรสฺส สุทฺธิ วิสุทฺธิ ปริสุทฺธิ, มุตฺติ วิมุตฺติ ปริมุตฺติ โหติ, นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ, มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจตีติ— ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ.
ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขนฺ ติ จกฺขุวิญฺญาณํ รูปทสฺสเนน เจ นโร ชาติทุกฺขํ ปชหติ, ชราทุกฺขํ ปชหติ, พฺยาธิทุกฺขํ ปชหติ, มรณทุกฺขํ ปชหติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสทุกฺขํ ปชหตีติ— ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ.
อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโก ติ. อญฺเญน อสุทฺธิมคฺเคน มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อญฺญตฺร สติปฏฺฐาเนหิ อญฺญตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อญฺญตฺร อิทฺธิปาเทหิ อญฺญตฺร อินฺทฺริเยหิ อญฺญตฺร พเลหิ อญฺญตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อญฺญตฺร อริยา อฏฺฐงฺคิกา มคฺคา นโร สุชฺฌติ วิสุชฺฌติ ปริสุชฺฌติ, มุจฺจติ วิมุจฺจติ ปริมุจฺจติ. โสปธีโก ติ สราโค สโทโส สโมโห สมาโน สตโณฺห สทิฏฺฐิ สกิเลโส เสาปาทาโนติ— อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโก.
ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานนฺ ติ. สาว ทิฏฺฐิ ตํ ปุคฺคลํ ปาวทติ— อิติ วายํ ปุคฺคโล มิจฺฉาทิฏฺฐิโก วิปรีตทสฺสโน. ตถา วทานนฺ ติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตํ. “สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตํ. “อสสฺสโต โลโก… อนฺตวา โลโก… อนนฺตวา โลโก… ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ… อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ… โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา… เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ ตถา วทนฺตํ กเถนฺตํ ภณนฺตํ ทีปยนฺตํ โวหรนฺตนฺติ— ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานํ.
เตนาห ภควา—
“ทิฏฺเฐน เจ สุทฺธิ นรสฺส โหติ,
ญาเณน วา โส ปชหาติ ทุกฺขํ;
อญฺเญน โส สุชฺฌติ โสปธีโก,
ทิฏฺฐี หิ นํ ปาว ตถา วทานนฺ”ติ.
น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห,
ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา;
ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต,
อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน.
น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา ติ. นา ติ ปฏิกฺเขโป. พฺราหฺมโณ ติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ— สกฺกายทิฏฺฐิ พาหิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา พาหิตา โหติ, สีลพฺพตปรามาโส พาหิโต โหติ, ราโค พาหิโต โหติ, โทโส พาหิโต โหติ, โมโห พาหิโต โหติ, มาโน พาหิโต โหติ. พาหิตาสฺส โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สํกิเลสิกา โปโนภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายติํ ชาติชรามรณิยา.
พาหิตฺวา สพฺพปาปกานิ, (สภิยาติ ภควา)
วิมโล สาธุสมาหิโต ฐิตตฺโต;
สํสารมติจฺจ เกวลี โส,
อสิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมา.
น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาหา ติ. พฺราหฺมโณ อญฺเญน อสุทฺธิมคฺเคน มิจฺฉาปฏิปทาย อนิยฺยานิกปเถน อญฺญตฺร สติปฏฺฐาเนหิ อญฺญตฺร สมฺมปฺปธาเนหิ อญฺญตฺร อิทฺธิปาเทหิ อญฺญตฺร อินฺทฺริเยหิ อญฺญตฺร พเลหิ อญฺญตฺร โพชฺฌงฺเคหิ อญฺญตฺร อริเยน อฏฺฐงฺคิเกน มคฺเคน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ, มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ, นาห น กเถติ น ภณติ น ทีปยติ น โวหรตีติ— น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห.
ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา ติ. สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิสุทฺธิกา. เต เอกจฺจานํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ, เอกจฺจานํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? เต กาลโต วุฏฺฐหิตฺวา อภิมงฺคลคตานิ รูปานิ ปสฺสนฺติ— จาฏกสกุณํ ปสฺสนฺติ, ผุสฺสเวฬุวลฏฺฐิํ ปสฺสนฺติ, คพฺภินิตฺถิํ ปสฺสนฺติ, กุมารกํ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา คจฺฉนฺตํ ปสฺสนฺติ, ปุณฺณฆฏํ ปสฺสนฺติ, โรหิตมจฺฉํ ปสฺสนฺติ, อาชญฺญํ ปสฺสนฺติ, อาชญฺญรถํ ปสฺสนฺติ, อุสภํ ปสฺสนฺติ, โคกปิลํ ปสฺสนฺติ. เอวรูปานํ รูปานํ ทสฺสนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? ปลาลปุญฺชํ ปสฺสนฺติ, ตกฺกฆฏํ ปสฺสนฺติ, ริตฺตฆฏํ ปสฺสนฺติ, นฏํ ปสฺสนฺติ, นคฺคสมณกํ ปสฺสนฺติ, ขรํ ปสฺสนฺติ, ขรยานํ ปสฺสนฺติ, เอกยุตฺตยานํ ปสฺสนฺติ, กาณํ ปสฺสนฺติ, กุณิํ ปสฺสนฺติ, ขญฺชํ ปสฺสนฺติ, ปกฺขหตํ ปสฺสนฺติ, ชิณฺณกํ ปสฺสนฺติ, พฺยาธิกํ ปสฺสนฺติ, มตํ ปสฺสนฺติ. เอวรูปานํ รูปานํ ทสฺสนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา ทิฏฺฐิสุทฺธิกา. เต ทิฏฺเฐน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สุตสุทฺธิกา. เต เอกจฺจานํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ, เอกจฺจานํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? เต กาลโต วุฏฺฐหิตฺวา อภิมงฺคลคตานิ สทฺทานิ สุณนฺติ— วฑฺฒาติ วา วฑฺฒมานาติ วา ปุณฺณาติ วา ผุสฺสาติ วา อโสกาติ วา สุมนาติ วา สุนกฺขตฺตาติ วา สุมงฺคลาติ วา สิรีติ วา สิรีวฑฺฒาติ วา. เอวรูปานํ สทฺทานํ สวนํ มงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. กตเมสํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ? กาโณติ วา กุณีติ วา ขญฺโชติ วา ปกฺขหโตติ วา ชิณฺณโกติ วา พฺยาธิโกติ วา มโตติ วา ฉินฺทนฺติ วา ภินฺทนฺติ วา ทฑฺฒนฺติ วา นฏฺฐนฺติ วา นตฺถีติ วา. เอวรูปานํ สทฺทานํ สวนํ อมงฺคลํ ปจฺเจนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา สุตสุทฺธิกา. เต สุเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สีลสุทฺธิกา. เต สีลมตฺเตน สํยมมตฺเตน สํวรมตฺเตน อวีติกฺกมมตฺเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติ. สมณมุณฺฑิกาปุตฺโต เอวมาห— “จตูหิ โข อหํ, คหปติ, ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปญฺญาเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปฺปตฺตํ สมณํ อโยชฺชํ. กตเมหิ จตูหิ? อิธ, คหปติ, น กาเยน ปาปกํ กมฺมํ กโรติ, น ปาปิกํ วาจํ ภาสติ, น ปาปกํ สงฺกปฺปํ สงฺกปฺปติ, น ปาปกํ อาชีวํ อาชีวติ. อิเมหิ โข อหํ, คหปติ, จตูหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ปุริสปุคฺคลํ ปญฺญาเปมิ สมฺปนฺนกุสลํ ปรมกุสลํ อุตฺตมปตฺติปฺปตฺตํ สมณํ อโยชฺชํ”. เอวเมวํ สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา สีลสุทฺธิกา, เต สีลมตฺเตน สํยมมตฺเตน สํวรมตฺเตน อวีติกฺกมมตฺเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา วตสุทฺธิกา. เต หตฺถิวติกา วา โหนฺติ, อสฺสวติกา วา โหนฺติ, โควติกา วา โหนฺติ, กุกฺกุรวติกา วา โหนฺติ, กากวติกา วา โหนฺติ, วาสุเทววติกา วา โหนฺติ, พลเทววติกา วา โหนฺติ, ปุณฺณภทฺทวติกา วา โหนฺติ, มณิภทฺทวติกา วา โหนฺติ, อคฺคิวติกา วา โหนฺติ, นาควติกา วา โหนฺติ, สุปณฺณวติกา วา โหนฺติ, ยกฺขวติกา วา โหนฺติ, อสุรวติกา วา โหนฺติ, คนฺธพฺพวติกา วา โหนฺติ, มหาราชวติกา วา โหนฺติ, จนฺทวติกา วา โหนฺติ, สูริยวติกา วา โหนฺติ, อินฺทวติกา วา โหนฺติ, พฺรหฺมวติกา วา โหนฺติ, เทววติกา วา โหนฺติ, ทิสาวติกา วา โหนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา วตสุทฺธิกา. เต วเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติ.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา มุตสุทฺธิกา. เต กาลโต อุฏฺฐหิตฺวา ปถวิํ อามสนฺติ, หริตํ อามสนฺติ, โคมยํ อามสนฺติ, กจฺฉปํ อามสนฺติ, ผาลํ อกฺกมนฺติ, ติลวาหํ อามสนฺติ, ผุสฺสติลํ ขาทนฺติ, ผุสฺสเตลํ มกฺเขนฺติ, ผุสฺสทนฺตกฏฺฐํ ขาทนฺติ, ผุสฺสมตฺติกาย นฺหายนฺติ, ผุสฺสสาฏกํ นิวาเสนฺติ, ผุสฺสเวฐนํ เวเฐนฺติ. อิเม เต สมณพฺราหฺมณา มุตสุทฺธิกา. เต มุเตน สุทฺธิํ วิสุทฺธิํ ปริสุทฺธิํ มุตฺติํ วิมุตฺติํ ปริมุตฺติํ ปจฺเจนฺติ. น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห.
ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา ติ. พฺราหฺมโณ ทิฏฺฐสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, สุตสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, สีลสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, วตสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห, มุตสุทฺธิยาปิ สุทฺธิํ นาห น กเถติ น ภณติ น ทีปยติ น โวหรตีติ— น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา.
ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต ติ. ปุญฺญํ วุจฺจติ ยํ กิญฺจิ เตธาตุกํ กุสลาภิสงฺขารํ, อปุญฺญํ วุจฺจติ สพฺพํ อกุสลํ. ยโต ปุญฺญาภิสงฺขาโร จ อปุญฺญาภิสงฺขาโร จ อาเนญฺชาภิสงฺขาโร จ ปหีนา โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมา; เอตฺตาวตา ปุญฺเญ จ ปาเป จ น ลิมฺปติ น ปลิมฺปติ น อุปลิมฺปติ อลิตฺโต อปลิตฺโต อนูปลิตฺโต นิกฺขนฺโต นิสฺสโฏ วิปฺปมุตฺโต วิสญฺญุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา วิหรตีติ— ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต.
อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน ติ. อตฺตญฺชโห ติ อตฺตทิฏฺฐิชโห. อตฺตญฺชโห ติ คาหํ ชโห. อตฺตญฺชโห ติ ตณฺหาวเสน ทิฏฺฐิวเสน คหิตํ ปรามฏฺฐํ อภินิวิฏฺฐํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ, สพฺพํ ตํ จตฺตํ โหติ วนฺตํ มุตฺตํ ปหีนํ ปฏินิสฺสฏฺฐํ. นยิธ ปกุพฺพมาโน ติ ปุญฺญาภิสงฺขารํ วา อปุญฺญาภิสงฺขารํ วา อาเนญฺชาภิสงฺขารํ วา อปกุพฺพมาโน อชนยมาโน อสญฺชนยมาโน อนิพฺพตฺตยมาโน อนภินิพฺพตฺตยมาโนติ— อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน.
เตนาห ภควา—
“น พฺราหฺมโณ อญฺญโต สุทฺธิมาห,
ทิฏฺเฐ สุเต สีลวเต มุเต วา;
ปุญฺเญ จ ปาเป จ อนูปลิตฺโต,
อตฺตญฺชโห นยิธ ปกุพฺพมาโน”ติ.
ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส,
เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ;
เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ,
กปีว สาขํ ปมุญฺจํ คหาย.
ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส ติ. ปุริมํ สตฺถารํ ปหาย ปรํ สตฺถารํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ธมฺมกฺขานํ ปหาย อปรํ ธมฺมกฺขานํ นิสฺสิตา; ปุริมํ คณํ ปหาย อปรํ คณํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ทิฏฺฐิํ ปหาย อปรํ ทิฏฺฐิํ นิสฺสิตา; ปุริมํ ปฏิปทํ ปหาย อปรํ ปฏิปทํ นิสฺสิตา; ปุริมํ มคฺคํ ปหาย อปรํ มคฺคํ นิสฺสิตา สนฺนิสฺสิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ— ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส.
เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคนฺ ติ. เอชา วุจฺจติ ตณฺหา. โย ราโค สาราโค …เป… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ. เอชานุคา ติ เอชานุคา เอชานุคตา เอชานุสฏา เอชาย ปนฺนา ปติตา อภิภูตา ปริยาทินฺนจิตฺตา. เต น ตรนฺติ สงฺคนฺ ติ ราคสงฺคํ โทสสงฺคํ โมหสงฺคํ มานสงฺคํ ทิฏฺฐิสงฺคํ กิเลสสงฺคํ ทุจฺจริตสงฺคํ น ตรนฺติ น อุตฺตรนฺติ น ปตรนฺติ น สมติกฺกมนฺติ น วีติวตฺตนฺตีติ— เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ.
เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺตี ติ สตฺถารํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ สตฺถารํ คณฺหนฺติ; ธมฺมกฺขานํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ ธมฺมกฺขานํ คณฺหนฺติ; คณํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ คณํ คณฺหนฺติ; ทิฏฺฐิํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ ทิฏฺฐิํ คณฺหนฺติ; ปฏิปทํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ ปฏิปทํ คณฺหนฺติ; มคฺคํ คณฺหนฺติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ มคฺคํ คณฺหนฺติ; คณฺหนฺติ จ มุญฺจนฺติ จ อาทิยนฺติ จ นิรสฺสชนฺติ จาติ— เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ.
กปีว สาขํ ปมุญฺจํ คหายา ติ. ยถา มกฺกโฏ อรญฺเญ ปวเน จรมาโน สาขํ คณฺหาติ, ตํ มุญฺจิตฺวา อญฺญํ สาขํ คณฺหาติ. เอวเมวํ ปุถุสมณพฺราหฺมณา ปุถุทิฏฺฐิคตานิ คณฺหนฺติ จ มุญฺจนฺติ จ อาทิยนฺติ จ นิรสฺสชนฺติ จาติ— กปีว สาขํ ปมุญฺจํ คหาย.
เตนาห ภควา—
“ปุริมํ ปหาย อปรํ สิตาเส,
เอชานุคา เต น ตรนฺติ สงฺคํ;
เต อุคฺคหายนฺติ นิรสฺสชนฺติ,
กปีว สาขํ ปมุญฺจํ คหายา”ติ.
สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ,
อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโต;
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ,
น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญ.
สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตู ติ. สยํ สมาทายา ติ สามํ สมาทาย. วตานี ติ หตฺถิวตํ วา อสฺสวตํ วา โควตํ วา กุกฺกูรวตํ วา กากวตํ วา วาสุเทววตํ วา พลเทววตํ วา ปุณฺณภทฺทวตํ วา มณิภทฺทวตํ วา อคฺคิวตํ วา นาควตํ วา สุปณฺณวตํ วา ยกฺขวตํ วา อสุรวตํ วา …เป… ทิสาวตํ วา อาทาย สมาทาย อาทิยิตฺวา สมาทิยิตฺวา คณฺหิตฺวา ปรามสิตฺวา อภินิวิสิตฺวา. ชนฺตู ติ สตฺโต นโร …เป… มนุโชติ— สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ.
อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโต ติ สตฺถารโต สตฺถารํ คจฺฉติ; ธมฺมกฺขานโต ธมฺมกฺขานํ คจฺฉติ; คณโต คณํ คจฺฉติ; ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิํ คจฺฉติ; ปฏิปทาย ปฏิปทํ คจฺฉติ; มคฺคโต มคฺคํ คจฺฉติ. สญฺญสตฺโต ติ กามสญฺญาย พฺยาปาทสญฺญาย วิหิํสาสญฺญาย ทิฏฺฐิสญฺญาย สตฺโต วิสตฺโต อาสตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธ. ยถา ภิตฺติขิเล วา นาคทนฺเต วา ภณฺฑํ สตฺตํ วิสตฺตํ อาสตฺตํ ลคฺคํ ลคฺคิตํ ปลิพุทฺธํ, เอวเมวํ กามสญฺญาย พฺยาปาทสญฺญาย วิหิํสาสญฺญาย ทิฏฺฐิสญฺญาย สตฺโต วิสตฺโต อาสตฺโต ลคฺโค ลคฺคิโต ปลิพุทฺโธติ— อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโต.
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมนฺ ติ. วิทฺวา ติ วิทฺวา วิชฺชาคโต ญาณี วิภาวี เมธาวี. เวเทหี ติ เวทา วุจฺจนฺติ จตูสุ มคฺเคสุ ญาณํ ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยํ ปญฺญาพลํ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค วีมํสา วิปสฺสนา สมฺมาทิฏฺฐิ. เตหิ เวเทหิ ชาติชรามรณสฺส อนฺตคโต อนฺตปฺปตฺโต, โกฏิคโต โกฏิปฺปตฺโต, ปริยนฺตคโต ปริยนฺตปฺปตฺโต, โวสานคโต โวสานปฺปตฺโต, ตาณคโต ตาณปฺปตฺโต, เลณคโต เลณปฺปตฺโต, สรณคโต สรณปฺปตฺโต, อภยคโต อภยปฺปตฺโต, อจฺจุตคโต อจฺจุตปฺปตฺโต, อมตคโต อมตปฺปตฺโต, นิพฺพานคโต นิพฺพานปฺปตฺโต. เวทานํ วา อนฺตคโตติ เวทคู , เวเทหิ วา อนฺตคโตติ เวทคู, สตฺตนฺนํ วา ธมฺมานํ วิทิตตฺตา เวทคู. สกฺกายทิฏฺฐิ วิทิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา วิทิตา โหติ, สีลพฺพตปรามาโส วิทิโต โหติ, ราโค วิทิโต โหติ, โทโส วิทิโต โหติ, โมโห วิทิโต โหติ, มาโน วิทิโต โหติ, วิทิตาสฺส โหนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา สํกิเลสิกา โปโนภวิกา สทรา ทุกฺขวิปากา อายติํ ชาติชรามรณิยา.
เวทานิ วิเจยฺย เกวลานิ, (สภิยาติ ภควา)
สมณานํ ยานีธตฺถิ พฺราหฺมณานํ;
สพฺพเวทนาสุ วีตราโค,
สพฺพํ เวทมติจฺจ เวทคู โสติ.
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมนฺ ติ. สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ… นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติ… สฬายตนปจฺจยา ผโสฺสติ… ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ… เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ… ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ… อุปาทานปจฺจยา ภโวติ… ภวปจฺจยา ชาตีติ… ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อวิชฺชานิโรธา สงฺขารนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; สงฺขารนิโรธา วิญฺญาณนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; วิญฺญาณนิโรธา นามรูปนิโรโธติ… นามรูปนิโรธา สฬายตนนิโรโธติ… สฬายตนนิโรธา ผสฺสนิโรโธติ… ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธติ… เวทนานิโรธา ตณฺหานิโรโธติ… ตณฺหานิโรธา อุปาทานนิโรโธติ… อุปาทานนิโรธา ภวนิโรโธติ… ภวนิโรธา ชาตินิโรโธติ… ชาตินิโรธา ชรามรณนิโรโธติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิทํ ทุกฺขนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อยํ ทุกฺขสมุทโยติ… อยํ ทุกฺขนิโรโธติ… อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม อาสวาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อยํ อาสวสมุทโยติ… อยํ อาสวนิโรโธติ… อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม ธมฺมา อภิญฺเญยฺยาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ; อิเม ธมฺมา ปริญฺเญยฺยาติ… อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ… อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ… อิเม ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. จตุนฺนํ มหาภูตานํ สมุทยญฺจ อตฺถงฺคมญฺจ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ นิสฺสรณญฺจ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมํ. ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺติ สเมจฺจ อภิสเมจฺจ ธมฺมนฺติ— วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ.
น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญ ติ น สตฺถารโต สตฺถารํ คจฺฉติ, น ธมฺมกฺขานโต ธมฺมกฺขานํ คจฺฉติ, น คณโต คณํ คจฺฉติ, น ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐิํ คจฺฉติ, น ปฏิปทาย ปฏิปทํ คจฺฉติ, น มคฺคโต มคฺคํ คจฺฉติ. ภูริปญฺโญ ติ ภูริปญฺโญ มหาปญฺโญ ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ. ภูริ วุจฺจติ ปถวี. ตาย ปถวิสมาย ปญฺญาย วิปุลาย วิตฺถตาย สมนฺนาคโตติ— น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญ.
เตนาห ภควา—
“สยํ สมาทาย วตานิ ชนฺตุ,
อุจฺจาวจํ คจฺฉติ สญฺญสตฺโต;_
วิทฺวา จ เวเทหิ สเมจฺจ ธมฺมํ,
น อุจฺจาวจํ คจฺฉติ ภูริปญฺโญ”ติ.
ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต,
ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา;
ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตํ,
เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺย.
ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา ติ. เสนา วุจฺจติ มารเสนา. กายทุจฺจริตํ มารเสนา, วจีทุจฺจริตํ มารเสนา, มโนทุจฺจริตํ มารเสนา, ราโค มารเสนา, โทโส มารเสนา, โมโห มารเสนา, โกโธ มารเสนา, อุปนาโห …เป… สพฺพากุสลาภิสงฺขารา มารเสนา.
วุตฺตเญฺหตํ ภควตา—
“กามา เต ปฐมา เสนา,
ทุติยา อรติ วุจฺจติ;
ตติยา ขุปฺปิปาสา เต,
จตุตฺถี ตณฺหา วุจฺจติ.
ปญฺจมี ถินมิทฺธํ เต,
ฉฏฺฐา ภีรู ปวุจฺจติ;
สตฺตมี วิจิกิจฺฉา เต,
มกฺโข ถมฺโภ เต อฏฺฐโม.
ลาโภ สิโลโก สกฺกาโร,
มิจฺฉาลทฺโธ จ โย ยโส;
โย จตฺตานํ สมุกฺกํเส,
ปเร จ อวชานติ.
เอสา นมุจิ เต เสนา,
กณฺหสฺสาภิปฺปหารินี;
น นํ อสูโร ชินาติ,
เชตฺวาว ลภเต สุขนฺ”ติ.
ยโต จตูหิ อริยมคฺเคหิ สพฺพา จ มารเสนา สพฺเพ จ ปฏิเสนิกรา กิเลสา ชิตา จ ปราชิตา จ ภคฺคา วิปฺปลุคฺคา ปรมฺมุขา, โส วุจฺจติ วิเสนิภูโต. โส ทิฏฺเฐ วิเสนิภูโต, สุเต วิเสนิภูโต, มุเต วิเสนิภูโต, วิญฺญาเต วิเสนิภูโตติ— ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา.
ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตนฺ ติ. ตเมว สุทฺธทสฺสิํ วิสุทฺธทสฺสิํ ปริสุทฺธทสฺสิํ โวทาตทสฺสิํ ปริโยทาตทสฺสิํ. อถ วา, สุทฺธทสฺสนํ วิสุทฺธทสฺสนํ ปริสุทฺธทสฺสนํ โวทาตทสฺสนํ ปริโยทาตทสฺสนํ. วิวฏนฺ ติ ตณฺหาฉทนํ ทิฏฺฐิฉทนํ กิเลสฉทนํ ทุจฺจริตฉทนํ อวิชฺชาฉทนํ. ตานิ ฉทนานิ วิวฏานิ โหนฺติ วิทฺธํสิตานิ อุคฺฆาฏิตานิ สมุคฺฆาฏิตานิ ปหีนานิ สมุจฺฉินฺนานิ วูปสนฺตานิ ปฏิปสฺสทฺธานิ อภพฺพุปฺปตฺติกานิ ญาณคฺคินา ทฑฺฒานิ. จรนฺตนฺ ติ จรนฺตํ วิจรนฺตํ วิหรนฺตํ อิริยนฺตํ วตฺเตนฺตํ ปาเลนฺตํ ยเปนฺตํ ยาเปนฺตนฺติ— ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตํ.
เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺยา ติ. กปฺปา ติ ทฺเว กปฺปา— ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺฐิกปฺโป จ …เป… อยํ ตณฺหากปฺโป …เป… อยํ ทิฏฺฐิกปฺโป. ตสฺส ตณฺหากปฺโป ปหีโน, ทิฏฺฐิกปฺโป ปฏินิสฺสฏฺโฐ. ตณฺหากปฺปสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิกปฺปสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา เกน ราเคน กปฺเปยฺย, เกน โทเสน กปฺเปยฺย, เกน โมเหน กปฺเปยฺย, เกน มาเนน กปฺเปยฺย, กาย ทิฏฺฐิยา กปฺเปยฺย, เกน อุทฺธจฺเจน กปฺเปยฺย, กาย วิจิกิจฺฉาย กปฺเปยฺย, เกหิ อนุสเยหิ กปฺเปยฺย— รตฺโตติ วา ทุฏฺโฐติ วา มูโฬฺหติ วา วินิพทฺโธติ วา ปรามฏฺโฐติ วา วิกฺเขปคโตติ วา อนิฏฺฐงฺคโตติ วา ถามคโตติ วา. เต อภิสงฺขารา ปหีนา. อภิสงฺขารานํ ปหีนตฺตา คติโย เกน กปฺเปยฺย— เนรยิโกติ วา ติรจฺฉานโยนิโกติ วา เปตฺติวิสยิโกติ วา มนุโสฺสติ วา เทโวติ วา รูปีติ วา อรูปีติ วา สญฺญีติ วา อสญฺญีติ วา เนวสญฺญีนาสญฺญีติ วา. โส เหตุ นตฺถิ, ปจฺจโย นตฺถิ, การณํ นตฺถิ, เยน กปฺเปยฺย วิกปฺเปยฺย วิกปฺปํ อาปชฺเชยฺย. โลกสฺมินฺ ติ อปายโลเก มนุสฺสโลเก เทวโลเก ขนฺธโลเก ธาตุโลเก อายตนโลเกติ— เกนีธ โลกสฺมิํ วิกปฺปเยยฺย.
เตนาห ภควา—
“ส สพฺพธมฺเมสุ วิเสนิภูโต,
ยํ กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ว สุตํ มุตํ วา;
ตเมว ทสฺสิํ วิวฏํ จรนฺตํ,
เกนีธ โลกสฺมิ วิกปฺปเยยฺยา”ติ.
น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ,
อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ;
อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช,
อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเก.
น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺตี ติ. กปฺปา ติ ทฺเว กปฺปา— ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺฐิกปฺโป จ …เป… อยํ ตณฺหากปฺโป …เป… อยํ ทิฏฺฐิกปฺโป. เตสํ ตณฺหากปฺโป ปหีโน, ทิฏฺฐิกปฺโป ปฏินิสฺสฏฺโฐ. ตณฺหากปฺปสฺส ปหีนตฺตา, ทิฏฺฐิกปฺปสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา ตณฺหากปฺปํ วา ทิฏฺฐิกปฺปํ วา น กปฺเปนฺติ น ชเนนฺติ น สญฺชเนนฺติ น นิพฺพตฺเตนฺติ นาภินิพฺพตฺเตนฺตีติ— น กปฺปยนฺติ. น ปุเรกฺขโรนฺตี ติ. ปุเรกฺขารา ติ ทฺเว ปุเรกฺขารา— ตณฺหาปุเรกฺขาโร จ ทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร จ …เป… อยํ ตณฺหาปุเรกฺขาโร …เป… อยํ ทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร. เตสํ ตณฺหาปุเรกฺขาโร ปหีโน, ทิฏฺฐิปุเรกฺขาโร ปฏินิสฺสฏฺโฐ. ตณฺหาปุเรกฺขารสฺส ปหีนตฺตา, ทิฏฺฐิปุเรกฺขารสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา น ตณฺหํ วา น ทิฏฺฐิํ วา ปุรโต กตฺวา จรนฺติ, น ตณฺหาธชา น ตณฺหาเกตู น ตณฺหาธิปเตยฺยา, น ทิฏฺฐิธชา น ทิฏฺฐิเกตู น ทิฏฺฐาธิปเตยฺยา, น ตณฺหาย วา น ทิฏฺฐิยา วา ปริวาริตา จรนฺตีติ— น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ.
อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺตี ติ อจฺจนฺตสุทฺธิํ สํสารสุทฺธิํ อกิริยทิฏฺฐิํ สสฺสตวาทํ น วทนฺติ น กเถนฺติ น ภณนฺติ น ทีปยนฺติ น โวหรนฺตีติ— อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ.
อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺชา ติ. คนฺถา ติ จตฺตาโร คนฺถา— อภิชฺฌากายคนฺโถ, พฺยาปาโท กายคนฺโถ, สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ. อตฺตโน ทิฏฺฐิยา ราโค อภิชฺฌากายคนฺโถ; ปรวาเทสุ อาฆาโต อปฺปจฺจโย พฺยาปาโท กายคนฺโถ; อตฺตโน สีลํ วา วตํ วา สีลวตํ วา ปรามสนฺตีติ สีลพฺพตปรามาโส กายคนฺโถ, อตฺตโน ทิฏฺฐิ อิทํสจฺจาภินิเวโส กายคนฺโถ. กิํการณา วุจฺจติ อาทานคนฺโถ? เตหิ คนฺเถหิ รูปํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ; เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ… คติํ… อุปปตฺติํ… ปฏิสนฺธิํ… ภวํ… สํสารวฏฺฏํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ. ตํการณา วุจฺจติ อาทานคนฺโถ. วิสชฺชา ติ คนฺเถ โวสชฺชิตฺวา วา— วิสชฺช. อถ วา คนฺเถ คธิเต คนฺถิเต พนฺเธ วิพนฺเธ อาพนฺเธ ลคฺเค ลคฺคิเต ปลิพุทฺเธ พนฺธเน โผฏยิตฺวา— วิสชฺช. ยถา วยฺหํ วา รถํ วา สกฏํ วา สนฺทมานิกํ วา สชฺชํ วิสชฺชํ กโรนฺติ วิโกเปนฺติ; เอวเมวํ คนฺเถ โวสชฺชิตฺวา— วิสชฺช. อถ วา คนฺเถ คถิเต คนฺถิเต พนฺเธ วิพนฺเธ อาพนฺเธ ลคฺเค ลคฺคิเต ปลิพุทฺเธ พนฺธเน โผฏยิตฺวา วิสชฺชาติ— อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช.
อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเก ติ. อาสา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค …เป… อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ. อาสํ น กุพฺพนฺตี ติ อาสํ น กุพฺพนฺติ น ชเนนฺติ น สญฺชเนนฺติ น นิพฺพตฺเตนฺติ น อภินิพฺพตฺเตนฺติ. กุหิญฺจี ติ กุหิญฺจิ กิมฺหิจิ กตฺถจิ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา อชฺฌตฺตพหิทฺธา วา. โลเก ติ อปายโลเก …เป… อายตนโลเกติ— อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเก.
เตนาห ภควา—
“น กปฺปยนฺติ น ปุเรกฺขโรนฺติ,
อจฺจนฺตสุทฺธีติ น เต วทนฺติ;
อาทานคนฺถํ คถิตํ วิสชฺช,
อาสํ น กุพฺพนฺติ กุหิญฺจิ โลเก”ติ.
สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ,
ญตฺวา ว ทิสฺวา ว สมุคฺคหีตํ;
น ราคราคี น วิราครตฺโต,
ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตํ.
สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ญตฺวา ว ทิสฺวา ว สมุคฺคหีตนฺ ติ. สีมา ติ จตโสฺส สีมาโย— สกฺกายทิฏฺฐิ, วิจิกิจฺฉา, สีลพฺพตปรามาโส, ทิฏฺฐานุสโย, วิจิกิจฺฉานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา— อยํ ปฐมา สีมา. โอฬาริกํ กามราคสํโยชนํ, ปฏิฆสํโยชนํ, โอฬาริโก กามราคานุสโย, ปฏิฆานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา— อยํ ทุติยา สีมา. อนุสหคตํ กามราคสํโยชนํ, ปฏิฆสํโยชนํ, อนุสหคโต กามราคานุสโย, ปฏิฆานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา— อยํ ตติยา สีมา. รูปราโค อรูปราโค มาโน อุทฺธจฺจํ อวิชฺชา, มานานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย, ตเทกฏฺฐา จ กิเลสา— อยํ จตุตฺถา สีมา. ยโต จ จตูหิ อริยมคฺเคหิ อิมา จตโสฺส สีมาโย อติกฺกนฺโต โหติ สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโต, โส วุจฺจติ สีมาติโค. พฺราหฺมโณ ติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ พาหิตตฺตา พฺราหฺมโณ— สกฺกายทิฏฺฐิ พาหิตา โหติ, วิจิกิจฺฉา พาหิตา โหติ, สีลพฺพตปรามาโส พาหิโต โหติ …เป… อสิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมา. ตสฺสา ติ อรหโต ขีณาสวสฺส.
ญตฺวา ติ ปรจิตฺตญาเณน วา ญตฺวา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณน วา ญตฺวา. ทิสฺวา ติ มํสจกฺขุนา วา ทิสฺวา ทิพฺพจกฺขุนา วา ทิสฺวา. สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ, ญตฺวา ว ทิสฺวา ว สมุคฺคหีตนฺ ติ. ตสฺส อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ คหิตํ ปรามฏฺฐํ อภินิวิฏฺฐํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ, ปหีนํ สมุจฺฉินฺนํ วูปสนฺตํ ปฏิปสฺสทฺธํ อภพฺพุปฺปตฺติกํ ญาณคฺคินา ทฑฺฒนฺติ— สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ ญตฺวา ว ทิสฺวา ว สมุคฺคหีตํ.
น ราคราคี น วิราครตฺโต ติ. ราครตฺตา วุจฺจนฺติ เย ปญฺจสุ กามคุเณสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา. วิราครตฺตา วุจฺจนฺติ เย รูปาวจรอรูปาวจรสมาปตฺตีสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา. น ราคราคี น วิราครตฺโต ติ ยโต กามราโค จ รูปราโค จ อรูปราโค จ ปหีนา โหนฺติ อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวํกตา อายติํ อนุปฺปาทธมฺมา. เอตฺตาวตา น ราคราคี น วิราครตฺโต.
ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตนฺ ติ. ตสฺสา ติ อรหโต ขีณาสวสฺส. ตสฺส อิทํ ปรมํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรนฺติ คหิตํ ปรามฏฺฐํ อภินิวิฏฺฐํ อชฺโฌสิตํ อธิมุตฺตํ นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชติ นุปลพฺภติ, ปหีนํ สมุจฺฉินฺนํ วูปสนฺตํ ปฏิปสฺสทฺธํ อภพฺพุปฺปตฺติกํ ญาณคฺคินา ทฑฺฒนฺติ— ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตํ.
เตนาห ภควา—
“สีมาติโค พฺราหฺมโณ ตสฺส นตฺถิ,
ญตฺวา ว ทิสฺวา ว สมุคฺคหีตํ;
น ราคราคี น วิราครตฺโต,
ตสฺสีธ นตฺถิ ปรมุคฺคหีตนฺ”ติ.
สุทฺธฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทโส จตุตฺโถ.