1.7 ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทส
อถ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทสํ วกฺขติ—
เมถุนมนุยุตฺตสฺส, (อิจฺจายสฺมา ติโสฺส เมตฺเตโยฺย)
วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส;
สุตฺวาน ตว สาสนํ,
วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสา ติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม วสลธมฺโม ทุฏฺฐุโลฺล โอทกนฺติโก รหโสฺส ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติ. กิํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม? อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ— ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. ยถา อุโภ กลหการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภณฺฑนการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภสฺสการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วิวาทการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ อธิกรณการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วาทิโน เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ สลฺลาปกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ; เอวเมวํ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ— ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสา ติ. เมถุนธมฺเม ยุตฺตสฺส ปยุตฺตสฺส อายุตฺตสฺส สมายุตฺตสฺส ตจฺจริตสฺส ตพฺพหุลสฺส ตคฺครุกสฺส ตนฺนินฺนสฺส ตปฺโปณสฺส ตปฺปพฺภารสฺส ตทธิมุตฺตสฺส ตทธิปเตยฺยสฺสาติ— เมถุนมนุยุตฺตสฺส.
อิจฺจายสฺมา ติโสฺส เมตฺเตโยฺย ติ. อิจฺจา ติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพตาเปตํ— อิจฺจาติ. อายสฺมา ติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารววจนํ สปฺปติสฺสวจนเมตํ— อายสฺมาติ. ติโสฺส ติ ตสฺส เถรสฺส นามํ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ พฺยญฺชนํ อภิลาโป. เมตฺเตโยฺย ติ ตสฺส เถรสฺส โคตฺตํ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโรติ— อิจฺจายสฺมา ติโสฺส เมตฺเตโยฺย.
วิฆาตํ พฺรูหิ มาริสา ติ. วิฆาตนฺ ติ วิฆาตํ อุปฆาตํ ปีฬนํ ฆฏฺฏนํ อุปทฺทวํ อุปสคฺคํ พฺรูหิ อาจิกฺข เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวร วิภช อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหิ. มาริสา ติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารววจนํ สปฺปติสฺสวจนเมตํ มาริสาติ— วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส.
สุตฺวาน ตว สาสนนฺ ติ. ตุยฺหํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสาสนํ อนุสิฏฺฐิํ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวาติ— สุตฺวาน ตว สาสนํ.
วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส ติ. วิเวโก ติ ตโย วิเวกา— กายวิเวโก, จิตฺตวิเวโก, อุปธิวิเวโก. กตโม กายวิเวโก? อิธ ภิกฺขุ วิวิตฺตํ เสนาสนํ ภชติ อรญฺญํ รุกฺขมูลํ ปพฺพตํ กนฺทรํ คิริคุหํ สุสานํ วนปตฺถํ อพฺโภกาสํ ปลาสปุญฺชํ, กาเยน วิวิตฺโต วิหรติ. โส เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก รโห นิสีทติ, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ, เอโก จรติ, เอโก วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ— อยํ กายวิเวโก.
กตโม จิตฺตวิเวโก? ปฐมํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส นีวรเณหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, ทุติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส วิตกฺกวิจาเรหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, ตติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส ปีติยา จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, จตุตฺถํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส สุขทุกฺเขหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส รูปสญฺญาย ปฏิฆสญฺญาย นานตฺตสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, วิญฺญาณญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส อากาสานญฺจายตนสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส อากิญฺจญฺญายตนสญฺญาย จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, โสตาปนฺนสฺส สกฺกายทิฏฺฐิยา วิจิกิจฺฉาย สีลพฺพตปรามาสา ทิฏฺฐานุสยา วิจิกิจฺฉานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, สกทาคามิสฺส โอฬาริกา กามราคสํโยชนา ปฏิฆสํโยชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อนาคามิสฺส อนุสหคตา กามราคสํโยชนา ปฏิฆสํโยชนา อนุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ, อรหโต รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา ตเทกฏฺเฐหิ จ กิเลเสหิ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จิตฺตํ วิวิตฺตํ โหติ— อยํ จิตฺตวิเวโก.
กตโม อุปธิวิเวโก? อุปธิ วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ. อุปธิวิเวโก วุจฺจติ อมตํ นิพฺพานํ. โย โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ นิพฺพานํ— อยํ อุปธิวิเวโก. กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ; จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ; อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานํ. วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส ติ. โส เถโร ปกติยา สิกฺขิตสิกฺโข. อปิ จ ธมฺมเทสนํ อุปาทาย ธมฺมเทสนํ สาเวนฺโต เอวมาห— วิเวเก สิกฺขิสฺสามเสติ.
เตนาห เถโร ติสฺสเมตฺเตโยฺย—
“เมถุนมนุยุตฺตสฺส, (อิจฺจายสฺมา ติโสฺส เมตฺเตโยฺย)
วิฆาตํ พฺรูหิ มาริส;
สุตฺวาน ตว สาสนํ,
วิเวเก สิกฺขิสฺสามเส”ติ.
เมถุนมนุยุตฺตสฺส , (เมตฺเตยฺยาติ ภควา)
มุสฺสเต วาปิ สาสนํ;
มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ,
เอตํ ตสฺมิํ อนาริยํ.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสา ติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม วสลธมฺโม ทุฏฺฐุโลฺล โอทกนฺติโก รหโสฺส ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติ. กิํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม? อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ— ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. ยถา อุโภ กลหการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภณฺฑนการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ ภสฺสการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วิวาทการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ อธิกรณการกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ วาทิโน เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ, อุโภ สลฺลาปกา เมถุนกาติ วุจฺจนฺติ; เอวเมวํ อุภินฺนํ รตฺตานํ สารตฺตานํ อวสฺสุตานํ ปริยุฏฺฐิตานํ ปริยาทินฺนจิตฺตานํ อุภินฺนํ สทิสานํ ธมฺโมติ— ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม.
เมถุนมนุยุตฺตสฺสา ติ. เมถุนธมฺเม ยุตฺตสฺส ปยุตฺตสฺส อายุตฺตสฺส สมายุตฺตสฺส ตจฺจริตสฺส ตพฺพหุลสฺส ตคฺครุกสฺส ตนฺนินฺนสฺส ตปฺโปณสฺส ตปฺปพฺภารสฺส ตทธิมุตฺตสฺส ตทธิปเตยฺยสฺสาติ— เมถุนมนุยุตฺตสฺส.
เมตฺเตยฺยา ติ ภควา ตํ เถรํ โคตฺเตน อาลปติ. ภควา ติ คารวาธิวจนํ. อปิ จ ภคฺคราโคติ ภควา, ภคฺคโทโสติ ภควา, ภคฺคโมโหติ ภควา, ภคฺคมาโนติ ภควา, ภคฺคทิฏฺฐีติ ภควา, ภคฺคกณฺฑโกติ ภควา, ภคฺคกิเลโสติ ภควา, ภชิ วิภชิ ปวิภชิ ธมฺมรตนนฺติ ภควา, ภวานํ อนฺตกโรติ ภควา, ภาวิตกาโย ภาวิตสีโล ภาวิตจิตฺโต ภาวิตปญฺโญติ ภควา, ภชิ วา ภควา อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสฺสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานีติ ภควา, ภาคี วา ภควา จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺส วิมุตฺติรสสฺส อธิสีลสฺส อธิจิตฺตสฺส อธิปญฺญายาติ ภควา, ภาคี วา ภควา จตุนฺนํ ฌานานํ จตุนฺนํ อปฺปมญฺญานํ จตุนฺนํ อรูปสมาปตฺตีนนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา อฏฺฐนฺนํ วิโมกฺขานํ อฏฺฐนฺนํ อภิภายตนานํ นวนฺนํ อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺตีนนฺติ ภควา, ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ สญฺญาภาวนานํ ทสนฺนํ กสิณสมาปตฺตีนํ อานาปานสฺสติสมาธิสฺส อสุภสมาปตฺติยาติ ภควา, ภาคี วา ภควา จตุนฺนํ สติปฏฺฐานานํ จตุนฺนํ สมฺมปฺปธานานํ จตุนฺนํ อิทฺธิปาทานํ ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ ปญฺจนฺนํ พลานํ สตฺตนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อริยสฺส อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺสาติ ภควา, ภาคี วา ภควา ทสนฺนํ ตถาคตพลานํ จตุนฺนํ เวสารชฺชานํ จตุนฺนํ ปฏิสมฺภิทานํ ฉนฺนํ อภิญฺญานํ ฉนฺนํ พุทฺธธมฺมานนฺติ ภควา. ภควาติ เนตํ นามํ มาตรา กตํ, น ปิตรา กตํ, น ภาตรา กตํ, น ภคินิยา กตํ, น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ, น ญาติสาโลหิเตหิ กตํ น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ, น เทวตาหิ กตํ. วิโมกฺขนฺติกเมตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ โพธิยา มูเล สห สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส ปฏิลาภา สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ— เมตฺเตยฺยาติ ภควา.
มุสฺสเต วาปิ สาสนนฺ ติ. ทฺวีหิ การเณหิ สาสนํ มุสฺสติ— ปริยตฺติสาสนมฺปิ มุสฺสติ, ปฏิปตฺติสาสนมฺปิ มุสฺสติ. กตมํ ปริยตฺติสาสนํ? ยํ ตสฺส ปริยาปุฏํ— สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ— อิทํ ปริยตฺติสาสนํ. ตมฺปิ มุสฺสติ สมฺมุสฺสติ ปมุสฺสติ สมฺปมุสฺสติ ปริพาหิโร โหตีติ— เอวมฺปิ มุสฺสเต วาปิ สาสนํ.
กตมํ ปฏิปตฺติสาสนํ? สมฺมาปฏิปทา อนุโลมปฏิปทา อปจฺจนีกปฏิปทา อนฺวตฺถปฏิปทา ธมฺมานุธมฺมปฏิปทา สีเลสุ ปริปูรการิตา อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา ชาคริยานุโยโค สติสมฺปชญฺญํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค— อิทํ ปฏิปตฺติสาสนํ. ตมฺปิ มุสฺสติ สมฺมุสฺสติ ปมุสฺสติ สมฺปมุสฺสติ ปริพาหิโร โหตีติ. เอวมฺปิ มุสฺสเต วาปิ สาสนํ.
มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชตี ติ. ปาณมฺปิ หนติ, อทินฺนมฺปิ อาทิยติ, สนฺธิมฺปิ ฉินฺทติ, นิโลฺลปมฺปิ หรติ, เอกาคาริกมฺปิ กโรติ, ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐติ, ปรทารมฺปิ คจฺฉติ, มุสาปิ ภณตีติ— มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ.
เอตํ ตสฺมิํ อนาริยนฺ ติ. เอตํ ตสฺมิํ ปุคฺคเล อนริยธมฺโม พาลธมฺโม มูฬฺหธมฺโม อญฺญาณธมฺโม อมราวิกฺเขปธมฺโม, ยทิทํ มิจฺฉาปฏิปทาติ— เอตํ ตสฺมิํ อนาริยํ.
เตนาห ภควา—
“เมถุนมนุยุตฺตสฺส, (เมตฺเตยฺยาติ ภควา)
มุสฺสเต วาปิ สาสนํ;
มิจฺฉา จ ปฏิปชฺชติ,
เอตํ ตสฺมิํ อนาริยนฺ”ติ.
เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน,
เมถุนํ โย นิเสวติ;
ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก,
หีนมาหุ ปุถุชฺชนํ.
เอโก ปุพฺเพ จริตฺวานา ติ. ทฺวีหิ การเณหิ เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน— ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน วา. กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จรติ วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ. เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน.
กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวติ อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสฺสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ. โส เอโก คจฺฉติ, เอโก ติฏฺฐติ, เอโก นิสีทติ, เอโก เสยฺยํ กปฺเปติ, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิสติ, เอโก ปฏิกฺกมติ, เอโก รโห นิสีทติ, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺฐาติ, เอโก จรติ วิหรติ อิริยติ วตฺตติ ปาเลติ ยเปติ ยาเปติ. เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน.
เมถุนํ โย นิเสวตี ติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม …เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. เมถุนํ โย นิเสวตี ติ. โย อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สํฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เมถุนํ ธมฺมํ เสวติ นิเสวติ สํเสวติ ปฏิเสวตีติ— เมถุนํ โย นิเสวติ.
ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก ติ. ยานนฺ ติ หตฺถิยานํ อสฺสยานํ โคยานํ อชยานํ เมณฺฑยานํ โอฏฺฐยานํ ขรยานํ ภนฺตํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ อุปฺปถํ คณฺหาติ, วิสมํ ขาณุมฺปิ ปาสาณมฺปิ อภิรุหติ, ยานมฺปิ อาโรหนกมฺปิ ภญฺชติ, ปปาเตปิ ปปตติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ อุปฺปถํ คณฺหาติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค อุปฺปถํ คณฺหาติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิํ คณฺหาติ …เป… มิจฺฉาสมาธิํ คณฺหาติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ วิสมํ ขาณุมฺปิ ปาสาณมฺปิ อภิรุหติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค วิสมํ กายกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ วจีกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ มโนกมฺมํ อภิรุหติ, วิสมํ ปาณาติปาตํ อภิรุหติ, วิสมํ อทินฺนาทานํ อภิรุหติ, วิสมํ กาเมสุมิจฺฉาจารํ อภิรุหติ, วิสมํ มุสาวาทํ อภิรุหติ, วิสมํ ปิสุณวาจํ อภิรุหติ, วิสมํ ผรุสวาจํ อภิรุหติ, วิสมํ สมฺผปฺปลาปํ อภิรุหติ, วิสมํ อภิชฺฌํ อภิรุหติ, วิสมํ พฺยาปาทํ อภิรุหติ, วิสมํ มิจฺฉาทิฏฺฐิํ อภิรุหติ, วิสเม สงฺขาเร อภิรุหติ, วิสเม ปญฺจ กามคุเณ อภิรุหติ, วิสเม นีวรเณ อภิรุหติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ ยานมฺปิ อาโรหนกมฺปิ ภญฺชติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค นิรเย อตฺตานํ ภญฺชติ, ติรจฺฉานโยนิยํ อตฺตานํ ภญฺชติ, เปตฺติวิสเย อตฺตานํ ภญฺชติ, มนุสฺสโลเก อตฺตานํ ภญฺชติ, เทวโลเก อตฺตานํ ภญฺชติ. ยถา ตํ ภนฺตํ ยานํ อทนฺตํ อการิตํ อวินีตํ ปปาเต ปปตติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก ภนฺตยานปฏิภาโค ชาติปปาตมฺปิ ปปตติ, ชราปปาตมฺปิ ปปตติ, พฺยาธิปปาตมฺปิ ปปตติ, มรณปปาตมฺปิ ปปตติ, โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสปปาตมฺปิ ปปตติ. โลเก ติ อปายโลเก มนุสฺสโลเกติ— ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก.
หีนมาหุ ปุถุชฺชนนฺ ติ. ปุถุชฺชนา ติ เกนฏฺเฐน ปุถุชฺชนา? ปุถุ กิเลเส ชเนนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ อวิหตสกฺกายทิฏฺฐิกาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ สตฺถารานํ มุขุโลฺลกิกาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ สพฺพคตีหิ อวุฏฺฐิตาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาภิสงฺขาเร อภิสงฺขโรนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาโอเฆหิ วุยฺหนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาสนฺตาเปหิ สนฺตปนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ นานาปริฬาเหหิ ปริทยฺหนฺตีติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ ปญฺจสุ กามคุเณสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาติ ปุถุชฺชนา, ปุถุ ปญฺจหิ นีวรเณหิ อาวุตา นิวุตา โอวุตา ปิหิตา ปฏิจฺฉนฺนา ปฏิกุชฺชิตาติ ปุถุชฺชนา. หีนมาหุ ปุถุชฺชนนฺ ติ. ปุถุชฺชนํ หีนํ นิหีนํ โอมกํ ลามกํ ฉตุกฺกํ ปริตฺตนฺติ เอวมาหํสุ เอวํ กเถนฺติ เอวํ ภณนฺติ เอวํ ทีปยนฺติ เอวํ โวหรนฺตีติ— หีนมาหุ ปุถุชฺชนํ.
เตนาห ภควา—
“เอโก ปุพฺเพ จริตฺวาน,
เมถุนํ โย นิเสวติ;
ยานํ ภนฺตํว ตํ โลเก,
หีนมาหุ ปุถุชฺชนนฺ”ติ.
ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ,
หายเต วาปิ ตสฺส สา;
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ,
เมถุนํ วิปฺปหาตเว.
ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ, หายเต วาปิ ตสฺส สา ติ. กตโม ยโส ? อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ— อยํ ยโส. กตมา กิตฺติ ? อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว กิตฺติวณฺณคโต โหติ ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี กลฺยาณปฏิภาโน— สุตฺตนฺติโกติ วา วินยธโรติ วา ธมฺมกถิโกติ วา อารญฺญิโกติ วา ปิณฺฑปาติโกติ วา ปํสุกูลิโกติ วา เตจีวริโกติ วา สปทานจาริโกติ วา ขลุปจฺฉาภตฺติโกติ วา เนสชฺชิโกติ วา ยถาสนฺถติโกติ วา ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา ทุติยสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา ตติยสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา จตุตฺถสฺส ฌานสฺส ลาภีติ วา อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภีติ วา, อยํ กิตฺตีติ— ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ.
หายเต วาปิ ตสฺส สา ติ. ตสฺส อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สํฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส โส จ ยโส สา จ กิตฺติ หายติ ปริหายติ ปริธํสติ ปริปตติ อนฺตรธายติ วิปฺปลุชฺชตีติ— ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ หายเต วาปิ ตสฺส สา.
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ เมถุนํ วิปฺปหาตเว ติ. เอตนฺ ติ ปุพฺเพ สมณภาเว ยโส กิตฺติ จ, อปรภาเค พุทฺธํ ธมฺมํ สํฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส อยโส จ อกิตฺติ จ; เอตํ สมฺปตฺติํ วิปตฺติํ. ทิสฺวา ติ ปสฺสิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ— เอตมฺปิ ทิสฺวา. สิกฺเขถา ติ ติโสฺส สิกฺขา— อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขา. กตมา อธิสีลสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ. ขุทฺทโก สีลกฺขนฺโธ, มหนฺโต สีลกฺขนฺโธ. สีลํ ปติฏฺฐา อาทิ จรณํ สํยโม สํวโร มุขํ ปมุขํ กุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา— อยํ อธิสีลสิกฺขา.
กตมา อธิจิตฺตสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ …เป… ทุติยํ ฌานํ… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ— อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา.
กตมา อธิปญฺญาสิกฺขา? อิธ ภิกฺขุ ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยา. โส อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อิเม อาสวาติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ อาสวสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ อาสวนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ, อยํ อาสวนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ— อยํ อธิปญฺญาสิกฺขา. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม …เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม.
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเว ติ. เมถุนธมฺมสฺส ปหานาย วูปสมาย ปฏินิสฺสคฺคาย ปฏิปสฺสทฺธิยา อธิสีลมฺปิ สิกฺเขยฺย, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺเขยฺย, อธิปญฺญมฺปิ สิกฺเขยฺย. อิมา ติโสฺส สิกฺขาโย อาวชฺชนฺโต สิกฺเขยฺย, ชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปสฺสนฺโต สิกฺเขยฺย, ปจฺจเวกฺขนฺโต สิกฺเขยฺย, จิตฺตํ อธิฏฺฐหนฺโต สิกฺเขยฺย, สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต สิกฺเขยฺย, วีริยํ ปคฺคณฺหนฺโต สิกฺเขยฺย, สติํ อุปฏฺฐเปนฺโต สิกฺเขยฺย, จิตฺตํ สมาทหนฺโต สิกฺเขยฺย, ปญฺญาย ปชานนฺโต สิกฺเขยฺย, อภิญฺเญยฺยํ อภิชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปริญฺเญยฺยํ ปริชานนฺโต สิกฺเขยฺย, ปหาตพฺพํ ปชหนฺโต สิกฺเขยฺย, ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺโต สิกฺเขยฺย, สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรนฺโต สิกฺเขยฺย อาจเรยฺย สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺยาติ— เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ, เมถุนํ วิปฺปหาตเว.
เตนาห ภควา—
“ยโส กิตฺติ จ ยา ปุพฺเพ,
หายเต วาปิ ตสฺส สา;
เอตมฺปิ ทิสฺวา สิกฺเขถ,
เมถุนํ วิปฺปหาตเว”ติ.
สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส,
กปโณ วิย ฌายติ;
สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ,
มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ.
สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส, กปโณ วิย ฌายตี ติ. กามสงฺกปฺเปน พฺยาปาทสงฺกปฺเปน วิหิํสาสงฺกปฺเปน ทิฏฺฐิสงฺกปฺเปน ผุฏฺโฐ ปเรโต สโมหิโต สมนฺนาคโต ปิหิโต กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ. ยถา อุลูโก รุกฺขสาขายํ มูสิกํ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา โกตฺถุ นทีตีเร มจฺเฉ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา พิฬาโร สนฺธิสมลสงฺกฏิเร มูสิกํ มคยมาโน ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ, ยถา คทฺรโภ วหจฺฉินฺโน สนฺธิสมลสงฺกฏิเร ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายติ; เอวเมวํ โส วิพฺภนฺตโก กามสงฺกปฺเปน พฺยาปาทสงฺกปฺเปน วิหิํสาสงฺกปฺเปน ทิฏฺฐิสงฺกปฺเปน ผุฏฺโฐ ปเรโต สโมหิโต สมนฺนาคโต ปิหิโต กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย ฌายติ ปชฺฌายติ นิชฺฌายติ อปชฺฌายตีติ— สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส กปโณ วิย ฌายติ.
สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ, มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ ติ. ปเรสนฺ ติ อุปชฺฌายา วา อาจริยา วา สมานุปชฺฌายกา วา สมานาจริยกา วา มิตฺตา วา สนฺทิฏฺฐา วา สมฺภตฺตา วา สหายา วา โจเทนฺติ— “ตสฺส เต, อาวุโส, อลาภา, ตสฺส เต ทุลฺลทฺธํ, ยํ ตฺวํ เอวรูปํ อุฬารํ สตฺถารํ ลภิตฺวา เอวํ สฺวากฺขาเต ธมฺมวินเย ปพฺพชิตฺวา เอวรูปํ อริยคณํ ลภิตฺวา หีนสฺส เมถุนธมฺมสฺส การณา พุทฺธํ ธมฺมํ สํฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโตสิ. สทฺธาปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิรีปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โอตฺตปฺปมฺปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วีริยมฺปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, สติปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ปญฺญาปิ นาม เต นาโหสิ กุสเลสุ ธมฺเมสู”ติ. เตสํ วจนํ พฺยปฺปถํ เทสนํ อนุสาสนํ อนุสิฏฺฐิํ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวา มงฺกุ โหติ, ปีฬิโต ฆฏฺฏิโต พฺยาธิโต โทมนสฺสิโต โหติ. ตถาวิโธ ติ ตถาวิโธ ตาทิโส ตสฺสณฺฐิโต ตปฺปกาโร ตปฺปฏิภาโค. โย โส วิพฺภนฺตโกติ— สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ.
เตนาห ภควา—
“สงฺกปฺเปหิ ปเรโต โส,
กปโณ วิย ฌายติ;
สุตฺวา ปเรสํ นิคฺโฆสํ,
มงฺกุ โหติ ตถาวิโธ”ติ.
อถ สตฺถานิ กุรุเต,
ปรวาเทหิ โจทิโต;
เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ,
โมสวชฺชํ ปคาหติ.
อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต ติ. อถา ติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูรี อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพตาเปตํ— อถาติ. สตฺถานี ติ ตีณิ สตฺถานิ— กายสตฺถํ, วจีสตฺถํ, มโนสตฺถํ. ติวิธํ กายทุจฺจริตํ กายสตฺถํ, จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ วจีสตฺถํ, ติวิธํ มโนทุจฺจริตํ มโนสตฺถํ. ปรวาเทหิ โจทิโต ติ. อุปชฺฌาเยหิ วา อาจริเยหิ วา สมานุปชฺฌายเกหิ วา สมานาจริยเกหิ วา มิตฺเตหิ วา สนฺทิฏฺเฐหิ วา สมฺภตฺเตหิ วา สหาเยหิ วา โจทิโต สมฺปชานมุสา ภาสติ. “อภิรโต อหํ, ภนฺเต, อโหสิํ ปพฺพชฺชาย. มาตา เม โปเสตพฺพา, เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต”ติ ภณติ. “ปิตา เม โปเสตพฺโพ, เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต”ติ ภณติ. “ภาตา เม โปเสตพฺโพ… ภคินี เม โปเสตพฺพา… ปุตฺโต เม โปเสตพฺโพ… ธีตา เม โปเสตพฺพา… มิตฺตา เม โปเสตพฺพา… อมจฺจา เม โปเสตพฺพา… ญาตกา เม โปเสตพฺพา… สาโลหิตา เม โปเสตพฺพา, เตนมฺหิ วิพฺภนฺโต”ติ ภณติ. วจีสตฺถํ กโรติ สงฺกโรติ ชเนติ สญฺชเนติ นิพฺพตฺเตติ อภินิพฺพตฺเตตีติ— อถ สตฺถานิ กุรุเต, ปรวาเทหิ โจทิโต.
เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ ติ. เอโส ตสฺส มหาเคโธ มหาวนํ มหาคหนํ มหากนฺตาโร มหาวิสโม มหากุฏิโล มหาปงฺโก มหาปลิโป มหาปลิโพโธ มหาพนฺธนํ, ยทิทํ สมฺปชานมุสาวาโทติ— เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ.
โมสวชฺชํ ปคาหตี ติ. โมสวชฺชํ วุจฺจติ มุสาวาโท. อิเธกจฺโจ สภคฺคโต วา ปริสคฺคโต วา ญาติมชฺฌคโต วา ปูคมชฺฌคโต วา ราชกุลมชฺฌคโต วา อภินีโต สกฺขิปุฏฺโฐ— “เอหมฺโภ ปุริส, ยํ ชานาสิ ตํ วเทหี”ติ, โส อชานํ วา อาห— “ชานามี”ติ, ชานํ วา อาห— “น ชานามี”ติ, อปสฺสํ วา อาห— “ปสฺสามี”ติ, ปสฺสํ วา อาห— “น ปสฺสามี”ติ. อิติ อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ วา สมฺปชานมุสา ภาสติ— อิทํ วุจฺจติ โมสวชฺชํ.
อปิ จ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. ปุพฺเพวสฺส โหติ— “มุสา ภณิสฺสนฺ”ติ, ภณนฺตสฺส โหติ— “มุสา ภณามี”ติ, ภณิตสฺส โหติ— “มุสา มยา ภณิตนฺ”ติ. อิเมหิ ตีหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. อปิ จ จตูหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. ปุพฺเพวสฺส โหติ— “มุสา ภณิสฺสนฺ”ติ, ภณนฺตสฺส โหติ— “มุสา ภณามี”ติ, ภณิตสฺส โหติ— “มุสา มยา ภณิตนฺ”ติ, วินิธาย ทิฏฺฐิํ. อิเมหิ จตูหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. อปิ จ ปญฺจหากาเรหิ… ฉหากาเรหิ… สตฺตหากาเรหิ… อฏฺฐหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. ปุพฺเพวสฺส โหติ— “มุสา ภณิสฺสนฺ”ติ, ภณนฺตสฺส โหติ— “มุสา ภณามี”ติ, ภณิตสฺส โหติ— “มุสา มยา ภณิตนฺ”ติ, วินิธาย ทิฏฺฐิํ, วินิธาย ขนฺติํ, วินิธาย รุจิํ, วินิธาย สญฺญํ, วินิธาย ภาวํ. อิเมหิ อฏฺฐหากาเรหิ มุสาวาโท โหติ. โมสวชฺชํ ปคาหตี ติ. โมสวชฺชํ ปคาหติ โอคาหติ อชฺโฌคาหติ ปวิสตีติ— โมสวชฺชํ ปคาหติ.
เตนาห ภควา—
“อถ สตฺถานิ กุรุเต,
ปรวาเทหิ โจทิโต;
เอส ขฺวสฺส มหาเคโธ,
โมสวชฺชํ ปคาหตี”ติ.
ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโต,
เอกจริยํ อธิฏฺฐิโต;
ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต,
มนฺโทว ปริกิสฺสติ.
ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโต ติ. อิเธกจฺโจ ปุพฺเพ สมณภาเว กิตฺติ วณฺณคโต โหติ— “ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี พหุสฺสุโต จิตฺตกถี กลฺยาณปฏิภาโน สุตฺตนฺติโกติ วา วินยธโรติ วา ธมฺมกถิโกติ วา …เป… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภี”ติ วา. เอวํ ญาโต โหติ ปญฺญาโต สมญฺญาโต โหตีติ— ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโต.
เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโต ติ. ทฺวีหิ การเณหิ เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโต— ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน วา. กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจริยํ อธิฏฺฐิโต? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา …เป… เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจฺจริยํ อธิฏฺฐิโต. กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจริยํ อธิฏฺฐิโต? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ …เป… เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจริยํ อธิฏฺฐิโตติ— เอกจริยํ อธิฏฺฐิโต.
ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต ติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม …เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต ติ. โส อปเรน สมเยน พุทฺธํ ธมฺมํ สํฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เมถุนธมฺเม ยุตฺโต ปยุตฺโต อายุตฺโต สมายุตฺโตติ— ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต.
มนฺโทว ปริกิสฺสตี ติ. กปโณ วิย มนฺโท วิย โมมูโห วิย กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ. ปาณมฺปิ หนติ, อทินฺนมฺปิ อาทิยติ, สนฺธิมฺปิ ฉินฺทติ, นิโลฺลปมฺปิ หรติ, เอกาคาริกมฺปิ กโรติ, ปริปนฺเถปิ ติฏฺฐติ, ปรทารมฺปิ คจฺฉติ, มุสาปิ ภณติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ. ตเมนํ ราชาโน คเหตฺวา วิวิธา กมฺมการณา กาเรนฺติ— กสาหิปิ ตาเฬนฺติ, เวตฺเตหิปิ ตาเฬนฺติ, อทฺธทณฺฑเกหิปิ ตาเฬนฺติ, หตฺถมฺปิ ฉินฺทนฺติ, ปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, หตฺถปาทมฺปิ ฉินฺทนฺติ, กณฺณมฺปิ ฉินฺทนฺติ, นาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ, กณฺณนาสมฺปิ ฉินฺทนฺติ, พิลงฺคถาลิกมฺปิ กโรนฺติ, สงฺขมุณฺฑิกมฺปิ กโรนฺติ, ราหุมุขมฺปิ กโรนฺติ, โชติมาลิกมฺปิ กโรนฺติ, หตฺถปชฺโชติกมฺปิ กโรนฺติ, เอรกวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, จีรกวาสิกมฺปิ กโรนฺติ, เอเณยฺยกมฺปิ กโรนฺติ, พฬิสมํสิกมฺปิ กโรนฺติ, กหาปณิกมฺปิ กโรนฺติ, ขาราปตจฺฉิกมฺปิ กโรนฺติ, ปลิฆปริวตฺติกมฺปิ กโรนฺติ, ปลาลปีฐกมฺปิ กโรนฺติ, ตตฺเตนปิ เตเลน โอสิญฺจนฺติ, สุนเขหิปิ ขาทาเปนฺติ, ชีวนฺตมฺปิ สูเล อุตฺตาเสนฺติ, อสินาปิ สีสํ ฉินฺทนฺติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ.
อถ วา กามตณฺหาย อภิภูโต ปริยาทินฺนจิตฺโต โภเค ปริเยสนฺโต นาวาย มหาสมุทฺทํ ปกฺขนฺทติ, สีตสฺส ปุรกฺขโต อุณฺหสฺส ปุรกฺขโต ฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผเสฺสหิ ปีฬิยมาโน ขุปฺปิปาสาย มิยฺยมาโน ติคุมฺพํ คจฺฉติ, ตกฺโกลํ คจฺฉติ, ตกฺกสีลํ คจฺฉติ, กาลมุขํ คจฺฉติ, ปุรปูรํ คจฺฉติ, เวสุงฺคํ คจฺฉติ, เวราปถํ คจฺฉติ, ชวํ คจฺฉติ, ตามลิํ คจฺฉติ, วงฺคํ คจฺฉติ, เอฬพนฺธนํ คจฺฉติ, สุวณฺณกูฏํ คจฺฉติ, สุวณฺณภูมิํ คจฺฉติ, ตมฺพปาณิํ คจฺฉติ, สุปฺปารกํ คจฺฉติ, ภารุกจฺฉํ คจฺฉติ, สุรฏฺฐํ คจฺฉติ, ภงฺคโลกํ คจฺฉติ, ภงฺคณํ คจฺฉติ, ปรมภงฺคณํ คจฺฉติ, โยนํ คจฺฉติ, ปรมโยนํ คจฺฉติ, วินกํ คจฺฉติ, มูลปทํ คจฺฉติ, มรุกนฺตารํ คจฺฉติ, ชณฺณุปถํ คจฺฉติ, อชปถํ คจฺฉติ, เมณฺฑปถํ คจฺฉติ, สงฺกุปถํ คจฺฉติ, ฉตฺตปถํ คจฺฉติ, วํสปถํ คจฺฉติ, สกุณปถํ คจฺฉติ, มูสิกปถํ คจฺฉติ, ทริปถํ คจฺฉติ, เวตฺตาจารํ คจฺฉติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ.
คเวสนฺโต น วินฺทติ, อลาภมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสติ.
คเวสนฺโต วินฺทติ, ลทฺธาปิ อารกฺขมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ— “กินฺติ เม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ, น โจรา หเรยฺยุํ, น อคฺคิ ทเหยฺย, น อุทกํ วเหยฺย, น อปิยา ทายาทา หเรยฺยุนฺ”ติ. ตสฺส เอวํ อารกฺขโต โคปยโต เต โภคา วิปฺปลุชฺชนฺติ. โส วิปฺปโยคมูลกมฺปิ ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทติ. เอวมฺปิ กิสฺสติ ปริกิสฺสติ ปริกิลิสฺสตีติ— ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต, มนฺโทว ปริกิสฺสติ.
เตนาห ภควา—
“ปณฺฑิโตติ สมญฺญาโต,
เอกจริยํ อธิฏฺฐิโต;
ส จาปิ เมถุเน ยุตฺโต,
มนฺโทว ปริกิสฺสตี”ติ.
เอตมาทีนวํ ญตฺวา,
มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ;
เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา,
น นิเสเวถ เมถุนํ.
เอตมาทีนวํ ญตฺวา, มุนิ ปุพฺพาปเร อิธา ติ. เอตนฺ ติ ปุพฺเพ สมณภาเว ยโส จ กิตฺติ จ, อปรภาเค พุทฺธํ ธมฺมํ สํฆํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺตสฺส อยโส จ อกิตฺติ จ; เอตํ สมฺปตฺติํ วิปตฺติญฺจ. ญตฺวา ติ ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ตีรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา. มุนี ติ. โมนํ วุจฺจติ ญาณํ. ยา ปญฺญา ปชานนา …เป… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ. อิธา ติ อิมิสฺสา ทิฏฺฐิยา อิมิสฺสา ขนฺติยา อิมิสฺสา รุจิยา อิมสฺมิํ อาทาเย อิมสฺมิํ ธมฺเม อิมสฺมิํ วินเย อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อิมสฺมิํ ปาวจเน อิมสฺมิํ พฺรหฺมจริเย อิมสฺมิํ สตฺถุสาสเน อิมสฺมิํ อตฺตภาเว อิมสฺมิํ มนุสฺสโลเกติ— เอตมาทีนวํ ญตฺวา มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ.
เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา ติ. ทฺวีหิ การเณหิ เอกจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย— ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน วา คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน วา. กถํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย? สพฺพํ ฆราวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ปุตฺตทารปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ญาติปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา มิตฺตามจฺจปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา สนฺนิธิปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา กาสายานิ วตฺถานิ อจฺฉาเทตฺวา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตฺวา อกิญฺจนภาวํ อุปคนฺตฺวา เอโก จเรยฺย วิหเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺย. เอวํ ปพฺพชฺชาสงฺขาเตน เอกจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย.
กถํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย? โส เอวํ ปพฺพชิโต สมาโน เอโก อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสเวยฺย อปฺปสทฺทานิ อปฺปนิคฺโฆสานิ วิชนวาตานิ มนุสฺสราหเสฺสยฺยกานิ ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ. โส เอโก คจฺเฉยฺย, เอโก ติฏฺเฐยฺย, เอโก นิสีเทยฺย, เอโก เสยฺยํ กปฺเปยฺย, เอโก คามํ ปิณฺฑาย ปวิเสยฺย, เอโก ปฏิกฺกเมยฺย, เอโก รโห นิสีเทยฺย, เอโก จงฺกมํ อธิฏฺเฐยฺย, เอโก จเรยฺย วิหเรยฺย อิริเยยฺย วตฺเตยฺย ปาเลยฺย ยเปยฺย ยาเปยฺย. เอวํ คณาววสฺสคฺคฏฺเฐน เอกจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺยา ติ— เอกจริยํ ทฬฺหํ กเรยฺย, ถิรํ กเรยฺย, ทฬฺหํ สมาทาโน อสฺส, อวฏฺฐิตสมาทาโน อสฺส กุสเลสุ ธมฺเมสูติ— เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา.
น นิเสเวถ เมถุนนฺ ติ. เมถุนธมฺโม นาม โย โส อสทฺธมฺโม คามธมฺโม …เป… ตํการณา วุจฺจติ เมถุนธมฺโม. เมถุนธมฺมํ น เสเวยฺย น นิเสเวยฺย น สํเสเวยฺย น ปฏิเสเวยฺย น จเรยฺย น สมาจเรยฺย น สมาทาย วตฺเตยฺยาติ— น นิเสเวถ เมถุนํ.
เตนาห ภควา—
“เอตมาทีนวํ ญตฺวา,
มุนิ ปุพฺพาปเร อิธ;
เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา,
น นิเสเวถ เมถุนนฺ”ติ.
วิเวกญฺเญว สิกฺเขถ,
เอตํ อริยานมุตฺตมํ;
น เตน เสฏฺโฐ มญฺเญถ,
ส เว นิพฺพานสนฺติเก.
วิเวกญฺเญว สิกฺเขถา ติ. วิเวโก ติ ตโย วิเวกา— กายวิเวโก, จิตฺตวิเวโก, อุปธิวิเวโก. กตโม กายวิเวโก …เป… อยํ อุปธิวิเวโก. กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ. จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ. อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานํ. สิกฺขา ติ ติโสฺส สิกฺขา— อธิสีลสิกฺขา, อธิจิตฺตสิกฺขา, อธิปญฺญาสิกฺขา …เป… อยํ อธิปญฺญาสิกฺขา. วิเวกญฺเญว สิกฺเขถา ติ วิเวกญฺเญว สิกฺเขยฺย อาจเรยฺย สมาจเรยฺย สมาทาย วตฺเตยฺยาติ— วิเวกญฺเญว สิกฺเขถ.
เอตํ อริยานมุตฺตมนฺ ติ. อริยา วุจฺจนฺติ พุทฺธา จ พุทฺธสาวกา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ. อริยานํ เอตํ อคฺคํ เสฏฺฐํ วิสิฏฺฐํ ปาโมกฺขํ อุตฺตมํ ปวรํ ยทิทํ วิเวกจริยาติ— เอตํ อริยานมุตฺตมํ.
น เตน เสฏฺโฐ มญฺเญถา ติ. กายวิเวกจริยาย อุนฺนติํ น กเรยฺย, อุนฺนมํ น กเรยฺย, มานํ น กเรยฺย, ถามํ น กเรยฺย, ถมฺภํ น กเรยฺย, น เตน มานํ ชเนยฺย, น เตน ถทฺโธ อสฺส ปตฺถทฺโธ ปคฺคหิตสิโรติ— เตน เสฏฺโฐ น มญฺเญถ.
ส เว นิพฺพานสนฺติเก ติ. โส นิพฺพานสฺส สนฺติเก สามนฺตา อาสนฺเน อวิทูเร อุปกฏฺเฐติ— ส เว นิพฺพานสนฺติเก.
เตนาห ภควา—
“วิเวกญฺเญว สิกฺเขถ,
เอตํ อริยานมุตฺตมํ;
น เตน เสฏฺโฐ มญฺเญถ,
ส เว นิพฺพานสนฺติเก”ติ.
ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต,
กาเมสุ อนเปกฺขิโน;
โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ,
กาเมสุ คธิตา ปชา.
ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต ติ. ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺส, กายทุจฺจริเตน ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺส. วจีทุจฺจริเตน …เป… มโนทุจฺจริเตน… ราเคน… โทเสน… โมเหน… โกเธน… อุปนาเหน… มกฺเขน… ปฬาเสน… อิสฺสาย… มจฺฉริเยน… มายาย… สาเฐเยฺยน… ถมฺเภน… สารมฺเภน… มาเนน… อติมาเนน… มเทน… ปมาเทน… สพฺพกิเลเสหิ… สพฺพทุจฺจริเตหิ… สพฺพทรเถหิ… สพฺพปริฬาเหหิ… สพฺพสนฺตาเปหิ… สพฺพากุสลาภิสงฺขาเรหิ ริตฺตสฺส วิวิตฺตสฺส ปวิวิตฺตสฺส. มุนิโน ติ. โมน ํ วุจฺจติ ญาณํ …เป… สงฺคชาลมติจฺจ โส มุนิ. จรโต ติ จรโต วิหรโต อิริยโต วตฺตโต ปาลยโต ยปยโต ยาปยโตติ— ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต.
กาเมสุ อนเปกฺขิโน ติ. กามา ติ อุทฺทานโต ทฺเว กามา— วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ …เป… อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา …เป… อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา. วตฺถุกาเม ปริชานิตฺวา กิเลสกาเม ปหาย ปชหิตฺวา วิโนเทตฺวา พฺยนฺติํ กริตฺวา อนภาวํ คเมตฺวา กาเมสุ อนเปกฺขมาโน จตฺตกาโม วนฺตกาโม มุตฺตกาโม ปหีนกาโม ปฏินิสฺสฏฺฐกาโม, วีตราโค จตฺตราโค วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺฐราโค นิจฺฉาโต นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฺปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรตีติ— กาเมสุ อนเปกฺขิโน.
โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชา ติ. ปชา ติ สตฺตาธิวจนํ ปชา กาเมสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา. เต กาโมฆํ ติณฺณสฺส ภโวฆํ ติณฺณสฺส ทิฏฺโฐฆํ ติณฺณสฺส อวิชฺโชฆํ ติณฺณสฺส สพฺพสงฺขารปถํ ติณฺณสฺส อุตฺติณฺณสฺส นิตฺติณฺณสฺส อติกฺกนฺตสฺส สมติกฺกนฺตสฺส วีติวตฺตสฺส ปารงฺคตสฺส ปารํ ปตฺตสฺส อนฺตํ คตสฺส อนฺตํ ปตฺตสฺส โกฏิํ คตสฺส โกฏิํ ปตฺตสฺส ปริยนฺตํ คตสฺส ปริยนฺตํ ปตฺตสฺส โวสานํ คตสฺส โวสานํ ปตฺตสฺส ตาณํ คตสฺส ตาณํ ปตฺตสฺส เลณํ คตสฺส เลณํ ปตฺตสฺส สรณํ คตสฺส สรณํ ปตฺตสฺส อภยํ คตสฺส อภยํ ปตฺตสฺส อจฺจุตํ คตสฺส อจฺจุตํ ปตฺตสฺส อมตํ คตสฺส อมตํ ปตฺตสฺส นิพฺพานํ คตสฺส นิพฺพานํ ปตฺตสฺส อิจฺฉนฺติ สาทิยนฺติ ปตฺถยนฺติ ปิหยนฺติ อภิชปฺปนฺติ. ยถา อิณายิกา อานณฺยํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา อาพาธิกา อาโรคฺยํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา พนฺธนพทฺธา พนฺธนโมกฺขํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา ทาสา ภุชิสฺสํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ, ยถา กนฺตารทฺธานปกฺขนฺทา เขมนฺตภูมิํ ปตฺเถนฺติ ปิหยนฺติ; เอวเมวํ ปชา กาเมสุ รตฺตา คิทฺธา คธิตา มุจฺฉิตา อชฺโฌสนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา เต กาโมฆํ ติณฺณสฺส ภโวฆํ ติณฺณสฺส …เป… นิพฺพานํ คตสฺส นิพฺพานํ ปตฺตสฺส อิจฺฉนฺติ สาทิยนฺติ ปตฺถยนฺติ ปิหยนฺติ อภิชปฺปนฺตีติ— โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ, กาเมสุ คธิตา ปชา.
เตนาห ภควา—
“ริตฺตสฺส มุนิโน จรโต,
กาเมสุ อนเปกฺขิโน;
โอฆติณฺณสฺส ปิหยนฺติ,
กาเมสุ คธิตา ปชา”ติ.
ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทโส สตฺตโม.