4.1.13 โสธนหารวิภงฺค
ตตฺถ กตโม โสธโน หาโร? “วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปเญฺห”ติ คาถา. ยถา อายสฺมา อชิโต ปารายเน ภควนฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉติ—
“เกนสฺสุ นิวุโต โลโก,
เกนสฺสุ นปฺปกาสติ;
กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูสิ,
กิํสุ ตสฺส มหพฺภยนฺ”ติ.
“อวิชฺชาย นิวุโต โลโก, (อชิตาติ ภควา)
วิวิจฺฉา ปมาทา นปฺปกาสติ;
ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมิ,
ทุกฺขมสฺส มหพฺภยนฺ”ติ.
“เกนสฺสุ นิวุโต โลโก”ติ ปเญฺห “อวิชฺชาย นิวุโต โลโก”ติ ภควา ปทํ โสเธติ, โน จ อารมฺภํ. “เกนสฺสุ นปฺปกาสตี”ติ ปเญฺห “วิวิจฺฉา ปมาทา นปฺปกาสตี”ติ ภควา ปทํ โสเธติ, โน จ อารมฺภํ. “กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูสี”ติ ปเญฺห “ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมี”ติ ภควา ปทํ โสเธติ, โน จ อารมฺภํ. “กิํสุ ตสฺส มหพฺภยนฺ”ติ ปเญฺห “ทุกฺขมสฺส มหพฺภยนฺ”ติ สุทฺโธ อารมฺโภ. เตนาห ภควา “อวิชฺชาย นิวุโต โลโก”ติ.
“สวนฺติ สพฺพธิ โสตา, (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
โสตานํ กิํ นิวารณํ;
โสตานํ สํวรํ พฺรูหิ,
เกน โสตา ปิธียเร”ติ.
“ยานิ โสตานิ โลกสฺมิํ, (อชิตาติ ภควา)
สติ เตสํ นิวารณํ;
โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ,
ปญฺญาเยเต ปิธียเร”ติ.
“สวนฺติ สพฺพธิ โสตา, โสตานํ กิํ นิวารณนฺ”ติ ปเญฺห “ยานิ โสตานิ โลกสฺมิํ, สติ เตสํ นิวารณนฺ”ติ ภควา ปทํ โสเธติ, โน จ อารมฺภํ. “โสตานํ สํวรํ พฺรูหิ, เกน โสตา ปิธียเร”ติ ปเญฺห “โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ, ปญฺญาเยเต ปิธียเร”ติ สุทฺโธ อารมฺโภ. เตนาห ภควา “ยานิ โสตานิ โลกสฺมินฺ”ติ.
“ปญฺญา เจว สติ จ, (อิจฺจายสฺมา อชิโต)
นามรูปญฺจ มาริส;
เอตํ เม ปุฏฺโฐ ปพฺรูหิ,
กตฺเถตํ อุปรุชฺฌตี”ติ.
ปเญฺห—
“ยเมตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ,
อชิต ตํ วทามิ เต;
ยตฺถ นามญฺจ รูปญฺจ,
อเสสํ อุปรุชฺฌติ;
วิญฺญาณสฺส นิโรเธน,
เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌตี”ติ.
สุทฺโธ อารมฺโภ. เตนาห ภควา “ยเมตํ ปญฺหํ อปุจฺฉี”ติ. ยตฺถ เอวํ สุทฺโธ อารมฺโภ, โส ปญฺโห วิสชฺชิโต ภวติ. ยตฺถ ปน อารมฺโภ อสุทฺโธ, น ตาว โส ปญฺโห วิสชฺชิโต ภวติ. เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน “วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปเญฺห”ติ.
นิยุตฺโต โสธโน หาโร.