4.1.15 ปริกฺขารหารวิภงฺค
ตตฺถ กตโม ปริกฺขาโร หาโร? “เย ธมฺมา ยํ ธมฺมํ ชนยนฺตี”ติ.
โย ธมฺโม ยํ ธมฺมํ ชนยติ, ตสฺส โส ปริกฺขาโร. กิํลกฺขโณ ปริกฺขาโร? ชนกลกฺขโณ ปริกฺขาโร. ทฺเว ธมฺมา ชนยนฺติ เหตุ จ ปจฺจโย จ. ตตฺถ กิํลกฺขโณ เหตุ, กิํลกฺขโณ ปจฺจโย? อสาธารณลกฺขโณ เหตุ, สาธารณลกฺขโณ ปจฺจโย. ยถา กิํ ภเว? ยถา องฺกุรสฺส นิพฺพตฺติยา พีชํ อสาธารณํ, ปถวี อาโป จ สาธารณา. องฺกุรสฺส หิ ปถวี อาโป จ ปจฺจโย สภาโว เหตุ. ยถา วา ปน ฆเฏ ทุทฺธํ ปกฺขิตฺตํ ทธิ ภวติ, น จตฺถิ เอกกาลสมวธานํ ทุทฺธสฺส จ ทธิสฺส จ. เอวเมวํ นตฺถิ เอกกาลสมวธานํ เหตุสฺส จ ปจฺจยสฺส จ.
อยญฺหิ สํสาโร สเหตุ สปฺปจฺจโย นิพฺพตฺโต. วุตฺตํ หิ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, เอวํ สพฺโพ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท. อิติ อวิชฺชา อวิชฺชาย เหตุ อโยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย. ปุริมิกา อวิชฺชา ปจฺฉิมิกาย อวิชฺชาย เหตุ. ตตฺถ ปุริมิกา อวิชฺชา อวิชฺชานุสโย ปจฺฉิมิกา อวิชฺชา อวิชฺชาปริยุฏฺฐานํ, ปุริมิโก อวิชฺชานุสโย ปจฺฉิมิกสฺส อวิชฺชาปริยุฏฺฐานสฺส เหตุภูโต ปริพฺรูหนาย, พีชงฺกุโร วิย สมนนฺตรเหตุตาย. ยํ ปน ยตฺถ ผลํ นิพฺพตฺตติ, อิทมสฺส ปรมฺปรเหตุตาย เหตุภูตํ. ทุวิโธ หิ เหตุ สมนนฺตรเหตุ ปรมฺปรเหตุ จ, เอวํ อวิชฺชายปิ ทุวิโธ เหตุ สมนนฺตรเหตุ ปรมฺปรเหตุ จ.
ยถา วา ปน ถาลกญฺจ วฏฺฏิ จ เตลญฺจ ปทีปสฺส ปจฺจยภูตํ น สภาวเหตุ, น หิ สกฺกา ถาลกญฺจ วฏฺฏิญฺจ เตลญฺจ อนคฺคิกํ ทีเปตุํ ปทีปสฺส ปจฺจยภูตํ. ปทีโป วิย สภาโว เหตุ โหติ. อิติ สภาโว เหตุ, ปรภาโว ปจฺจโย. อชฺฌตฺติโก เหตุ, พาหิโร ปจฺจโย. ชนโก เหตุ, ปริคฺคาหโก ปจฺจโย. อสาธารโณ เหตุ, สาธารโณ ปจฺจโย.
อวุปจฺเฉทตฺโถ สนฺตติ อตฺโถ, นิพฺพตฺติ อตฺโถ ผลตฺโถ, ปฏิสนฺธิ อตฺโถ ปุนพฺภวตฺโถ, ปลิโพธตฺโถ ปริยุฏฺฐานตฺโถ, อสมุคฺฆาตตฺโถ อนุสยตฺโถ, อสมฺปฏิเวธตฺโถ อวิชฺชตฺโถ, อปริญฺญาตตฺโถ วิญฺญาณสฺส พีชตฺโถ. ยตฺถ อวุปจฺเฉโท ตตฺถ สนฺตติ, ยตฺถ สนฺตติ ตตฺถ นิพฺพตฺติ, ยตฺถ นิพฺพตฺติ ตตฺถ ผลํ, ยตฺถ ผลํ ตตฺถ ปฏิสนฺธิ, ยตฺถ ปฏิสนฺธิ ตตฺถ ปุนพฺภโว, ยตฺถ ปุนพฺภโว ตตฺถ ปลิโพโธ, ยตฺถ ปลิโพโธ ตตฺถ ปริยุฏฺฐานํ, ยตฺถ ปริยุฏฺฐานํ ตตฺถ อสมุคฺฆาโต. ยตฺถ อสมุคฺฆาโต ตตฺถ อนุสโย, ยตฺถ อนุสโย ตตฺถ อสมฺปฏิเวโธ, ยตฺถ อสมฺปฏิเวโธ ตตฺถ อวิชฺชา, ยตฺถ อวิชฺชา ตตฺถ สาสวํ วิญฺญาณํ อปริญฺญาตํ, ยตฺถ สาสวํ วิญฺญาณํ อปริญฺญาตํ ตตฺถ พีชตฺโถ.
สีลกฺขนฺโธ สมาธิกฺขนฺธสฺส ปจฺจโย, สมาธิกฺขนฺโธ ปญฺญากฺขนฺธสฺส ปจฺจโย, ปญฺญากฺขนฺโธ วิมุตฺติกฺขนฺธสฺส ปจฺจโย, วิมุตฺติกฺขนฺโธ วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺธสฺส ปจฺจโย. ติตฺถญฺญุตา ปีตญฺญุตาย ปจฺจโย, ปีตญฺญุตา ปตฺตญฺญุตาย ปจฺจโย, ปตฺตญฺญุตา อตฺตญฺญุตาย ปจฺจโย.
ยถา วา ปน จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณํ. ตตฺถ จกฺขุ อาธิปเตยฺยปจฺจยตาย ปจฺจโย, รูปา อารมฺมณปจฺจยตาย ปจฺจโย. อาโลโก สนฺนิสฺสยตาย ปจฺจโย, มนสิกาโร สภาโว เหตุ. สงฺขารา วิญฺญาณสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. วิญฺญาณํ นามรูปสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. นามรูปํ สฬายตนสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. สฬายตนํ ผสฺสสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. ผโสฺส เวทนาย ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. เวทนา ตณฺหาย ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. ตณฺหา อุปาทานสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. อุปาทานํ ภวสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. ภโว ชาติยา ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. ชาติ ชรามรณสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. ชรามรณํ โสกสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. โสโก ปริเทวสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. ปริเทโว ทุกฺขสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. ทุกฺขํ โทมนสฺสสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. โทมนสฺสํ อุปายาสสฺส ปจฺจโย, สภาโว เหตุ. เอวํ โย โกจิ อุปนิสฺสโย สพฺโพ โส ปริกฺขาโร. เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน “เย ธมฺมา ยํ ธมฺมํ ชนยนฺตี”ติ.
นิยุตฺโต ปริกฺขาโร หาโร.