4.1.3 ยุตฺติหารวิภงฺค
ตตฺถ กตโม ยุตฺติหาโร? “สพฺเพสํ หารานนฺ”ติ, อยํ ยุตฺติหาโร. กิํ โยชยติ? จตฺตาโร มหาปเทสา พุทฺธาปเทโส สํฆาปเทโส สมฺพหุลตฺเถราปเทโส เอกตฺเถราปเทโส. อิเม จตฺตาโร มหาปเทสา, ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ สุตฺเต โอตารยิตพฺพานิ, วินเย สนฺทสฺสยิตพฺพานิ, ธมฺมตายํ อุปนิกฺขิปิตพฺพานิ.
กตมสฺมิํ สุตฺเต โอตารยิตพฺพานิ? จตูสุ อริยสจฺเจสุ. กตมสฺมิํ วินเย สนฺทสฺสยิตพฺพานิ? ราควินเย โทสวินเย โมหวินเย. กตมิสฺสํ ธมฺมตายํ อุปนิกฺขิปิตพฺพานิ? ปฏิจฺจสมุปฺปาเท. ยทิ จตูสุ อริยสจฺเจสุ อวตรติ, กิเลสวินเย สนฺทิสฺสติ, ธมฺมตญฺจ น วิโลเมติ, เอวํ อาสเว น ชเนติ. จตูหิ มหาปเทเสหิ ยํ ยํ ยุชฺชติ, เยน เยน ยุชฺชติ, ยถา ยถา ยุชฺชติ, ตํ ตํ คเหตพฺพํ.
ปญฺหํ ปุจฺฉิเตน กติ ปทานิ ปเญฺหติ ปทโส ปริโยคาหิตพฺพํ วิเจตพฺพํ? ยทิ สพฺพานิ ปทานิ เอกํ อตฺถํ อภิวทนฺติ, เอโก ปญฺโห. อถ จตฺตาริ ปทานิ เอกํ อตฺถํ อภิวทนฺติ, เอโก ปญฺโห. อถ ตีณิ ปทานิ เอกํ อตฺถํ อภิวทนฺติ, เอโก ปญฺโห. อถ ทฺเว ปทานิ เอกํ อตฺถํ อภิวทนฺติ, เอโก ปญฺโห. อถ เอกํ ปทํ เอกํ อตฺถํ อภิวทติ, เอโก ปญฺโห. ตํ อุปปริกฺขมาเนน อญฺญาตพฺพํ กิํ อิเม ธมฺมา นานตฺถา นานาพฺยญฺชนา, อุทาหุ อิเมสํ ธมฺมานํ เอโก อตฺโถ พฺยญฺชนเมว นานนฺติ. ยถา กิํ ภเว? ยถา สา เทวตา ภควนฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉติ.
“เกนสฺสุพฺภาหโต โลโก,
เกนสฺสุ ปริวาริโต;
เกน สเลฺลน โอติณฺโณ,
กิสฺส ธูปายิโต สทา”ติ.
อิมานิ จตฺตาริ ปทานิ ปุจฺฉิตานิ. เต ตโย ปญฺหา กถํ ญายติ? ภควา หิ เทวตาย วิสชฺเชติ.
“มจฺจุนาพฺภาหโต โลโก,
ชราย ปริวาริโต;
ตณฺหาสเลฺลน โอติณฺโณ,
อิจฺฉาธูปายิโต สทา”ติ._
ตตฺถ ชรา จ มรณญฺจ อิมานิ ทฺเว สงฺขตสฺส สงฺขตลกฺขณานิ. ชรายํ ฐิตสฺส อญฺญถตฺตํ, มรณํ วโย. ตตฺถ ชราย จ มรณสฺส จ อตฺถโต นานตฺตํ. เกน การเณน, คพฺภคตาปิ หิ มียนฺติ, น จ เต ชิณฺณา ภวนฺติ. อตฺถิ จ เทวานํ มรณํ, น จ เตสํ สรีรานิ ชีรนฺติ. สกฺกเตว ชราย ปฏิกมฺมํ กาตุํ, น ปน สกฺกเต มรณสฺส ปฏิกมฺมํ กาตุํ อญฺญเตฺรว อิทฺธิมนฺตานํ อิทฺธิวิสยา. ยํ ปนาห ตณฺหาสเลฺลน โอติณฺโณติ ทิสฺสนฺติ วีตราคา ชีรนฺตาปิ มียนฺตาปิ. ยทิ จ ยถา ชรามรณํ, เอวํ ตณฺหาปิ สิยา. เอวํ สนฺเต สพฺเพ โยพฺพนฏฺฐาปิ วิคตตณฺหา สิยุํ. ยถา จ ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมุทโย, เอวํ ชรามรณมฺปิ สิยา ทุกฺขสฺส สมุทโย, น จ สิยา ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมุทโย, น หิ ชรามรณํ ทุกฺขสฺส สมุทโย, ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมุทโย. ยถา จ ตณฺหา มคฺควชฺฌา, เอวํ ชรามรณมฺปิ สิยา มคฺควชฺฌํ. อิมาย ยุตฺติยา อญฺญมญฺเญหิ การเณหิ คเวสิตพฺพํ. ยทิ จ สนฺทิสฺสติ ยุตฺติสมารูฬฺหํ อตฺถโต จ อญฺญตฺตํ, พฺยญฺชนโตปิ คเวสิตพฺพํ.
สโลฺลติ วา ธูปายนนฺติ วา อิเมสํ ธมฺมานํ อตฺถโต เอกตฺตํ. น หิ ยุชฺชติ อิจฺฉาย จ ตณฺหาย จ อตฺถโต อญฺญตฺตํ. ตณฺหาย อธิปฺปาเย อปริปูรมาเน นวสุ อาฆาตวตฺถูสุ โกโธ จ อุปนาโห จ อุปฺปชฺชติ. อิมาย ยุตฺติยา ชราย จ มรณสฺส จ ตณฺหาย จ อตฺถโต อญฺญตฺตํ.
ยํ ปนิทํ ภควตา ทฺวีหิ นาเมหิ อภิลปิตํ อิจฺฉาติปิ ตณฺหาติปิ, อิทํ ภควตา พาหิรานํ วตฺถูนํ อารมฺมณวเสน ทฺวีหิ นาเมหิ อภิลปิตํ อิจฺฉาติปิ ตณฺหาติปิ, สพฺพา หิ ตณฺหา อชฺโฌสานลกฺขเณน เอกลกฺขณา. ยถา สพฺโพ อคฺคิ อุณฺหตฺตลกฺขเณน เอกลกฺขโณ, อปิ จ อุปาทานวเสน อญฺญมญฺญานิ นามานิ ลภติ, กฏฺฐคฺคีติปิ ติณคฺคีติปิ สกลิกคฺคีติปิ โคมยคฺคีติปิ ถุสคฺคีติปิ สงฺการคฺคีติปิ, สพฺโพ หิ อคฺคิ อุณฺหตฺตลกฺขโณว. เอวํ สพฺพา ตณฺหา อชฺโฌสานลกฺขเณน เอกลกฺขณา, อปิ ตุ อารมฺมเณาปาทานวเสน อญฺญมญฺเญหิ นาเมหิ อภิลปิตา อิจฺฉาอิติปิ ตณฺหาอิติปิ สโลฺลอิติปิ ธูปายนาอิติปิ สริตาอิติปิ วิสตฺติกาอิติปิ สิเนโหอิติปิ กิลมโถอิติปิ ลตาอิติปิ มญฺญนาอิติปิ พนฺโธอิติปิ อาสาอิติปิ ปิปาสาอิติปิ อภินนฺทนาอิติปิ, อิติ สพฺพา ตณฺหา อชฺโฌสานลกฺขเณน เอกลกฺขณา. ยถา จ เววจเน วุตฺตา.
“อาสา จ ปิหา อภินนฺทนา จ,
อเนกธาตูสุ สรา ปติฏฺฐิตา;
อญฺญาณมูลปฺปภวา ปชปฺปิตา,
สพฺพา มยา พฺยนฺติกตา สมูลิกา”ติ.
ตณฺหาเยตํ เววจนํ. ยถาห ภควา— รูเป, ติสฺส, อวิคตราคสฺส อวิคตจฺฉนฺทสฺส อวิคตเปมสฺส อวิคตปิปาสสฺส อวิคตปริฬาหสฺส. เอวํ เวทนาย สญฺญาย สงฺขาเรสุ วิญฺญาเณ อวิคตราคสฺส อวิคตจฺฉนฺทสฺส อวิคตเปมสฺส อวิคตปิปาสสฺส อวิคตปริฬาหสฺส สพฺพํ สุตฺตํ วิตฺถาเรตพฺพํ. ตณฺหาเยตํ เววจนํ, เอวํ ยุชฺชติ.
สพฺโพ ทุกฺขูปจาโร กามตณฺหาสงฺขารมูลโก, น ปน ยุชฺชติ สพฺโพ นิพฺพิทูปจาโร กามตณฺหาปริกฺขารมูลโก. อิมาย ยุตฺติยา อญฺญมญฺเญหิ การเณหิ คเวสิตพฺพํ.
ยถา หิ ภควา ราคจริตสฺส ปุคฺคลสฺส อสุภํ เทสยติ, โทสจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส เมตฺตํ เทสยติ. โมหจริตสฺส ภควา ปุคฺคลสฺส ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ เทสยติ. ยทิ หิ ภควา ราคจริตสฺส ปุคฺคลสฺส เมตฺตํ เจโตวิมุตฺติํ เทเสยฺย. สุขํ วา ปฏิปทํ ทนฺธาภิญฺญํ สุขํ วา ปฏิปทํ ขิปฺปาภิญฺญํ วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมํ วา ปหานํ เทเสยฺย, น ยุชฺชติ เทสนา. เอวํ ยํ กิญฺจิ ราคสฺส อนุโลมปฺปหานํ โทสสฺส อนุโลมปฺปหานํ โมหสฺส อนุโลมปฺปหานํ. สพฺพํ ตํ วิจเยน หาเรน วิจินิตฺวา ยุตฺติหาเรน โยเชตพฺพํ. ยาวติกา ญาณสฺส ภูมิ.
เมตฺตาวิหาริสฺส สโต พฺยาปาโท จิตฺตํ ปริยาทาย ฐสฺสตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, พฺยาปาโท ปหานํ อพฺภตฺถํ คจฺฉตีติ ยุชฺชติ เทสนา. กรุณาวิหาริสฺส สโต วิเหสา จิตฺตํ ปริยาทาย ฐสฺสตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเหสา ปหานํ อพฺภตฺถํ คจฺฉตีติ ยุชฺชติ เทสนา. มุทิตาวิหาริสฺส สโต อรติ จิตฺตํ ปริยาทาย ฐสฺสตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, อรติ ปหานํ อพฺภตฺถํ คจฺฉตีติ ยุชฺชติ เทสนา. อุเปกฺขาวิหาริสฺส สโต ราโค จิตฺตํ ปริยาทาย ฐสฺสตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, ราโค ปหานํ อพฺภตฺถํ คจฺฉตีติ ยุชฺชติ เทสนา. อนิมิตฺตวิหาริสฺส สโต นิมิตฺตานุสารี เตน เตเนว วิญฺญาณํ ปวตฺตตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, นิมิตฺตํ ปหานํ อพฺภตฺถํ คจฺฉตีติ ยุชฺชติ เทสนา. อสฺมีติ วิคตํ อยมหมสฺมีติ น สมนุปสฺสามิ. อถ จ ปน เม กิสฺมีติ กถสฺมีติ วิจิกิจฺฉา กถํกถาสลฺลํ จิตฺตํ ปริยาทาย ฐสฺสตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิจิกิจฺฉา กถํกถาสลฺลํ ปหานํ อพฺภตฺถํ คจฺฉตีติ ยุชฺชติ เทสนา.
ยถา วา ปน ปฐมํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส สโต กามราคพฺยาปาทา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. วิตกฺกสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. ทุติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส สโต วิตกฺกวิจารสหคตา สญฺญามนสิการา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. อุเปกฺขาสุขสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. ตติยํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส สโต ปีติสุขสหคตา สญฺญามนสิการา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา, อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. จตุตฺถํ ฌานํ สมาปนฺนสฺส สโต อุเปกฺขาสหคตา สญฺญามนสิการา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. อากาสานญฺจายตนสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา.
อากาสานญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส สโต รูปสหคตา สญฺญามนสิการา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. วิญฺญาณญฺจายตนสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. วิญฺญาณญฺจายตนํ สมาปนฺนสฺส สโต อากาสานญฺจายตนสหคตา สญฺญามนสิการา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. อากิญฺจญฺญายตนสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. อากิญฺจญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส สโต วิญฺญาณญฺจายตนสหคตา สญฺญามนสิการา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. เนวสญฺญานาสญฺญายตนสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปนฺนสฺส สโต สญฺญูปจารา วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, หานาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. สญฺญาเวทยิตนิโรธสหคตา วา สญฺญามนสิการา หานาย สํวตฺตนฺตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, วิเสสาย สํวตฺตนฺตีติ ยุชฺชติ เทสนา. กลฺลตาปริจิตํ จิตฺตํ น จ อภินีหารํ ขมตีติ น ยุชฺชติ เทสนา, กลฺลตาปริจิตํ จิตฺตํ อถ จ อภินีหารํ ขมตีติ ยุชฺชติ เทสนา.
เอวํ สพฺเพ นวสุตฺตนฺตา ยถาธมฺมํ ยถาวินยํ ยถาสตฺถุสาสนํ สพฺพโต วิจเยน หาเรน วิจินิตฺวา ยุตฺติหาเรน โยเชตพฺพาติ. เตนาห อายสฺมา มหากจฺจายโน “สพฺเพสํ หารานํ ยา ภูมิ โย จ โคจโร เตสนฺ”ติ.
นิยุตฺโต ยุตฺติ หาโร.