1.2 ทิฏฺฐิกถา
กา ทิฏฺฐิ, กติ ทิฏฺฐิฏฺฐานานิ, กติ ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานานิ, กติ ทิฏฺฐิโย, กติ ทิฏฺฐาภินิเวสา, กตโม ทิฏฺฐิฏฺฐานสมุคฺฆาโตติ?
กา ทิฏฺฐี ติ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. (1)
กติ ทิฏฺฐิฏฺฐานานี ติ อฏฺฐ ทิฏฺฐิฏฺฐานานิ. (2)
กติ ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานานี ติ อฏฺฐารส ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานานิ. (3)
กติ ทิฏฺฐิโย ติ โสฬส ทิฏฺฐิโย. (4)
กติ ทิฏฺฐาภินิเวสา ติ ตีณิ สตํ ทิฏฺฐาภินิเวสา. (5)
กตโม ทิฏฺฐิฏฺฐานสมุคฺฆาโต ติ โสตาปตฺติมคฺโค ทิฏฺฐิฏฺฐานสมุคฺฆาโต. (6)
กถํ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ ? รูปํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. เวทนํ เอตํ มม …เป… สญฺญํ เอตํ มม …เป… สงฺขาเร เอตํ มม …เป… วิญฺญาณํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. จกฺขุํ เอตํ มม… โสตํ เอตํ มม… ฆานํ เอตํ มม… ชิวฺหํ เอตํ มม… กายํ เอตํ มม… มนํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. รูเป เอตํ มม… สทฺเท เอตํ มม… คนฺเธ เอตํ มม… รเส เอตํ มม… โผฏฺฐพฺเพ เอตํ มม… ธมฺเม เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. จกฺขุวิญฺญาณํ เอตํ มม… โสตวิญฺญาณํ เอตํ มม… ฆานวิญฺญาณํ เอตํ มม… ชิวฺหาวิญฺญาณํ เอตํ มม… กายวิญฺญาณํ เอตํ มม… มโนวิญฺญาณํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. จกฺขุสมฺผสฺสํ เอตํ มม… โสตสมฺผสฺสํ เอตํ มม… ฆานสมฺผสฺสํ เอตํ มม… ชิวฺหาสมฺผสฺสํ เอตํ มม… กายสมฺผสฺสํ เอตํ มม… มโนสมฺผสฺสํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. จกฺขุสมฺผสฺสชํ เวทนํ… โสตสมฺผสฺสชํ เวทนํ… ฆานสมฺผสฺสชํ เวทนํ… ชิวฺหาสมฺผสฺสชํ เวทนํ… กายสมฺผสฺสชํ เวทนํ… มโนสมฺผสฺสชํ เวทนํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ.
รูปสญฺญํ เอตํ มม… สทฺทสญฺญํ เอตํ มม… คนฺธสญฺญํ เอตํ มม… รสสญฺญํ เอตํ มม… โผฏฺฐพฺพสญฺญํ เอตํ มม… ธมฺมสญฺญํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. รูปสญฺเจตนํ เอตํ มม… สทฺทสญฺเจตนํ เอตํ มม… คนฺธสญฺเจตนํ เอตํ มม… รสสญฺเจตนํ เอตํ มม… โผฏฺฐพฺพสญฺเจตนํ เอตํ มม… ธมฺมสญฺเจตนํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. รูปตณฺหํ เอตํ มม… สทฺทตณฺหํ เอตํ มม… คนฺธตณฺหํ เอตํ มม… รสตณฺหํ เอตํ มม… โผฏฺฐพฺพตณฺหํ เอตํ มม… ธมฺมตณฺหํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. รูปวิตกฺกํ เอตํ มม… สทฺทวิตกฺกํ เอตํ มม… คนฺธวิตกฺกํ เอตํ มม… รสวิตกฺกํ เอตํ มม… โผฏฺฐพฺพวิตกฺกํ เอตํ มม… ธมฺมวิตกฺกํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. รูปวิจารํ เอตํ มม… สทฺทวิจารํ เอตํ มม… คนฺธวิจารํ เอตํ มม… รสวิจารํ เอตํ มม… โผฏฺฐพฺพวิจารํ เอตํ มม… ธมฺมวิจารํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ.
ปถวีธาตุํ เอตํ มม… อาโปธาตุํ เอตํ มม… เตโชธาตุํ เอตํ มม… วาโยธาตุํ เอตํ มม… อากาสธาตุํ เอตํ มม… วิญฺญาณธาตุํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. ปถวีกสิณํ เอตํ มม… อาโปกสิณํ… เตโชกสิณํ… วาโยกสิณํ… นีลกสิณํ… ปีตกสิณํ… โลหิตกสิณํ… โอทาตกสิณํ… อากาสกสิณํ… วิญฺญาณกสิณํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ.
เกสํ เอตํ มม… โลมํ เอตํ มม… นขํ เอตํ มม… ทนฺตํ เอตํ มม… ตจํ เอตํ มม… มํสํ เอตํ มม… นฺหารุํ เอตํ มม… อฏฺฐิํ เอตํ มม… อฏฺฐิมิญฺชํ เอตํ มม… วกฺกํ เอตํ มม… หทยํ เอตํ มม… ยกนํ เอตํ มม… กิโลมกํ เอตํ มม… ปิหกํ เอตํ มม… ปปฺผาสํ เอตํ มม… อนฺตํ เอตํ มม… อนฺตคุณํ เอตํ มม… อุทริยํ เอตํ มม… กรีสํ เอตํ มม… ปิตฺตํ เอตํ มม… เสมฺหํ เอตํ มม… ปุพฺพํ เอตํ มม … โลหิตํ เอตํ มม… เสทํ เอตํ มม… เมทํ เอตํ มม… อสฺสุํ เอตํ มม… วสํ เอตํ มม… เขฬํ เอตํ มม… สิงฺฆาณิกํ เอตํ มม… ลสิกํ เอตํ มม… มุตฺตํ เอตํ มม… มตฺถลุงฺคํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ.
จกฺขายตนํ เอตํ มม… รูปายตนํ เอตํ มม… โสตายตนํ เอตํ มม… สทฺทายตนํ เอตํ มม… ฆานายตนํ เอตํ มม… คนฺธายตนํ เอตํ มม… ชิวฺหายตนํ เอตํ มม… รสายตนํ เอตํ มม… กายายตนํ เอตํ มม… โผฏฺฐพฺพายตนํ เอตํ มม… มนายตนํ เอตํ มม… ธมฺมายตนํ เอตํ มม.
จกฺขุธาตุํ เอตํ มม… รูปธาตุํ เอตํ มม… จกฺขุวิญฺญาณธาตุํ เอตํ มม… โสตธาตุํ เอตํ มม… สทฺทธาตุํ เอตํ มม… โสตวิญฺญาณธาตุํ เอตํ มม… ฆานธาตุํ เอตํ มม… คนฺธธาตุํ เอตํ มม… ฆานวิญฺญาณธาตุํ เอตํ มม… ชิวฺหาธาตุํ เอตํ มม… รสธาตุํ เอตํ มม… ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุํ เอตํ มม… กายธาตุํ เอตํ มม… โผฏฺฐพฺพธาตุํ เอตํ มม… กายวิญฺญาณธาตุํ เอตํ มม… มโนธาตุํ เอตํ มม… ธมฺมธาตุํ เอตํ มม… มโนวิญฺญาณธาตุํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ.
จกฺขุนฺทฺริยํ เอตํ มม… โสตินฺทฺริยํ เอตํ มม… ฆานินฺทฺริยํ เอตํ มม… ชิวฺหินฺทฺริยํ เอตํ มม… กายินฺทฺริยํ เอตํ มม… มนินฺทฺริยํ เอตํ มม… ชีวิตินฺทฺริยํ เอตํ มม… อิตฺถินฺทฺริยํ เอตํ มม… ปุริสินฺทฺริยํ เอตํ มม… สุขินฺทฺริยํ เอตํ มม… ทุกฺขินฺทฺริยํ เอตํ มม… โสมนสฺสินฺทฺริยํ เอตํ มม… โทมนสฺสินฺทฺริยํ เอตํ มม… อุเปกฺขินฺทฺริยํ เอตํ มม… สทฺธินฺทฺริยํ เอตํ มม… วีริยินฺทฺริยํ เอตํ มม… สตินฺทฺริยํ เอตํ มม… สมาธินฺทฺริยํ เอตํ มม… ปญฺญินฺทฺริยํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ.
กามธาตุํ เอตํ มม… รูปธาตุํ เอตํ มม… อรูปธาตุํ เอตํ มม… กามภวํ เอตํ มม… รูปภวํ เอตํ มม… อรูปภวํ เอตํ มม… สญฺญาภวํ เอตํ มม… อสญฺญาภวํ เอตํ มม… เนวสญฺญานาสญฺญาภวํ เอตํ มม… เอกโวการภวํ เอตํ มม… จตุโวการภวํ เอตํ มม… ปญฺจโวการภวํ เอตํ มม… ปฐมชฺฌานํ เอตํ มม… ทุติยชฺฌานํ เอตํ มม… ตติยชฺฌานํ เอตํ มม… จตุตฺถชฺฌานํ เอตํ มม… เมตฺตํ เจโตวิมุตฺติํ เอตํ มม… กรุณํ เจโตวิมุตฺติํ เอตํ มม… มุทิตํ เจโตวิมุตฺติํ เอตํ มม… อุเปกฺขํ เจโตวิมุตฺติํ เอตํ มม… อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติํ เอตํ มม… วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติํ เอตํ มม… อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติํ เอตํ มม… เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ.
อวิชฺชํ เอตํ มม… สงฺขาเร เอตํ มม… วิญฺญาณํ เอตํ มม… นามรูปํ เอตํ มม… สฬายตนํ เอตํ มม… ผสฺสํ เอตํ มม… เวทนํ เอตํ มม… ตณฺหํ เอตํ มม… อุปาทานํ เอตํ มม… ภวํ เอตํ มม… ชาติํ เอตํ มม… ชรามรณํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ— อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. เอวํ อภินิเวสปรามาโส ทิฏฺฐิ. (1)
กตมานิ อฏฺฐ ทิฏฺฐิฏฺฐานานิ? ขนฺธาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, อวิชฺชาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, ผโสฺสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, สญฺญาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, วิตกฺโกปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, อโยนิโส มนสิกาโรปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, ปาปมิตฺโตปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, ปรโตโฆโสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
ขนฺธา เหตุ ขนฺธา ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ ขนฺธาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
อวิชฺชา เหตุ อวิชฺชา ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ อวิชฺชาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
ผโสฺส เหตุ ผโสฺส ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ ผโสฺสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
สญฺญา เหตุ สญฺญา ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ สญฺญาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
วิตกฺโก เหตุ วิตกฺโก ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย, สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ วิตกฺโกปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
อโยนิโส มนสิกาโร เหตุ อโยนิโส มนสิกาโร ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ อโยนิโส มนสิกาโรปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
ปาปมิตฺโต เหตุ ปาปมิตฺโต ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย, สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ ปาปมิตฺโตปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ.
ปรโตโฆโส เหตุ ปรโตโฆโส ปจฺจโย ทิฏฺฐิฏฺฐานํ อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน— เอวํ ปรโตโฆโสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ. อิมานิ อฏฺฐ ทิฏฺฐิฏฺฐานานิ. (2)
กตมานิ อฏฺฐารส ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานานิ? ยา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ, ทิฏฺฐิคหนํ, ทิฏฺฐิกนฺตารํ, ทิฏฺฐิวิสูกํ, ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ, ทิฏฺฐิสญฺโญชนํ, ทิฏฺฐิสลฺลํ, ทิฏฺฐิสมฺพาโธ, ทิฏฺฐิปลิโพโธ, ทิฏฺฐิพนฺธนํ, ทิฏฺฐิปปาโต, ทิฏฺฐานุสโย, ทิฏฺฐิสนฺตาโป, ทิฏฺฐิปริฬาโห, ทิฏฺฐิคนฺโถ, ทิฏฺฐุปาทานํ, ทิฏฺฐาภินิเวโส, ทิฏฺฐิปรามาโส— อิมานิ อฏฺฐารส ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานานิ. (3)
กตมา โสฬส ทิฏฺฐิโย? อสฺสาททิฏฺฐิ, อตฺตานุทิฏฺฐิ, มิจฺฉาทิฏฺฐิ, สกฺกายทิฏฺฐิ, สกฺกายวตฺถุกา สสฺสตทิฏฺฐิ, สกฺกายวตฺถุกา อุจฺเฉททิฏฺฐิ, อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ, ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิ, อปรนฺตานุทิฏฺฐิ, สญฺโญชนิกา ทิฏฺฐิ, อหนฺติ มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิ, มมนฺติ มานวินิพนฺธา ทิฏฺฐิ, อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิ, โลกวาทปฏิสํยุตฺตา ทิฏฺฐิ, ภวทิฏฺฐิ, วิภวทิฏฺฐิ— อิมา โสฬส ทิฏฺฐิโย. (4)
กตเม ตีณิ สตํ ทิฏฺฐาภินิเวสา? อสฺสาททิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อตฺตานุทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? มิจฺฉาทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? สกฺกายทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? สกฺกายวตฺถุกาย สสฺสตทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? สกฺกายวตฺถุกาย อุจฺเฉททิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อปรนฺตานุทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? สญฺโญชนิกาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อหนฺติ มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? มมนฺติ มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? โลกวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? ภวทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ? วิภวทิฏฺฐิยา กติหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ?
อสฺสาททิฏฺฐิยา ปญฺจติํสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. อตฺตานุทิฏฺฐิยา วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. มิจฺฉาทิฏฺฐิยา ทสหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. สกฺกายทิฏฺฐิยา วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. สกฺกายวตฺถุกาย สสฺสตทิฏฺฐิยา ปนฺนรสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. สกฺกายวตฺถุกาย อุจฺเฉททิฏฺฐิยา ปญฺจหากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา ปญฺญาสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิยา อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. อปรนฺตานุทิฏฺฐิยา จตุจตฺตาลีสาย อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. สญฺโญชนิกาย ทิฏฺฐิยา อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. อหนฺติ มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. มมนฺติ มานวินิพนฺธาย ทิฏฺฐิยา อฏฺฐารสหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา วีสติยา อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. โลกวาทปฏิสํยุตฺตาย ทิฏฺฐิยา อฏฺฐหิ อากาเรหิ อภินิเวโส โหติ. ภวทิฏฺฐิยา เอเกน อากาเรน อภินิเวโส โหติ. วิภวทิฏฺฐิยา เอเกน อากาเรน อภินิเวโส โหติ.