2.5 วิราคกถา
วิราโค มคฺโค, วิมุตฺติ ผลํ. กถํ วิราโค มคฺโค? โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วิรชฺชติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิรชฺชติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิรชฺชติ. วิราโค วิราคารมฺมโณ วิราคโคจโร วิราเค สมุทาคโต วิราเค ฐิโต วิราเค ปติฏฺฐิโต.
วิราโค ติ ทฺเว วิราคา— นิพฺพานญฺจ วิราโค, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิราคา โหนฺตีติ— วิราคา. สหชาตานิ สตฺตงฺคานิ วิราคํ คจฺฉนฺตีติ— วิราโค มคฺโค. เอเตน มคฺเคน พุทฺธา จ สาวกา จ อคตํ ทิสํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺตีติ— อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค. ยาวตา ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปรปฺปวาทานํ มคฺคา, อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จาติ— มคฺคานํ อฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ.
อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป มิจฺฉาสงฺกปฺปา วิรชฺชติ. ปริคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวาจา มิจฺฉาวาจาย วิรชฺชติ. สมุฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมากมฺมนฺโต มิจฺฉากมฺมนฺตา วิรชฺชติ. โวทานฏฺเฐน สมฺมาอาชีโว มิจฺฉาอาชีวา วิรชฺชติ. ปคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายามา วิรชฺชติ. อุปฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมาสติ มิจฺฉาสติยา วิรชฺชติ. อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธิโต วิรชฺชติ. ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิรชฺชติ. พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิรชฺชติ. วิราโค วิราคารมฺมโณ วิราคโคจโร วิราเค สมุทาคโต วิราเค ฐิโต วิราเค ปติฏฺฐิโต.
วิราโค ติ ทฺเว วิราคา— นิพฺพานญฺจ วิราโค, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิราคา โหนฺตีติ— วิราคา. สหชาตานิ สตฺตงฺคานิ วิราคํ คจฺฉนฺตีติ— วิราโค มคฺโค. เอเตน มคฺเคน พุทฺธา จ สาวกา จ อคตํ ทิสํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺตีติ— อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค. ยาวตา ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปรปฺปวาทานํ มคฺคา, อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จาติ— มคฺคานํ อฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ.
สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกา กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วิรชฺชติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิรชฺชติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิรชฺชติ. วิราโค วิราคารมฺมโณ วิราคโคจโร วิราเค สมุทาคโต วิราเค ฐิโต วิราเค ปติฏฺฐิโต.
วิราโค ติ ทฺเว วิราคา— นิพฺพานญฺจ วิราโค, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิราคา โหนฺตีติ— วิราคา. สหชาตานิ สตฺตงฺคานิ วิราคํ คจฺฉนฺตีติ— วิราโค มคฺโค. เอเตน มคฺเคน พุทฺธา จ สาวกา จ อคตํ ทิสํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺตีติ— อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค. ยาวตา ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปรปฺปวาทานํ มคฺคา. อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จาติ— มคฺคานํ อฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ.
อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ อนุสหคตา กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา อนุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วิรชฺชติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิรชฺชติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิรชฺชติ. วิราโค วิราคารมฺมโณ …เป… มคฺคานํ อฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ.
อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา วิรชฺชติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิรชฺชติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิรชฺชติ วิราโค วิราคารมฺมโณ วิราคโคจโร วิราเค สมุทาคโต วิราเค ฐิโต วิราเค ปติฏฺฐิโต.
วิราโค ติ ทฺเว วิราคา— นิพฺพานญฺจ วิราโค, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิราคา โหนฺตีติ— วิราคา. สหชาตานิ สตฺตงฺคานิ วิราคํ คจฺฉนฺตีติ— วิราโค มคฺโค. เอเตน มคฺเคน พุทฺธา จ สาวกา จ อคตํ ทิสํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺตีติ— อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค. ยาวตา ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ ปรปฺปวาทานํ มคฺคา. อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อคฺโค จ เสฏฺโฐ จ ปาโมกฺโข จ อุตฺตโม จ ปวโร จาติ— มคฺคานํ อฏฺฐงฺคิโก เสฏฺโฐ.
ทสฺสนวิราโค สมฺมาทิฏฺฐิ. อภินิโรปนวิราโค สมฺมาสงฺกปฺโป. ปริคฺคหวิราโค สมฺมาวาจา. สมุฏฺฐานวิราโค สมฺมากมฺมนฺโต. โวทานวิราโค สมฺมาอาชีโว. ปคฺคหวิราโค สมฺมาวายาโม. อุปฏฺฐานวิราโค สมฺมาสติ. อวิกฺเขปวิราโค สมฺมาสมาธิ. อุปฏฺฐานวิราโค สติสมฺโพชฺฌงฺโค. ปวิจยวิราโค ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค. ปคฺคหวิราโค วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค. ผรณวิราโค ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค. อุปสมวิราโค ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค. อวิกฺเขปวิราโค สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค. ปฏิสงฺขานวิราโค อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค. อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยวิราโค สทฺธาพลํ. โกสชฺเช อกมฺปิยวิราโค วีริยพลํ. ปมาเท อกมฺปิยวิราโค สติพลํ. อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยวิราโค สมาธิพลํ. อวิชฺชาย อกมฺปิยวิราโค ปญฺญาพลํ. อธิโมกฺขวิราโค สทฺธินฺทฺริยํ. ปคฺคหวิราโค วีริยินฺทฺริยํ. อุปฏฺฐานวิราโค สตินฺทฺริยํ. อวิกฺเขปวิราโค สมาธินฺทฺริยํ. ทสฺสนวิราโค ปญฺญินฺทฺริยํ. อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ วิราโค. อกมฺปิยฏฺเฐน พลํ วิราโค. นิยฺยานฏฺเฐน โพชฺฌงฺคา วิราโค. เหตุฏฺเฐน มคฺโค วิราโค. อุปฏฺฐานฏฺเฐน สติปฏฺฐานา วิราโค. ปทหนฏฺเฐน สมฺมปฺปธานา วิราโค. อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิปาทา วิราโค. ตถฏฺเฐน สจฺจา วิราโค. อวิกฺเขปฏฺเฐน สมโถ วิราโค. อนุปสฺสนฏฺเฐน วิปสฺสนา วิราโค. เอกรสฏฺเฐน สมถวิปสฺสนา วิราโค. อนติวตฺตนฏฺเฐน ยุคนทฺธํ วิราโค. สํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธิ วิราโค. อวิกฺเขปฏฺเฐน จิตฺตวิสุทฺธิ วิราโค. ทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ วิราโค. วิมุตฺตฏฺเฐน วิโมกฺโข วิราโค. ปฏิเวธฏฺเฐน วิชฺชา วิราโค. ปริจฺจาคฏฺเฐน วิมุตฺติ วิราโค. สมุจฺเฉทฏฺเฐน ขเย ญาณํ วิราโค. ฉนฺโท มูลฏฺเฐน วิราโค. มนสิกาโร สมุฏฺฐานฏฺเฐน วิราโค. ผโสฺส สโมธานฏฺเฐน วิราโค. เวทนา สโมสรณฏฺเฐน วิราโค. สมาธิ ปมุขฏฺเฐน วิราโค. สติ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน วิราโค. ปญฺญา ตทุตฺตรฏฺเฐน วิราโค. วิมุตฺติ สารฏฺเฐน วิราโค. อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเฐน มคฺโค.
ทสฺสนมคฺโค สมฺมาทิฏฺฐิ, อภินิโรปนมคฺโค สมฺมาสงฺกปฺโป …เป… อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเฐน มคฺโค. เอวํ วิราโค มคฺโค.
กถํ วิมุตฺติ ผลํ? โสตาปตฺติผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วิมุตฺตา โหติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิมุตฺตา โหติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิมุตฺตา โหติ, วิมุตฺติ วิมุตฺตารมฺมณา วิมุตฺติโคจรา วิมุตฺติยา สมุทาคตา วิมุตฺติยา ฐิตา วิมุตฺติยา ปติฏฺฐิตา. วิมุตฺตี ติ ทฺเว มุตฺติโย— นิพฺพานญฺจ วิมุตฺติ, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ จ วิมุตฺตา โหนฺตีติ— วิมุตฺติ ผลํ.
อภินิโรปนฏฺเฐน สมฺมาสงฺกปฺโป มิจฺฉาสงฺกปฺปา วิมุตฺโต โหติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิมุตฺโต โหติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิมุตฺโต โหติ, วิมุตฺติ วิมุตฺตารมฺมณา วิมุตฺติโคจรา วิมุตฺติยา สมุทาคตา วิมุตฺติยา ฐิตา วิมุตฺติยา ปติฏฺฐิตา. วิมุตฺตี ติ ทฺเว วิมุตฺติโย— นิพฺพานญฺจ วิมุตฺติ, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิมุตฺตา โหนฺตีติ— วิมุตฺติ ผลํ.
ปริคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวาจา มิจฺฉาวาจาย วิมุตฺตา โหติ, สมุฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมากมฺมนฺโต มิจฺฉากมฺมนฺตา วิมุตฺโต โหติ, โวทานฏฺเฐน สมฺมาอาชีโว มิจฺฉาอาชีวา วิมุตฺโต โหติ, ปคฺคหฏฺเฐน สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายามา วิมุตฺโต โหติ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สมฺมาสติ มิจฺฉาสติยา วิมุตฺตา โหติ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธิโต วิมุตฺโต โหติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิมุตฺโต โหติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิมุตฺโต โหติ, วิมุตฺติ วิมุตฺตารมฺมณา วิมุตฺติโคจรา วิมุตฺติยา สมุทาคตา วิมุตฺติยา ฐิตา วิมุตฺติยา ปติฏฺฐิตา. วิมุตฺตี ติ ทฺเว วิมุตฺติโย— นิพฺพานญฺจ วิมุตฺติ, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิมุตฺตา โหนฺตีติ— วิมุตฺติ ผลํ.
สกทาคามิผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกา กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วิมุตฺโต โหติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิมุตฺโต โหติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิมุตฺโต โหติ, วิมุตฺติ วิมุตฺตารมฺมณา วิมุตฺติโคจรา วิมุตฺติยา สมุทาคตา วิมุตฺติยา ฐิตา วิมุตฺติยา ปติฏฺฐิตา. วิมุตฺตี ติ ทฺเว วิมุตฺติโย— นิพฺพานญฺจ วิมุตฺติ, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิมุตฺตา โหนฺตีติ— วิมุตฺติ ผลํ.
อนาคามิผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ อนุสหคตา กามราคสญฺโญชนา ปฏิฆสญฺโญชนา อนุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วิมุตฺโต โหติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิมุตฺโต โหติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิมุตฺโต โหติ, วิมุตฺติ วิมุตฺตารมฺมณา วิมุตฺติโคจรา วิมุตฺติยา สมุทาคตา วิมุตฺติยา ฐิตา วิมุตฺติยา ปติฏฺฐิตา …เป… .
อรหตฺตผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… อวิกฺเขปฏฺเฐน สมฺมาสมาธิ รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา วิมุตฺโต โหติ, ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วิมุตฺโต โหติ, พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วิมุตฺโต โหติ, วิมุตฺติ วิมุตฺตารมฺมณา วิมุตฺติโคจรา วิมุตฺติยา สมุทาคตา วิมุตฺติยา ฐิตา วิมุตฺติยา ปติฏฺฐิตา. วิมุตฺตี ติ ทฺเว วิมุตฺติโย— นิพฺพานญฺจ วิมุตฺติ, เย จ นิพฺพานารมฺมณตาชาตา ธมฺมา สพฺเพ วิมุตฺตา โหนฺตีติ— วิมุตฺติ ผลํ.
ทสฺสนวิมุตฺติ สมฺมาทิฏฺฐิ …เป… อวิกฺเขปวิมุตฺติ สมฺมาสมาธิ, อุปฏฺฐานวิมุตฺติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค, ปฏิสงฺขานวิมุตฺติ อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค. อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยวิมุตฺติ สทฺธาพลํ …เป… อวิชฺชาย อกมฺปิยวิมุตฺติ ปญฺญาพลํ. อธิโมกฺขวิมุตฺติ สทฺธินฺทฺริยํ …เป… ทสฺสนวิมุตฺติ ปญฺญินฺทฺริยํ.
อาธิปเตยฺยฏฺเฐน อินฺทฺริยา วิมุตฺติ. อกมฺปิยฏฺเฐน พลา วิมุตฺติ, นิยฺยานฏฺเฐน โพชฺฌงฺคา วิมุตฺติ, เหตุฏฺเฐน มคฺโค วิมุตฺติ, อุปฏฺฐานฏฺเฐน สติปฏฺฐานา วิมุตฺติ, ปทหนฏฺเฐน สมฺมปฺปธานา วิมุตฺติ, อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิปาทา วิมุตฺติ, ตถฏฺเฐน สจฺจา วิมุตฺติ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมโถ วิมุตฺติ, อนุปสฺสนฏฺเฐน วิปสฺสนา วิมุตฺติ, เอกรสฏฺเฐน สมถวิปสฺสนา วิมุตฺติ, อนติวตฺตนฏฺเฐน ยุคนทฺธํ วิมุตฺติ, สํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธิ วิมุตฺติ, อวิกฺเขปฏฺเฐน จิตฺตวิสุทฺธิ วิมุตฺติ, ทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ วิมุตฺติ, วิมุตฺตฏฺเฐน วิโมกฺโข วิมุตฺติ, ปฏิเวธฏฺเฐน วิชฺชา วิมุตฺติ, ปริจฺจาคฏฺเฐน วิมุตฺติ วิมุตฺติ, ปฏิปฺปสฺสทฺธิยฏฺเฐน อนุปฺปาเท ญาณํ วิมุตฺติ, ฉนฺโท มูลฏฺเฐน วิมุตฺติ, มนสิกาโร สมุฏฺฐานฏฺเฐน วิมุตฺติ, ผโสฺส สโมธานฏฺเฐน วิมุตฺติ, เวทนา สโมสรณฏฺเฐน วิมุตฺติ, สมาธิ ปมุขฏฺเฐน วิมุตฺติ, สติ อาธิปเตยฺยฏฺเฐน วิมุตฺติ, ปญฺญา ตทุตฺตรฏฺเฐน วิมุตฺติ, วิมุตฺติ สารฏฺเฐน วิมุตฺติ, อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเฐน วิมุตฺติ. เอวํ วิมุตฺติ ผลํ. เอวํ วิราโค มคฺโค, วิมุตฺติ ผลนฺติ.
วิราคกถา นิฏฺฐิตา.