3.10 มาติกากถา
นิจฺฉาโต, โมกฺโข วิโมกฺโข, วิชฺชาวิมุตฺติ, อธิสีลํ, อธิจิตฺตํ, อธิปญฺญา, ปสฺสทฺธิ, ญาณํ, ทสฺสนํ, วิสุทฺธิ, เนกฺขมฺมํ, นิสฺสรณํ, ปวิเวโก, โวสคฺโค, จริยา, ฌานวิโมกฺโข, ภาวนา, อธิฏฺฐานํ, ชีวิตํ. [19]
นิจฺฉาโต ติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต นิจฺฉาโต, อพฺยาปาเทน พฺยาปาทโต นิจฺฉาโต …เป… ปฐเมน ฌาเนน นีวรเณหิ นิจฺฉาโต …เป… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเสหิ นิจฺฉาโต. (1)
โมกฺโข วิโมกฺโข ติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทโต มุจฺจตีติ— โมกฺโข วิโมกฺโข. อพฺยาปาเทน พฺยาปาทโต มุจฺจตีติ— โมกฺโข วิโมกฺโข …เป… ปฐเมน ฌาเนน นีวรเณหิ มุจฺจตีติ— โมกฺโข วิโมกฺโข …เป… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเสหิ มุจฺจตีติ— โมกฺโข วิโมกฺโข. (2)
วิชฺชาวิมุตฺตี ติ เนกฺขมฺมํ วิชฺชตีติ วิชฺชา, กามจฺฉนฺทโต มุจฺจตีติ วิมุตฺติ. วิชฺชนฺโต มุจฺจติ, มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ— วิชฺชาวิมุตฺติ. อพฺยาปาโท วิชฺชตีติ วิชฺชา, พฺยาปาทโต วิมุจฺจตีติ วิมุตฺติ. วิชฺชนฺโต มุจฺจติ, มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ— วิชฺชาวิมุตฺติ …เป… อรหตฺตมคฺโค วิชฺชตีติ วิชฺชา, สพฺพกิเลเสหิ มุจฺจตีติ วิมุตฺติ. วิชฺชนฺโต มุจฺจติ, มุจฺจนฺโต วิชฺชตีติ— วิชฺชาวิมุตฺติ. (3)
อธิสีลํ อธิจิตฺตํ อธิปญฺญา ติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ, สํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธิ, อวิกฺเขปฏฺเฐน จิตฺตวิสุทฺธิ, ทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ. โย ตตฺถ สํวรฏฺโฐ, อยํ อธิสีลสิกฺขา. โย ตตฺถ อวิกฺเขปฏฺโฐ, อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา. โย ตตฺถ ทสฺสนฏฺโฐ, อยํ อธิปญฺญาสิกฺขา. อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ สํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธิ …เป… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส สํวรฏฺเฐน สีลวิสุทฺธิ, อวิกฺเขปฏฺเฐน จิตฺตวิสุทฺธิ. ทสฺสนฏฺเฐน ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ. โย ตตฺถ สํวรฏฺโฐ, อยํ อธิสีลสิกฺขา. โย ตตฺถ อวิกฺเขปฏฺโฐ, อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา. โย ตตฺถ ทสฺสนฏฺโฐ, อยํ อธิปญฺญาสิกฺขา. (4–6)
ปสฺสทฺธี ติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ, อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ …เป… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส ปฏิปฺปสฺสมฺเภติ. (7)
ญาณนฺ ติ กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมํ ญาตฏฺเฐน ญาณํ; พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาโท ญาตฏฺเฐน ญาณํ …เป… สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อรหตฺตมคฺโค ญาตฏฺเฐน ญาณํ. (8)
ทสฺสนนฺ ติ กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมํ ทิฏฺฐตฺตา ทสฺสนํ. พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาโท ทิฏฺฐตฺตา ทสฺสนํ …เป… สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อรหตฺตมคฺโค ทิฏฺฐตฺตา ทสฺสนํ. (9)
วิสุทฺธี ติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺเมน วิสุชฺฌติ. พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาเทน วิสุชฺฌติ …เป… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺเคน วิสุชฺฌติ. (10)
เนกฺขมฺมนฺ ติ กามานเมตํ นิสฺสรณํ, ยทิทํ เนกฺขมฺมํ. รูปานเมตํ นิสฺสรณํ, ยทิทํ อารุปฺปํ. ยํ โข ปน กิญฺจิ ภูตํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ, นิโรโธ ตสฺส เนกฺขมฺมํ. พฺยาปาทสฺส อพฺยาปาโท เนกฺขมฺมํ. ถินมิทฺธสฺส อาโลกสญฺญา เนกฺขมฺมํ …เป… สพฺพกิเลสานํ อรหตฺตมคฺโค เนกฺขมฺมํ. (11)
นิสฺสรณนฺ ติ กามานเมตํ นิสฺสรณํ, ยทิทํ เนกฺขมฺมํ. รูปานเมตํ นิสฺสรณํ, ยทิทํ อารุปฺปํ. ยํ โข ปน กิญฺจิ ภูตํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ, นิโรโธ ตสฺส นิสฺสรณํ. กามจฺฉนฺทสฺส เนกฺขมฺมํ นิสฺสรณํ. พฺยาปาทสฺส อพฺยาปาโท นิสฺสรณํ …เป… สพฺพกิเลสานํ อรหตฺตมคฺโค นิสฺสรณํ. (12)
ปวิเวโก ติ กามจฺฉนฺทสฺส เนกฺขมฺมํ ปวิเวโก …เป… สพฺพกิเลสานํ อรหตฺตมคฺโค ปวิเวโก. (13)
โวสคฺโค ติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ โวสชฺชตีติ— โวสคฺโค. อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ โวสชฺชตีติ— โวสคฺโค …เป… อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส โวสชฺชตีติ— โวสคฺโค. (14)
จริยา ติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺเมน จรติ. พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาเทน จรติ …เป… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺเคน จรติ. (15)
ฌานวิโมกฺโข ติ เนกฺขมฺมํ ฌายตีติ— ฌานํ. กามจฺฉนฺทํ ฌาเปตีติ— ฌานํ. ฌายนฺโต มุจฺจตีติ— ฌานวิโมกฺโข. ฌาเปนฺโต มุจฺจตีติ— ฌานวิโมกฺโข. ฌายนฺตีติ ธมฺมา. ฌาเปนฺตีติ กิเลเส. ฌาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ— ฌานฌายี. อพฺยาปาโท ฌายตีติ ฌานํ. พฺยาปาทํ ฌาเปตีติ— ฌานํ …เป… อาโลกสญฺญา ฌายตีติ— ฌานํ. ถินมิทฺธํ ฌาเปตีติ— ฌานํ …เป… อรหตฺตมคฺโค ฌายตีติ— ฌานํ. สพฺพกิเลเส ฌาเปตีติ— ฌานํ. ฌายนฺโต มุจฺจตีติ— ฌานวิโมกฺโข. ฌาเปนฺโต มุจฺจตีติ— ฌานวิโมกฺโข. ฌายนฺตีติ— ธมฺมา. ฌาเปนฺตีติ— กิเลเส. ฌาเต จ ฌาเป จ ชานาตีติ— ฌานฌายี. (16)
ภาวนา อธิฏฺฐานํ ชีวิตนฺ ติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน. เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ— อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน. สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน สมํ ชีวติ, โน วิสมํ; สมฺมา ชีวติ, โน มิจฺฉา; วิสุทฺธํ ชีวติ, โน กิลิฏฺฐนฺติ— อาชีวสมฺปนฺโน. สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโน ยญฺญเทว ปริสํ อุปสงฺกมติ— ยทิ ขตฺติยปริสํ ยทิ พฺราหฺมณปริสํ ยทิ คหปติปริสํ ยทิ สมณปริสํ— วิสารโท อุปสงฺกมติ อมงฺกุภูโต. ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ โส ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโน.
พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน …เป… ถินมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺญํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน …เป… อุทฺธจฺจํ ปชหนฺโต อวิกฺเขปํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน …เป… วิจิกิจฺฉํ ปชหนฺโต ธมฺมววตฺถานํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน …เป… อวิชฺชํ ปชหนฺโต วิชฺชํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน …เป… อรติํ ปชหนฺโต ปาโมชฺชํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน …เป… นีวรเณ ปชหนฺโต ปฐมํ ฌานํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน …เป… สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺคํ ภาเวตีติ— ภาวนาสมฺปนฺโน. อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ อธิฏฺฐาตีติ— อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน. สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน สมํ ชีวติ, โน วิสมํ; สมฺมา ชีวติ, โน มิจฺฉา; วิสุทฺธํ ชีวติ, โน กิลิฏฺฐนฺติ— อาชีวสมฺปนฺโน. สฺวายํ เอวํ ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโน ยญฺญเทว ปริสํ อุปสงฺกมติ— ยทิ ขตฺติยปริสํ ยทิ พฺราหฺมณปริสํ ยทิ คหปติปริสํ ยทิ สมณปริสํ— วิสารโท อุปสงฺกมติ อมงฺกุภูโต. ตํ กิสฺส เหตุ? ตถา หิ โส ภาวนาสมฺปนฺโน อธิฏฺฐานสมฺปนฺโน อาชีวสมฺปนฺโนติ. (17–19)
มาติกากถา นิฏฺฐิตา.
ปญฺญาวคฺโค ตติโย.
ตสฺสุทฺทานํ
ปญฺญา อิทฺธิ อภิสมโย,
วิเวโก จริยปญฺจโม;
ปาฏิหาริ สมสีสิ,
สติปฏฺฐานา วิปสฺสนา;
ตติเย ปญฺญาวคฺคมฺหิ,
มาติกาย จ เต ทสาติ.
มหาวคฺโค ยุคนทฺโธ,
ปญฺญาวคฺโค จ นามโต;
ตโยว วคฺคา อิมมฺหิ,
ปฏิสมฺภิทาปกรเณ.
อนนฺตนยมคฺเคสุ,
คมฺภีโร สาครูปโม;
นภญฺจ ตารกากิณฺณํ,
ถูโล ชาตสฺสโร ยถา;
กถิกานํ วิสาลาย,
โยคีนํ ญาณโชตนนฺติ.
ปฏิสมฺภิทามคฺคปาฬิ นิฏฺฐิตา.