3.6 สภิยสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส ปุราณสาโลหิตาย เทวตาย ปญฺหา อุทฺทิฏฺฐา โหนฺติ— “โย เต, สภิย, สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิเม ปเญฺห ปุฏฺโฐ พฺยากโรติ ตสฺส สนฺติเก พฺรหฺมจริยํ จเรยฺยาสี”ติ.
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ตสฺสา เทวตาย สนฺติเก เต ปเญฺห อุคฺคเหตฺวา เย เต สมณพฺราหฺมณา สํฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา พหุชนสฺส, เสยฺยถิทํ— ปูรโณ กสฺสโป มกฺขลิโคสาโล อชิโต เกสกมฺพโล ปกุโธ กจฺจาโน สญฺจโย เพลฏฺฐปุตฺโต นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต, เต อุปสงฺกมิตฺวา เต ปเญฺห ปุจฺฉติ. เต สภิเยน ปริพฺพาชเกน ปเญฺห ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ; อสมฺปายนฺตา โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรนฺติ. อปิ จ สภิยํเยว ปริพฺพาชกํ ปฏิปุจฺฉนฺติ.
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ— “เย โข เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา สํฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา พหุชนสฺส, เสยฺยถิทํ— ปูรโณ กสฺสโป …เป… นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต, เต มยา ปเญฺห ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ, อสมฺปายนฺตา โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรนฺติ; อปิ จ มญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉนฺติ. ยนฺนูนาหํ หีนายาวตฺติตฺวา กาเม ปริภุญฺเชยฺยนฺ”ติ.
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ— “อยมฺปิ โข สมโณ โคตโม สํฆี เจว คณี จ คณาจริโย จ ญาโต ยสสฺสี ติตฺถกโร สาธุสมฺมโต พหุชนสฺส; ยนฺนูนาหํ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา อิเม ปเญฺห ปุจฺเฉยฺยนฺ”ติ.
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ— “เยปิ โข เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา ชิณฺณา วุฑฺฒา มหลฺลกา อทฺธคตา วโยอนุปฺปตฺตา เถรา รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิตา สํฆิโน คณิโน คณาจริยา ญาตา ยสสฺสิโน ติตฺถกรา สาธุสมฺมตา พหุชนสฺส, เสยฺยถิทํ— ปูรโณ กสฺสโป …เป… นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต, เตปิ มยา ปเญฺห ปุฏฺฐา น สมฺปายนฺติ, อสมฺปายนฺตา โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรนฺติ, อปิ จ มญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉนฺติ; กิํ ปน เม สมโณ โคตโม อิเม ปเญฺห ปุฏฺโฐ พฺยากริสฺสติ. สมโณ หิ โคตโม ทหโร เจว ชาติยา, นโว จ ปพฺพชฺชายา”ติ.
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ— “สมโณ โข ทหโรติ น อุญฺญาตพฺโพ น ปริโภตพฺโพ. ทหโรปิ เจส สมโณ โคตโม มหิทฺธิโก โหติ มหานุภาโว, ยนฺนูนาหํ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา อิเม ปเญฺห ปุจฺเฉยฺยนฺ”ติ.
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก เยน ราชคหํ เตน จาริกํ ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน ราชคหํ เวฬุวนํ กลนฺทกนิวาโป, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ—
“กงฺขี เวจิกิจฺฉี อาคมํ, (อิติ สภิโย)
ปเญฺห ปุจฺฉิตุํ อภิกงฺขมาโน;
เตสนฺตกโร ภวาหิ ปเญฺห เม ปุฏฺโฐ,
อนุปุพฺพํ อนุธมฺมํ พฺยากโรหิ เม”. (1)
“ทูรโต อาคโตสิ สภิย, (อิติ ภควา)
ปเญฺห ปุจฺฉิตุํ อภิกงฺขมาโน;
เตสนฺตกโร ภวามิ ปเญฺห เต ปุฏฺโฐ,
อนุปุพฺพํ อนุธมฺมํ พฺยากโรมิ เต. (2)
ปุจฺฉ มํ สภิย ปญฺหํ,
ยํ กิญฺจิ มนสิจฺฉสิ;
ตสฺส ตเสฺสว ปญฺหสฺส,
อหํ อนฺตํ กโรมิ เต”ติ. (3)
อถ โข สภิยสฺส ปริพฺพาชกสฺส เอตทโหสิ— “อจฺฉริยํ วต โภ, อพฺภุตํ วต โภ. ยํ วตาหํ อญฺเญสุ สมณพฺราหฺมเณสุ โอกาสกมฺมมตฺตมฺปิ นาลตฺถํ ตํ เม อิทํ สมเณน โคตเมน โอกาสกมฺมํ กตนฺ”ติ. อตฺตมโน ปมุทิโต อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต ภควนฺตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ—
“กิํปตฺตินมาหุ ภิกฺขุนํ, (อิติ สภิโย)
โสรตํ เกน กถญฺจ ทนฺตมาหุ;
พุทฺโธติ กถํ ปวุจฺจติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ”. (4)
“ปชฺเชน กเตน อตฺตนา, (สภิยาติ ภควา)
ปรินิพฺพานคโต วิติณฺณกงฺโข;
วิภวญฺจ ภวญฺจ วิปฺปหาย,
วุสิตวา ขีณปุนพฺภโว ส ภิกฺขุ. (5)
สพฺพตฺถ อุเปกฺขโก สติมา,
น โส หิํสติ กญฺจิ สพฺพโลเก;
ติณฺโณ สมโณ อนาวิโล,
อุสฺสทา ยสฺส น สนฺติ โสรโต โส. (6)_
ยสฺสินฺทฺริยานิ ภาวิตานิ,
อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สพฺพโลเก;
นิพฺพิชฺฌ อิมํ ปรญฺจ โลกํ,
กาลํ กงฺขติ ภาวิโต ส ทนฺโต. (7)
กปฺปานิ วิเจยฺย เกวลานิ,
สํสารํ ทุภยํ จุตูปปาตํ;
วิคตรชมนงฺคณํ วิสุทฺธํ,
ปตฺตํ ชาติขยํ ตมาหุ พุทฺธนฺ”ติ. (8)
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อตฺตมโน ปมุทิโต อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต ภควนฺตํ อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ—
“กิํปตฺตินมาหุ พฺราหฺมณํ, (อิติ สภิโย)
สมณํ เกน กถญฺจ นฺหาตโกติ;
นาโคติ กถํ ปวุจฺจติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ”. (9)
“พาหิตฺวา สพฺพปาปกานิ, (สภิยาติ ภควา)
วิมโล สาธุสมาหิโต ฐิตตฺโต;
สํสารมติจฺจ เกวลี โส,
อสิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ส พฺรหฺมา. (10)
สมิตาวิ ปหาย ปุญฺญปาปํ,
วิรโช ญตฺวา อิมํ ปรญฺจ โลกํ;
ชาติมรณํ อุปาติวตฺโต,
สมโณ ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา. (11)
นินฺหาย สพฺพปาปกานิ,
อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สพฺพโลเก;
เทวมนุเสฺสสุ กปฺปิเยสุ,
กปฺปํ เนติ ตมาหุ นฺหาตโกติ. (12)
อาคุํ น กโรติ กิญฺจิ โลเก,
สพฺพสํโยเค วิสชฺช พนฺธนานิ;
สพฺพตฺถ น สชฺชตี วิมุตฺโต,
นาโค ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา”ติ. (13)
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก …เป… ภควนฺตํ อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ—
“กํ เขตฺตชินํ วทนฺติ พุทฺธา, (อิติ สภิโย)
กุสลํ เกน กถญฺจ ปณฺฑิโตติ;
มุนิ นาม กถํ ปวุจฺจติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ”. (14)
“เขตฺตานิ วิเจยฺย เกวลานิ, (สภิยาติ ภควา)
ทิพฺพํ มานุสกญฺจ พฺรหฺมเขตฺตํ;
สพฺพเขตฺตมูลพนฺธนา ปมุตฺโต,
เขตฺตชิโน ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา. (15)
โกสานิ วิเจยฺย เกวลานิ,
ทิพฺพํ มานุสกญฺจ พฺรหฺมโกสํ;
สพฺพโกสมูลพนฺธนา ปมุตฺโต,
กุสโล ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา. (16)
ทุภยานิ วิเจยฺย ปณฺฑรานิ,
อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สุทฺธิปญฺโญ;
กณฺหํ สุกฺกํ อุปาติวตฺโต,
ปณฺฑิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา. (17)
อสตญฺจ สตญฺจ ญตฺวา ธมฺมํ,
อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สพฺพโลเก;
เทวมนุเสฺสหิ ปูชนีโย,
สงฺคํ ชาลมติจฺจ โส มุนี”ติ. (18)
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก …เป… ภควนฺตํ อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ—
“กิํปตฺตินมาหุ เวทคุํ, (อิติ สภิโย)
อนุวิทิตํ เกน กถญฺจ วิริยวาติ;
อาชานิโย กินฺติ นาม โหติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ”. (19)
“เวทานิ วิเจยฺย เกวลานิ, (สภิยาติ ภควา)
สมณานํ ยานิธตฺถิ พฺราหฺมณานํ;
สพฺพเวทนาสุ วีตราโค,
สพฺพํ เวทมติจฺจ เวทคู โส. (20)
อนุวิจฺจ ปปญฺจนามรูปํ,
อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ โรคมูลํ;
สพฺพโรคมูลพนฺธนา ปมุตฺโต,
อนุวิทิโต ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา. (21)
วิรโต อิธ สพฺพปาปเกหิ,
นิรยทุกฺขํ อติจฺจ วิริยวาโส;
โส วีริยวา ปธานวา,
ธีโร ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา. (22)
ยสฺสสฺสุ ลุนานิ พนฺธนานิ,
อชฺฌตฺตํ พหิทฺธา จ สงฺคมูลํ;
สพฺพสงฺคมูลพนฺธนา ปมุตฺโต,
อาชานิโย ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา”ติ. (23)
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก …เป… ภควนฺตํ อุตฺตริํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ—
“กิํปตฺตินมาหุ โสตฺติยํ, (อิติ สภิโย)
อริยํ เกน กถญฺจ จรณวาติ;
ปริพฺพาชโก กินฺติ นาม โหติ,
ปุฏฺโฐ เม ภควา พฺยากโรหิ”. (24)
“สุตฺวา สพฺพธมฺมํ อภิญฺญาย โลเก, (สภิยาติ ภควา)
สาวชฺชานวชฺชํ ยทตฺถิ กิญฺจิ;
อภิภุํ อกถํกถิํ วิมุตฺตํ,
อนิฆํ สพฺพธิมาหุ โสตฺติโยติ. (25)
เฉตฺวา อาสวานิ อาลยานิ,
วิทฺวา โส น อุเปติ คพฺภเสยฺยํ;
สญฺญํ ติวิธํ ปนุชฺช ปงฺกํ,
กปฺปํ เนติ ตมาหุ อริโยติ. (26)
โย อิธ จรเณสุ ปตฺติปตฺโต,
กุสโล สพฺพทา อาชานาติ ธมฺมํ;
สพฺพตฺถ น สชฺชติ วิมุตฺตจิตฺโต,
ปฏิฆา ยสฺส น สนฺติ จรณวา โส. (27)
ทุกฺขเวปกฺกํ ยทตฺถิ กมฺมํ,
อุทฺธมโธ ติริยํ วาปิ มชฺเฌ;_
ปริพฺพาชยิตฺวา ปริญฺญจารี,
มายํ มานมโถปิ โลภโกธํ;
ปริยนฺตมกาสิ นามรูปํ,
ตํ ปริพฺพาชกมาหุ ปตฺติปตฺตนฺ”ติ. (28)
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อตฺตมโน ปมุทิโต อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ—
“ยานิ จ ตีณิ ยานิ จ สฏฺฐิ,
สมณปฺปวาทสิตานิ ภูริปญฺญ;
สญฺญกฺขรสญฺญนิสฺสิตานิ,
โอสรณานิ วิเนยฺย โอฆตมคา. (29)
อนฺตคูสิ ปารคู ทุกฺขสฺส,
อรหาสิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ขีณาสวํ ตํ มญฺเญ;
ชุติมา มุติมา ปหูตปญฺโญ,
ทุกฺขสฺสนฺตกร อตาเรสิ มํ. (30)
ยํ เม กงฺขิตมญฺญาสิ,
วิจิกิจฺฉา มํ ตารยิ นโม เต;
มุนิ โมนปเถสุ ปตฺติปตฺต,
อขิล อาทิจฺจพนฺธุ โสรโตสิ. (31)
ยา เม กงฺขา ปุเร อาสิ,
ตํ เม พฺยากาสิ จกฺขุมา;
อทฺธา มุนีสิ สมฺพุทฺโธ,
นตฺถิ นีวรณา ตว. (32)
อุปายาสา จ เต สพฺเพ,_
วิทฺธสฺตา วินฬีกตา;
สีติภูโต ทมปฺปตฺโต,
ธิติมา สจฺจนิกฺกโม. (33)
ตสฺส เต นาคนาคสฺส,
มหาวีรสฺส ภาสโต;
สพฺเพ เทวานุโมทนฺติ,
อุโภ นารทปพฺพตา. (34)_
นโม เต ปุริสาชญฺญ,
นโม เต ปุริสุตฺตม;
สเทวกสฺมิํ โลกสฺมิํ,
นตฺถิ เต ปฏิปุคฺคโล. (35)
ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา,
ตุวํ มาราภิภู มุนิ;
ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา,
ติณฺโณ ตาเรสิ มํ ปชํ. (36)
อุปธี เต สมติกฺกนฺตา,_
อาสวา เต ปทาลิตา;
สีโหสิ อนุปาทาโน,
ปหีนภยเภรโว. (37)
ปุณฺฑรีกํ ยถา วคฺคุ,
โตเย น อุปลิมฺปติ;
เอวํ ปุญฺเญ จ ปาเป จ,
อุภเย ตฺวํ น ลิมฺปสิ;_
ปาเท วีร ปสาเรหิ,
สภิโย วนฺทติ สตฺถุโน”ติ. (38)
อถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ— “อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต …เป… เอสาหํ ภควนฺตํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจ; ลเภยฺยาหํ, ภนฺเต, ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปทนฺ”ติ.
“โย โข, สภิย, อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อากงฺขติ ปพฺพชฺชํ, อากงฺขติ อุปสมฺปทํ, โส จตฺตาโร มาเส ปริวสติ; จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺติ, อุปสมฺปาเทนฺติ ภิกฺขุภาวาย. อปิ จ เมตฺถ ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตา”ติ.
“สเจ, ภนฺเต, อญฺญติตฺถิยปุพฺพา อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อากงฺขนฺตา ปพฺพชฺชํ, อากงฺขนฺตา อุปสมฺปทํ จตฺตาโร มาเส ปริวสนฺติ, จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺติ, อุปสมฺปาเทนฺติ ภิกฺขุภาวาย, อหํ จตฺตาริ วสฺสานิ ปริวสิสฺสามิ; จตุนฺนํ วสฺสานํ อจฺจเยน อารทฺธจิตฺตา ภิกฺขู ปพฺพาเชนฺตุ อุปสมฺปาเทนฺตุ ภิกฺขุภาวายา”ติ. อลตฺถ โข สภิโย ปริพฺพาชโก ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทํ …เป… อญฺญตโร โข ปนายสฺมา สภิโย อรหตํ อโหสีติ.
สภิยสุตฺตํ ฉฏฺฐํ.