3.9 วาเสฏฺฐสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา อิจฺฉานงฺคเล วิหรติ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา พฺราหฺมณมหาสาลา อิจฺฉานงฺคเล ปฏิวสนฺติ, เสยฺยถิทํ— จงฺกี พฺราหฺมโณ, ตารุกฺโข พฺราหฺมโณ, โปกฺขรสาติ พฺราหฺมโณ, ชาณุโสฺสณิ พฺราหฺมโณ, โตเทโยฺย พฺราหฺมโณ, อญฺเญ จ อภิญฺญาตา อภิญฺญาตา พฺราหฺมณมหาสาลา. อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชานํ มาณวานํ ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมนฺตานํ อนุวิจรนฺตานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ— “กถํ, โภ, พฺราหฺมโณ โหตี”ติ?
ภารทฺวาโช มาณโว เอวมาห— “ยโต โข, โภ, อุภโต สุชาโต โหติ มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกฺกุฏฺโฐ ชาติวาเทน, เอตฺตาวตา โข โภ พฺราหฺมโณ โหตี”ติ.
วาเสฏฺโฐ มาณโว เอวมาห— “ยโต โข, โภ, สีลวา จ โหติ วตสมฺปนฺโน จ, เอตฺตาวตา โข, โภ, พฺราหฺมโณ โหตี”ติ. เนว โข อสกฺขิ ภารทฺวาโช มาณโว วาเสฏฺฐํ มาณวํ สญฺญาเปตุํ, น ปน อสกฺขิ วาเสฏฺโฐ มาณโว ภารทฺวาชํ มาณวํ สญฺญาเปตุํ.
อถ โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภารทฺวาชํ มาณวํ อามนฺเตสิ— “อยํ โข, โภ ภารทฺวาช, สมโณ โคตโม สกฺยปุตฺโต สกฺยกุลา ปพฺพชิโต อิจฺฉานงฺคเล วิหรติ อิจฺฉานงฺคลวนสณฺเฑ; ตํ โข ปน ภวนฺตํ โคตมํ เอวํ กลฺยาโณ กิตฺติสทฺโท อพฺภุคฺคโต— ‘อิติปิ …เป… พุทฺโธ ภควา’ติ. อายาม, โภ ภารทฺวาช, เยน สมโณ โคตโม เตนุปสงฺกมิสฺสาม; อุปสงฺกมิตฺวา สมณํ โคตมํ เอตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสาม. ยถา โน สมโณ โคตโม พฺยากริสฺสติ ตถา นํ ธาเรสฺสามา”ติ. “เอวํ, โภ”ติ โข ภารทฺวาโช มาณโว วาเสฏฺฐสฺส มาณวสฺส ปจฺจโสฺสสิ.
อถ โข วาเสฏฺฐภารทฺวาชา มาณวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสุ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข วาเสฏฺโฐ มาณโว ภควนฺตํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ—
“อนุญฺญาตปฏิญฺญาตา,
เตวิชฺชา มยมสฺมุโภ;
อหํ โปกฺขรสาติสฺส,
ตารุกฺขสฺสายํ มาณโว. (1)
เตวิชฺชานํ ยทกฺขาตํ,
ตตฺร เกวลิโนสฺมเส;
ปทกสฺม เวยฺยากรณา,
ชปฺเป อาจริยสาทิสา. (2)
เตสํ โน ชาติวาทสฺมิํ,
วิวาโท อตฺถิ โคตม;
ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ,
ภารทฺวาโช อิติ ภาสติ;
อหญฺจ กมฺมุนา พฺรูมิ,
เอวํ ชานาหิ จกฺขุม. (3)
เต น สกฺโกม สญฺญาเปตุํ,
อญฺญมญฺญํ มยํ อุโภ;
ภวนฺตํ ปุฏฺฐุมาคมฺหา,
สมฺพุทฺธํ อิติ วิสฺสุตํ. (4)
จนฺทํ ยถา ขยาตีตํ,
เปจฺจ ปญฺชลิกา ชนา;
วนฺทมานา นมสฺสนฺติ,
เอวํ โลกสฺมิ โคตมํ. (5)
จกฺขุํ โลเก สมุปฺปนฺนํ,
มยํ ปุจฺฉาม โคตมํ;
ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ,
อุทาหุ ภวติ กมฺมุนา;_
อชานตํ โน ปพฺรูหิ,
ยถา ชาเนมุ พฺราหฺมณํ”. (6)
“เตสํ โว อหํ พฺยกฺขิสฺสํ, (วาเสฏฺฐาติ ภควา)
อนุปุพฺพํ ยถาตถํ;
ชาติวิภงฺคํ ปาณานํ,
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. (7)
ติณรุกฺเขปิ ชานาถ,
น จาปิ ปฏิชานเร;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ,
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. (8)
ตโต กีเฏ ปฏงฺเค จ,
ยาว กุนฺถกิปิลฺลิเก;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ,
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. (9)
จตุปฺปเทปิ ชานาถ,
ขุทฺทเก จ มหลฺลเก;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ,
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. (10)
ปาทูทเรปิ ชานาถ,
อุรเค ทีฆปิฏฺฐิเก;_
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ,
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. (11)
ตโต มจฺเฉปิ ชานาถ,
โอทเก วาริโคจเร;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ,
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. (12)
ตโต ปกฺขีปิ ชานาถ,
ปตฺตยาเน วิหงฺคเม;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เตสํ,
อญฺญมญฺญา หิ ชาติโย. (13)
ยถา เอตาสุ ชาตีสุ,
ลิงฺคํ ชาติมยํ ปุถุ;
เอวํ นตฺถิ มนุเสฺสสุ,
ลิงฺคํ ชาติมยํ ปุถุ. (14)
น เกเสหิ น สีเสน,
น กณฺเณหิ น อกฺขิภิ;
น มุเขน น นาสาย,
น โอฏฺเฐหิ ภมูหิ วา. (15)
น คีวาย น อํเสหิ,
น อุทเรน น ปิฏฺฐิยา;
น โสณิยา น อุรสา,
น สมฺพาเธ น เมถุเน. (16)
น หตฺเถหิ น ปาเทหิ,
นางฺคุลีหิ นเขหิ วา;
น ชงฺฆาหิ น อูรูหิ,
น วณฺเณน สเรน วา;
ลิงฺคํ ชาติมยํ เนว,
ยถา อญฺญาสุ ชาติสุ. (17)
ปจฺจตฺตญฺจ สรีเรสุ,
มนุเสฺสเสฺวตํ น วิชฺชติ;
โวการญฺจ มนุเสฺสสุ,
สมญฺญาย ปวุจฺจติ. (18)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
โครกฺขํ อุปชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
กสฺสโก โส น พฺราหฺมโณ. (19)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
ปุถุสิปฺเปน ชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
สิปฺปิโก โส น พฺราหฺมโณ. (20)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
โวหารํ อุปชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
วาณิโช โส น พฺราหฺมโณ. (21)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
ปรเปเสฺสน ชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
เปสฺสิโก โส น พฺราหฺมโณ. (22)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
อทินฺนํ อุปชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
โจโร เอโส น พฺราหฺมโณ. (23)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
อิสฺสตฺถํ อุปชีวติ;_
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
โยธาชีโว น พฺราหฺมโณ. (24)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
โปโรหิจฺเจน ชีวติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
ยาชโก เอโส น พฺราหฺมโณ. (25)
โย หิ โกจิ มนุเสฺสสุ,
คามํ รฏฺฐญฺจ ภุญฺชติ;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
ราชา เอโส น พฺราหฺมโณ. (26)
น จาหํ พฺราหฺมณํ พฺรูมิ,
โยนิชํ มตฺติสมฺภวํ;
โภวาทิ นาม โส โหติ,
สเจ โหติ สกิญฺจโน;
อกิญฺจนํ อนาทานํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (27)
สพฺพสํโยชนํ เฉตฺวา,
โย เว น ปริตสฺสติ;
สงฺคาติคํ วิสํยุตฺตํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (28)
เฉตฺวา นทฺธิํ วรตฺตญฺจ,
สนฺทานํ สหนุกฺกมํ;
อุกฺขิตฺตปลิฆํ พุทฺธํ,_
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (29)
อกฺโกสํ วธพนฺธญฺจ,
อทุฏฺโฐ โย ติติกฺขติ;
ขนฺตีพลํ พลานีกํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (30)
อกฺโกธนํ วตวนฺตํ,
สีลวนฺตํ อนุสฺสทํ;
ทนฺตํ อนฺติมสารีรํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (31)
วาริ โปกฺขรปตฺเตว,
อารคฺเคริว สาสโป;
โย น ลิมฺปติ กาเมสุ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (32)
โย ทุกฺขสฺส ปชานาติ,
อิเธว ขยมตฺตโน;_
ปนฺนภารํ วิสํยุตฺตํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (33)
คมฺภีรปญฺญํ เมธาวิํ,
มคฺคามคฺคสฺส โกวิทํ;
อุตฺตมตฺถมนุปฺปตฺตํ,_
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (34)
อสํสฏฺฐํ คหฏฺเฐหิ,
อนาคาเรหิ จูภยํ;
อโนกสาริมปฺปิจฺฉํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (35)
นิธาย ทณฺฑํ ภูเตสุ,
ตเสสุ ถาวเรสุ จ;
โย น หนฺติ น ฆาเตติ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (36)
อวิรุทฺธํ วิรุทฺเธสุ,
อตฺตทณฺเฑสุ นิพฺพุตํ;
สาทาเนสุ อนาทานํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (37)
ยสฺส ราโค จ โทโส จ,
มาโน มกฺโข จ ปาติโต;
สาสโปริว อารคฺคา,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (38)
อกกฺกสํ วิญฺญาปนิํ,
คิรํ สจฺจมุทีรเย;
ยาย นาภิสเช กญฺจิ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (39)
โยธ ทีฆํ ว รสฺสํ วา,
อณุํ ถูลํ สุภาสุภํ;
โลเก อทินฺนํ นาทิยติ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (40)
อาสา ยสฺส น วิชฺชนฺติ,
อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จ;
นิราสาสํ วิสํยุตฺตํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (41)
ยสฺสาลยา น วิชฺชนฺติ,
อญฺญาย อกถํกถี;
อมโตคธมนุปฺปตฺตํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (42)
โยธ ปุญฺญญฺจ ปาปญฺจ,
อุโภ สงฺคมุปจฺจคา;_
อโสกํ วิรชํ สุทฺธํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (43)
จนฺทํว วิมลํ สุทฺธํ,
วิปฺปสนฺนมนาวิลํ;
นนฺทีภวปริกฺขีณํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (44)
โยมํ ปลิปถํ ทุคฺคํ,
สํสารํ โมหมจฺจคา;
ติณฺโณ ปารงฺคโต ฌายี,
อเนโช อกถํกถี;
อนุปาทาย นิพฺพุโต,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (45)
โยธ กาเม ปหนฺตฺวาน,
อนาคาโร ปริพฺพเช;
กามภวปริกฺขีณํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (46)
โยธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน,
อนาคาโร ปริพฺพเช;
ตณฺหาภวปริกฺขีณํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (47)
หิตฺวา มานุสกํ โยคํ,
ทิพฺพํ โยคํ อุปจฺจคา;
สพฺพโยควิสํยุตฺตํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (48)
หิตฺวา รติญฺจ อรติํ,
สีติภูตํ นิรูปธิํ;
สพฺพโลกาภิภุํ วีรํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (49)
จุติํ โย เวทิ สตฺตานํ,
อุปปตฺติญฺจ สพฺพโส;_
อสตฺตํ สุคตํ พุทฺธํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (50)
ยสฺส คติํ น ชานนฺติ,
เทวา คนฺธพฺพมานุสา;
ขีณาสวํ อรหนฺตํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (51)
ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ,
มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ;
อกิญฺจนํ อนาทานํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (52)
อุสภํ ปวรํ วีรํ,_
มเหสิํ วิชิตาวินํ;
อเนชํ นฺหาตกํ พุทฺธํ,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (53)
ปุพฺเพนิวาสํ โย เวทิ,
สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ;
อโถ ชาติกฺขยํ ปตฺโต,
ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณํ. (54)
สมญฺญา เหสา โลกสฺมิํ,
นามโคตฺตํ ปกปฺปิตํ;
สมฺมุจฺจา สมุทาคตํ,
ตตฺถ ตตฺถ ปกปฺปิตํ. (55)
ทีฆรตฺตมนุสยิตํ,
ทิฏฺฐิคตมชานตํ;
อชานนฺตา โน ปพฺรุวนฺติ,
ชาติยา โหติ พฺราหฺมโณ. (56)
น ชจฺจา พฺราหฺมโณ โหติ,
น ชจฺจา โหติ อพฺราหฺมโณ;
กมฺมุนา พฺราหฺมโณ โหติ,
กมฺมุนา โหติ อพฺราหฺมโณ. (57)
กสฺสโก กมฺมุนา โหติ,
สิปฺปิโก โหติ กมฺมุนา;
วาณิโช กมฺมุนา โหติ,
เปสฺสิโก โหติ กมฺมุนา. (58)
โจโรปิ กมฺมุนา โหติ,
โยธาชีโวปิ กมฺมุนา;
ยาชโก กมฺมุนา โหติ,
ราชาปิ โหติ กมฺมุนา. (59)
เอวเมตํ ยถาภูตํ,
กมฺมํ ปสฺสนฺติ ปณฺฑิตา;
ปฏิจฺจสมุปฺปาททสฺสา,
กมฺมวิปากโกวิทา. (60)
กมฺมุนา วตฺตติ โลโก,
กมฺมุนา วตฺตติ ปชา;
กมฺมนิพนฺธนา สตฺตา,
รถสฺสาณีว ยายโต. (61)
ตเปน พฺรหฺมจริเยน,
สํยเมน ทเมน จ;
เอเตน พฺราหฺมโณ โหติ,
เอตํ พฺราหฺมณมุตฺตมํ. (62)
ตีหิ วิชฺชาหิ สมฺปนฺโน,
สนฺโต ขีณปุนพฺภโว;
เอวํ วาเสฏฺฐ ชานาหิ,
พฺรหฺมา สกฺโก วิชานตนฺ”ติ.
เอวํ วุตฺเต, วาเสฏฺฐภารทฺวาชา มาณวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ— “อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม …เป… อุปาสเก โน ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปเต สรณํ คเต”ติ.
วาเสฏฺฐสุตฺตํ นวมํ.