16.1 สุเมธาเถรีคาถา
มนฺตาวติยา นคเร,
รญฺโญ โกญฺจสฺส อคฺคมเหสิยา;
ธีตา อาสิํ สุเมธา,
ปสาทิตา สาสนกเรหิ.
สีลวตี จิตฺตกถา,
พหุสฺสุตา พุทฺธสาสเน วินิตา;
มาตาปิตโร อุปคมฺม,
ภณติ “อุภโย นิสาเมถ.
นิพฺพานาภิรตาหํ,
อสสฺสตํ ภวคตํ ยทิปิ ทิพฺพํ;
กิมงฺคํ ปน ตุจฺฉา กามา,
อปฺปสฺสาทา พหุวิฆาตา.
กามา กฏุกา อาสี,
วิสูปมา เยสุ มุจฺฉิตา พาลา;
เต ทีฆรตฺตํ นิรเย,
สมปฺปิตา หญฺญนฺเต ทุกฺขิตา.
โสจนฺติ ปาปกมฺมา,
วินิปาเต ปาปวทฺธิโน สทา;
กาเยน จ วาจาย จ,
มนสา จ อสํวุตา พาลา.
พาลา เต ทุปฺปญฺญา,
อเจตนา ทุกฺขสมุทโยรุทฺธา;
เทเสนฺเต อชานนฺตา,
น พุชฺฌเร อริยสจฺจานิ.
สจฺจานิ อมฺม พุทฺธวรเทสิตานิ,
เต พหุตรา อชานนฺตา เย;
อภินนฺทนฺติ ภวคตํ,
ปิเหนฺติ เทเวสุ อุปปตฺติํ.
เทเวสุปิ อุปปตฺติ,
อสสฺสตา ภวคเต อนิจฺจมฺหิ;
น จ สนฺตสนฺติ พาลา,
ปุนปฺปุนํ ชายิตพฺพสฺส.
จตฺตาโร วินิปาตา,
ทุเว จ คติโย กถญฺจิ ลพฺภนฺติ;
น จ วินิปาตคตานํ,
ปพฺพชฺชา อตฺถิ นิรเยสุ.
อนุชานาถ มํ อุภโย,
ปพฺพชิตุํ ทสพลสฺส ปาวจเน;
อปฺโปสฺสุกฺกา ฆฏิสฺสํ,
ชาติมรณปฺปหานาย.
กิํ ภวคเต อภินนฺทิเตน,
กายกลินา อสาเรน;
ภวตณฺหาย นิโรธา,
อนุชานาถ ปพฺพชิสฺสามิ.
พุทฺธานํ อุปฺปาโท วิวชฺชิโต,
อกฺขโณ ขโณ ลทฺโธ;
สีลานิ พฺรหฺมจริยํ,
ยาวชีวํ น ทูเสยฺยํ”.
เอวํ ภณติ สุเมธา,
มาตาปิตโร “น ตาว อาหารํ;
อาหริสฺสํ คหฏฺฐา,
มรณวสํ คตาว เหสฺสามิ”.
มาตา ทุกฺขิตา โรทติ ปิตา จ,
อสฺสา สพฺพโส สมภิหโต;
ฆเฏนฺติ สญฺญาเปตุํ,
ปาสาทตเล ฉมาปติตํ.
“อุฏฺเฐหิ ปุตฺตก กิํ โสจิ,
เตน ทินฺนาสิ วารณวติมฺหิ;
ราชา อนีกรตฺโต,
อภิรูโป ตสฺส ตฺวํ ทินฺนา.
อคฺคมเหสี ภวิสฺสสิ,
อนิกรตฺตสฺส ราชิโน ภริยา;
สีลานิ พฺรหฺมจริยํ,
ปพฺพชฺชา ทุกฺกรา ปุตฺตก.
รชฺเช อาณา ธนมิสฺสริยํ,
โภคา สุขา ทหริกาสิ;
ภุญฺชาหิ กามโภเค,
วาเรยฺยํ โหตุ เต ปุตฺต”.
อถ เน ภณติ สุเมธา,
“มา เอทิสิกานิ ภวคตมสารํ;
ปพฺพชฺชา วา โหหิติ,
มรณํ วา เม น เจว วาเรยฺยํ.
กิมิว ปูติกายมสุจิํ,
สวนคนฺธํ ภยานกํ กุณปํ;
อภิสํวิเสยฺยํ ภสฺตํ,
อสกิํ ปคฺฆริตํ อสุจิปุณฺณํ.
กิมิว ตหํ ชานนฺตี,
วิกูลกํ มํสโสณิตุปลิตฺตํ;
กิมิกุลาลยํ สกุณภตฺตํ,
กเฬวรํ กิสฺส ทิยฺยติ.
นิพฺพุยฺหติ สุสานํ,
อจิรํ กาโย อเปตวิญฺญาโณ;
ฉุทฺโธ กฬิงฺครํ วิย,
ชิคุจฺฉมาเนหิ ญาตีหิ.
ฉุทฺธูน นํ สุสาเน,
ปรภตฺตํ นฺหายนฺติ ชิคุจฺฉนฺตา;
นิยกา มาตาปิตโร,
กิํ ปน สาธารณา ชนตา.
อชฺโฌสิตา อสาเร,
กเฬวเร อฏฺฐินฺหารุสํฆาเต;
เขฬสฺสุจฺจารสฺสว,
ปริปุณฺเณ ปูติกายมฺหิ.
โย นํ วินิพฺภุชิตฺวา,
อพฺภนฺตรมสฺส พาหิรํ กยิรา;
คนฺธสฺส อสหมานา,
สกาปิ มาตา ชิคุจฺเฉยฺย.
ขนฺธธาตุอายตนํ,
สงฺขตํ ชาติมูลกํ ทุกฺขํ;
โยนิโส อนุวิจินนฺตี,
วาเรยฺยํ กิสฺส อิจฺเฉยฺยํ.
ทิวเส ทิวเส ติสตฺติ,
สตานิ นวนวา ปเตยฺยุํ กายมฺหิ;
วสฺสสตมฺปิ จ ฆาโต,
เสโยฺย ทุกฺขสฺส เจวํ ขโย.
อชฺฌุปคจฺเฉ ฆาตํ,
โย วิญฺญาเยวํ สตฺถุโน วจนํ;
‘ทีโฆ เตสํ สํสาโร,
ปุนปฺปุนํ หญฺญมานานํ’.
เทเวสุ มนุเสฺสสุ จ,
ติรจฺฉานโยนิยา อสุรกาเย;
เปเตสุ จ นิรเยสุ จ,
อปริมิตา ทิสฺสเร ฆาตา.
ฆาตา นิรเยสุ พหู,
วินิปาตคตสฺส ปีฬิยมานสฺส;
เทเวสุปิ อตฺตาณํ,
นิพฺพานสุขา ปรํ นตฺถิ.
ปตฺตา เต นิพฺพานํ,
เย ยุตฺตา ทสพลสฺส ปาวจเน;
อปฺโปสฺสุกฺกา ฆเฏนฺติ,
ชาติมรณปฺปหานาย.
อชฺเชว ตาตภินิกฺข-
มิสฺสํ โภเคหิ กิํ อสาเรหิ;
นิพฺพินฺนา เม กามา,
วนฺตสมา ตาลวตฺถุกตา”.
สา เจวํ ภณติ ปิตร-
มนีกรตฺโต จ ยสฺส สา ทินฺนา;
อุปยาสิ วารณวเต,_
วาเรยฺยมุปฏฺฐิเต กาเล.
อถ อสิตนิจิตมุทุเก,
เกเส ขคฺเคน ฉินฺทิย สุเมธา;
ปาสาทํ ปิทหิตฺวา,
ปฐมชฺฌานํ สมาปชฺชิ.
สา จ ตหิํ สมาปนฺนา,
อนีกรตฺโต จ อาคโต นครํ;
ปาสาเท จ สุเมธา,
อนิจฺจสญฺญํ สุภาเวติ.
สา จ มนสิ กโรติ,
อนีกรตฺโต จ อารุหี ตุริตํ;
มณิกนกภูสิตงฺโค,
กตญฺชลี ยาจติ สุเมธํ.
“รชฺเช อาณาธนมิสฺส-
ริยํ โภคา สุขา ทหริกาสิ;
ภุญฺชาหิ กามโภเค,
กามสุขา ทุลฺลภา โลเก.
นิสฺสฏฺฐํ เต รชฺชํ,
โภเค ภุญฺชสฺสุ เทหิ ทานานิ;
มา ทุมฺมนา อโหสิ,
มาตาปิตโร เต ทุกฺขิตา”.
ตํ ตํ ภณติ สุเมธา,
กาเมหิ อนตฺถิกา วิคตโมหา;
“มา กาเม อภินนฺทิ,
กาเมสฺวาทีนวํ ปสฺส.
จาตุทฺทีโป ราชา,
มนฺธาตา อาสิ กามโภคินมคฺโค;
อติตฺโต กาลงฺกโต,
น จสฺส ปริปูริตา อิจฺฉา.
สตฺต รตนานิ วเสฺสยฺย,
วุฏฺฐิมา ทสทิสา สมนฺเตน;
น จตฺถิ ติตฺติ กามานํ,
อติตฺตาว มรนฺติ นรา.
อสิสูนูปมา กามา,
กามา สปฺปสิโรปมา;
อุกฺโกปมา อนุทหนฺติ,_
อฏฺฐิกงฺกล สนฺนิภา.
อนิจฺจา อธุวา กามา,
พหุทุกฺขา มหาวิสา;
อโยคุโฬว สนฺตตฺโต,
อฆมูลา ทุขปฺผลา.
รุกฺขปฺผลูปมา กามา,
มํสเปสูปมา ทุขา;
สุปิโนปมา วญฺจนิยา,
กามา ยาจิตกูปมา.
สตฺติสูลูปมา กามา,
โรโค คณฺโฑ อฆํ นิฆํ;
องฺคารกาสุสทิสา,
อฆมูลํ ภยํ วโธ.
เอวํ พหุทุกฺขา กามา,
อกฺขาตา อนฺตรายิกา;
คจฺฉถ น เม ภวคเต,
วิสฺสาโส อตฺถิ อตฺตโน.
กิํ มม ปโร กริสฺสติ,
อตฺตโน สีสมฺหิ ฑยฺหมานมฺหิ;
อนุพนฺเธ ชรามรเณ,
ตสฺส ฆาตาย ฆฏิตพฺพํ”.
ทฺวารํ อปาปุริตฺวานหํ,
มาตาปิตโร อนีกรตฺตญฺจ;
ทิสฺวาน ฉมํ นิสินฺเน,
โรทนฺเต อิทมโวจํ.
“ทีโฆ พาลานํ สํสาโร,
ปุนปฺปุนญฺจ โรทตํ;
อนมตคฺเค ปิตุ มรเณ,
ภาตุ วเธ อตฺตโน จ วเธ.
อสฺสุ ถญฺญํ รุธิรํ,
สํสารํ อนมตคฺคโต สรถ;
สตฺตานํ สํสรตํ,
สราหิ อฏฺฐีนญฺจ สนฺนิจยํ.
สร จตุโรทธี,
อุปนีเต อสฺสุถญฺญรุธิรมฺหิ;_
สร เอกกปฺปมฏฺฐีนํ,
สญฺจยํ วิปุเลน สมํ.
อนมตคฺเค สํสรโต,
มหิํ ชมฺพุทีปมุปนีตํ;
โกลฏฺฐิมตฺตคุฬิกา,
มาตา มาตุเสฺวว นปฺปโหนฺติ.
ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ,
อุปนีตํ อนมตคฺคโต สร;_
จตุรงฺคุลิกา ฆฏิกา,
ปิตุปิตุเสฺวว นปฺปโหนฺติ.
สร กาณกจฺฉปํ ปุพฺพ-
สมุทฺเท อปรโต จ ยุคฉิทฺทํ;
สิรํ ตสฺส จ ปฏิมุกฺกํ,
มนุสฺสลาภมฺหิ โอปมฺมํ.
สร รูปํ เผณปิณฺโฑป-
มสฺส กายกลิโน อสารสฺส;
ขนฺเธ ปสฺส อนิจฺเจ,
สราหิ นิรเย พหุวิฆาเต.
สร กฏสิํ วฑฺเฒนฺเต,
ปุนปฺปุนํ ตาสุ ตาสุ ชาตีสุ;
สร กุมฺภีลภยานิ จ,
สราหิ จตฺตาริ สจฺจานิ.
อมตมฺหิ วิชฺชมาเน,
กิํ ตว ปญฺจกฏุเกน ปีเตน;
สพฺพา หิ กามรติโย,
กฏุกตรา ปญฺจกฏุเกน.
อมตมฺหิ วิชฺชมาเน,
กิํ ตว กาเมหิ เย ปริฬาหา;
สพฺพา หิ กามรติโย,
ชลิตา กุถิตา กมฺปิตา สนฺตาปิตา.
อสปตฺตมฺหิ สมาเน,
กิํ ตว กาเมหิ เย พหุสปตฺตา;
ราชคฺคิโจเราทกปฺปิเยหิ,
สาธารณา กามา พหุสปตฺตา.
โมกฺขมฺหิ วิชฺชมาเน,
กิํ ตว กาเมหิ เยสุ วธพนฺโธ;
กาเมสุ หิ อสกามา,
วธพนฺธทุขานิ อนุโภนฺติ.
อาทีปิตา ติณุกฺกา,
คณฺหนฺตํ ทหนฺติ เนว มุญฺจนฺตํ;
อุกฺโกปมา หิ กามา,_
ทหนฺติ เย เต น มุญฺจนฺติ.
มา อปฺปกสฺส เหตุ,
กามสุขสฺส วิปุลํ ชหี สุขํ;
มา ปุถุโลโมว พฬิสํ,
คิลิตฺวา ปจฺฉา วิหญฺญสิ.
กามํ กาเมสุ ทมสฺสุ,
ตาว สุนโขว สงฺขลาพทฺโธ;
กาหินฺติ ขุ ตํ กามา,
ฉาตา สุนขํว จณฺฑาลา.
อปริมิตญฺจ ทุกฺขํ,
พหูนิ จ จิตฺตโทมนสฺสานิ;
อนุโภหิสิ กามยุตฺโต,
ปฏินิสฺสช อทฺธุเว กาเม.
อชรมฺหิ วิชฺชมาเน,
กิํ ตว กาเมหิ เยสุ ชรา;
มรณพฺยาธิคหิตา,
สพฺพา สพฺพตฺถ ชาติโย.
อิทมชรมิทมมรํ,_
อิทมชรามรํ ปทมโสกํ;_
อสปตฺตมสมฺพาธํ,
อขลิตมภยํ นิรุปตาปํ.
อธิคตมิทํ พหูหิ,
อมตํ อชฺชาปิ จ ลภนียมิทํ;
โย โยนิโส ปยุญฺชติ,
น จ สกฺกา อฆฏมาเนน”.
เอวํ ภณติ สุเมธา,
สงฺขารคเต รติํ อลภมานา;
อนุเนนฺตี อนิกรตฺตํ,
เกเส จ ฉมํ ขิปิ สุเมธา.
อุฏฺฐาย อนิกรตฺโต,_
ปญฺชลิโก ยาจตสฺสา ปิตรํ โส;
“วิสฺสชฺเชถ สุเมธํ,
ปพฺพชิตุํ วิโมกฺขสจฺจทสฺสา”.
วิสฺสชฺชิตา มาตาปิตูหิ,
ปพฺพชิ โสกภยภีตา;
ฉ อภิญฺญา สจฺฉิกตา,
อคฺคผลํ สิกฺขมานาย.
อจฺฉริยมพฺภุตํ ตํ,
นิพฺพานํ อาสิ ราชกญฺญาย;
ปุพฺเพนิวาสจริตํ,
ยถา พฺยากริ ปจฺฉิเม กาเล.
“ภควติ โกณาคมเน,
สํฆารามมฺหิ นวนิเวสมฺหิ;
สขิโย ติโสฺส ชนิโย,
วิหารทานํ อทาสิมฺห.
ทสกฺขตฺตุํ สตกฺขตฺตุํ,
ทสสตกฺขตฺตุํ สตานิ จ สตกฺขตฺตุํ;
เทเวสุ อุปฺปชฺชิมฺห,
โก ปน วาโท มนุเสฺสสุ.
เทเวสุ มหิทฺธิกา อหุมฺห,
มานุสกมฺหิ โก ปน วาโท;
สตฺตรตนสฺส มเหสี,
อิตฺถิรตนํ อหํ อาสิํ._
โส เหตุ โส ปภโว,
ตํ มูลํ สาว สาสเน ขนฺตี;
ตํ ปฐมสโมธานํ,
ตํ ธมฺมรตาย นิพฺพานํ.
เอวํ กโรนฺติ เย สทฺท-
หนฺติ วจนํ อโนมปญฺญสฺส;
นิพฺพินฺทนฺติ ภวคเต,
นิพฺพินฺทิตฺวา วิรชฺชนฺตี”ติ.
อิตฺถํ สุทํ สุเมธา เถรี คาถาโย อภาสิตฺถาติ.
มหานิปาโต นิฏฺฐิโต.
สมตฺตา เถรีคาถาโย
คาถาสตานิ จตฺตาริ,
อสีติ ปุน จุทฺทส;
เถริเยกุตฺตรสตา,
สพฺพา ตา อาสวกฺขยาติ.
เถรีคาถาปาฬิ นิฏฺฐิตา.