1.10 พาหิยสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน พาหิโย ทารุจีริโย สุปฺปารเก ปฏิวสติ สมุทฺทตีเร สกฺกโต ครุกโต มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. อถ โข พาหิยสฺส ทารุจีริยสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ— “เย โข เกจิ โลเก อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา, อหํ เตสํ อญฺญตโร”ติ.
อถ โข พาหิยสฺส ทารุจีริยสฺส ปุราณสาโลหิตา เทวตา อนุกมฺปิกา อตฺถกามา พาหิยสฺส ทารุจีริยสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย เยน พาหิโย ทารุจีริโย เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา พาหิยํ ทารุจีริยํ เอตทโวจ— “เนว โข ตฺวํ, พาหิย, อรหา, นาปิ อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺโน. สาปิ เต ปฏิปทา นตฺถิ ยาย ตฺวํ อรหา วา อสฺส อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺโน”ติ.
“อถ เก จรหิ สเทวเก โลเก อรหนฺโต วา อรหตฺตมคฺคํ วา สมาปนฺนา”ติ? “อตฺถิ, พาหิย, อุตฺตเรสุ ชนปเทสุ สาวตฺถี นาม นครํ. ตตฺถ โส ภควา เอตรหิ วิหรติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ. โส หิ, พาหิย, ภควา อรหา เจว อรหตฺตาย จ ธมฺมํ เทเสตี”ติ.
อถ โข พาหิโย ทารุจีริโย ตาย เทวตาย สํเวชิโต ตาวเทว สุปฺปารกมฺหา ปกฺกามิ. สพฺพตฺถ เอกรตฺติปริวาเสน เยน สาวตฺถี เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู อพฺโภกาเส จงฺกมนฺติ. อถ โข พาหิโย ทารุจีริโย เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู เอตทโวจ— “กหํ นุ โข, ภนฺเต, เอตรหิ ภควา วิหรติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ? ทสฺสนกามมฺหา มยํ ตํ ภควนฺตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธนฺ”ติ. “อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโฐ โข, พาหิย, ภควา ปิณฺฑายา”ติ.
อถ โข พาหิโย ทารุจีริโย ตรมานรูโป เชตวนา นิกฺขมิตฺวา สาวตฺถิํ ปวิสิตฺวา อทฺทส ภควนฺตํ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ปาสาทิกํ ปสาทนียํ สนฺตินฺทฺริยํ สนฺตมานสํ อุตฺตมทมถสมถมนุปฺปตฺตํ ทนฺตํ คุตฺตํ ยตินฺทฺริยํ นาคํ. ทิสฺวาน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต ปาเท สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ— “เทเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา ธมฺมํ; เทเสตุ สุคโต ธมฺมํ, ยํ มมสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา”ติ. เอวํ วุตฺเต, ภควา พาหิยํ ทารุจีริยํ เอตทโวจ— “อกาโล โข ตาว, พาหิย, อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐมฺหา ปิณฺฑายา”ติ.
ทุติยมฺปิ โข พาหิโย ทารุจีริโย ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ทุชฺชานํ โข ปเนตํ, ภนฺเต, ภควโต วา ชีวิตนฺตรายานํ, มยฺหํ วา ชีวิตนฺตรายานํ. เทเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา ธมฺมํ; เทเสตุ สุคโต ธมฺมํ, ยํ มมสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา”ติ. ทุติยมฺปิ โข ภควา พาหิยํ ทารุจีริยํ เอตทโวจ— “อกาโล โข ตาว, พาหิย, อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐมฺหา ปิณฺฑายา”ติ.
ตติยมฺปิ โข พาหิโย ทารุจีริโย ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ทุชฺชานํ โข ปเนตํ, ภนฺเต, ภควโต วา ชีวิตนฺตรายานํ, มยฺหํ วา ชีวิตนฺตรายานํ. เทเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา ธมฺมํ; เทเสตุ สุคโต ธมฺมํ, ยํ มมสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา”ติ.
“ตสฺมาติห เต, พาหิย, เอวํ สิกฺขิตพฺพํ— ‘ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ ภวิสฺสติ, สุเต สุตมตฺตํ ภวิสฺสติ, มุเต มุตมตฺตํ ภวิสฺสติ, วิญฺญาเต วิญฺญาตมตฺตํ ภวิสฺสตี’ติ. เอวญฺหิ เต, พาหิย, สิกฺขิตพฺพํ. ยโต โข เต, พาหิย, ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ ภวิสฺสติ, สุเต สุตมตฺตํ ภวิสฺสติ, มุเต มุตมตฺตํ ภวิสฺสติ, วิญฺญาเต วิญฺญาตมตฺตํ ภวิสฺสติ, ตโต ตฺวํ, พาหิย, น เตน; ยโต ตฺวํ, พาหิย, น เตน ตโต ตฺวํ, พาหิย, น ตตฺถ; ยโต ตฺวํ, พาหิย, น ตตฺถ, ตโต ตฺวํ, พาหิย, เนวิธ น หุรํ น อุภยมนฺตเรน. เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสา”ติ.
อถ โข พาหิยสฺส ทารุจีริยสฺส ภควโต อิมาย สํขิตฺตาย ธมฺมเทสนาย ตาวเทว อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ.
อถ โข ภควา พาหิยํ ทารุจีริยํ อิมินา สํขิตฺเตน โอวาเทน โอวทิตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต พาหิยํ ทารุจีริยํ คาวี ตรุณวจฺฉา อธิปติตฺวา ชีวิตา โวโรเปสิ.
อถ โข ภควา สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ นครมฺหา นิกฺขมิตฺวา อทฺทส พาหิยํ ทารุจีริยํ กาลงฺกตํ; ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “คณฺหถ, ภิกฺขเว, พาหิยสฺส ทารุจีริยสฺส สรีรกํ; มญฺจกํ อาโรเปตฺวา นีหริตฺวา ฌาเปถ; ถูปญฺจสฺส กโรถ. สพฺรหฺมจารี โว, ภิกฺขเว, กาลงฺกโต”ติ.
“เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา พาหิยสฺส ทารุจีริยสฺส สรีรกํ มญฺจกํ อาโรเปตฺวา นีหริตฺวา ฌาเปตฺวา ถูปญฺจสฺส กตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ— “ทฑฺฒํ, ภนฺเต, พาหิยสฺส ทารุจีริยสฺส สรีรํ, ถูโป จสฺส กโต. ตสฺส กา คติ, โก อภิสมฺปราโย”ติ? “ปณฺฑิโต, ภิกฺขเว, พาหิโย ทารุจีริโย ปจฺจปาทิ ธมฺมสฺสานุธมฺมํ; น จ มํ ธมฺมาธิกรณํ วิเหเสสิ. ปรินิพฺพุโต, ภิกฺขเว, พาหิโย ทารุจีริโย”ติ.
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ—
“ยตฺถ อาโป จ ปถวี,
เตโช วาโย น คาธติ;
น ตตฺถ สุกฺกา โชตนฺติ,
อาทิจฺโจ นปฺปกาสติ;
น ตตฺถ จนฺทิมา ภาติ,
ตโม ตตฺถ น วิชฺชติ. (10)
ยทา จ อตฺตนาเวทิ,
มุนิ โมเนน พฺราหฺมโณ;
อถ รูปา อรูปา จ,
สุขทุกฺขา ปมุจฺจตี”ติ. (11)
ทสมํ.
อยมฺปิ อุทาโน วุตฺโต ภควตา อิติ เม สุตนฺติ.
โพธิวคฺโค ปฐโม.
ตสฺสุทฺทานํ
ตโย โพธี จ หุํหุงฺโก,
พฺราหฺมณา กสฺสเปน จ;
อช สงฺคาม ชฏิลา,
พาหิเยนาติ เต ทสาติ.