6.4 ปฐมนานาติตฺถิยสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณปริพฺพาชกา สาวตฺถิยํ ปฏิวสนฺติ นานาทิฏฺฐิกา นานาขนฺติกา นานารุจิกา นานาทิฏฺฐินิสฺสยนิสฺสิตา.
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (1)
สนฺติ ปเนเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “อสสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (2)
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “อนฺตวา โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (3)
สนฺติ ปเนเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “อนนฺตวา โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (4)
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (5)
สนฺติ ปเนเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (6)
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (7)
สนฺติ ปเนเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (8)
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (9)
สนฺติ ปเนเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— “เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ”ติ. (10)
เต ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ— “เอทิโส ธมฺโม, เนทิโส ธมฺโม; เนทิโส ธมฺโม, เอทิโส ธมฺโม”ติ.
อถ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิํสุ. สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ—
“อิธ, ภนฺเต, สมฺพหุลา นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมณปริพฺพาชกา สาวตฺถิยํ ปฏิวสนฺติ นานาทิฏฺฐิกา นานาขนฺติกา นานารุจิกา นานาทิฏฺฐินิสฺสยนิสฺสิตา—
สนฺเตเก สมณพฺราหฺมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฏฺฐิโน— ‘สสฺสโต โลโก, อิทเมว สจฺจํ โมฆมญฺญนฺ’ติ …เป… เต ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ— ‘เอทิโส ธมฺโม, เนทิโส ธมฺโม; เนทิโส ธมฺโม, เอทิโส ธมฺโม’”ติ.
“อญฺญติตฺถิยา, ภิกฺขเว, ปริพฺพาชกา อนฺธา อจกฺขุกา; อตฺถํ น ชานนฺติ, อนตฺถํ น ชานนฺติ, ธมฺมํ น ชานนฺติ, อธมฺมํ น ชานนฺติ. เต อตฺถํ อชานนฺตา อนตฺถํ อชานนฺตา ธมฺมํ อชานนฺตา อธมฺมํ อชานนฺตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ— ‘เอทิโส ธมฺโม, เนทิโส ธมฺโม; เนทิโส ธมฺโม, เอทิโส ธมฺโม’ติ.
ภูตปุพฺพํ, ภิกฺขเว, อิมิสฺสาเยว สาวตฺถิยา อญฺญตโร ราชา อโหสิ. อถ โข, ภิกฺขเว, โส ราชา อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ— ‘เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, ยาวตกา สาวตฺถิยา ชจฺจนฺธา เต สพฺเพ เอกชฺฌํ สนฺนิปาเตหี’ติ. ‘เอวํ, เทวา’ติ โข, ภิกฺขเว, โส ปุริโส ตสฺส รญฺโญ ปฏิสฺสุตฺวา ยาวตกา สาวตฺถิยา ชจฺจนฺธา เต สพฺเพ คเหตฺวา เยน โส ราชา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ราชานํ เอตทโวจ— ‘สนฺนิปาติตา โข เต, เทว, ยาวตกา สาวตฺถิยา ชจฺจนฺธา’ติ. ‘เตน หิ, ภเณ, ชจฺจนฺธานํ หตฺถิํ ทเสฺสหี’ติ. ‘เอวํ, เทวา’ติ โข, ภิกฺขเว, โส ปุริโส ตสฺส รญฺโญ ปฏิสฺสุตฺวา ชจฺจนฺธานํ หตฺถิํ ทเสฺสสิ—
เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส สีสํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส กณฺณํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส ทนฺตํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส โสณฺฑํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส กายํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส ปาทํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส สตฺถิํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส นงฺคุฏฺฐํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ. เอกจฺจานํ ชจฺจนฺธานํ หตฺถิสฺส วาลธิํ ทเสฺสสิ— ‘เอทิโส, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ.
อถ โข, ภิกฺขเว, โส ปุริโส ชจฺจนฺธานํ หตฺถิํ ทเสฺสตฺวา เยน โส ราชา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ราชานํ เอตทโวจ— ‘ทิฏฺโฐ โข เตหิ, เทว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถี; ยสฺสทานิ กาลํ มญฺญสี’ติ.
อถ โข, ภิกฺขเว, โส ราชา เยน เต ชจฺจนฺธา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ชจฺจนฺเธ เอตทโวจ— ‘ทิฏฺโฐ โว, ชจฺจนฺธา, หตฺถี’ติ? ‘เอวํ, เทว, ทิฏฺโฐ โน หตฺถี’ติ. ‘วเทถ, ชจฺจนฺธา, กีทิโส หตฺถี’ติ?
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส สีสํ ทิฏฺฐํ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ กุมฺโภ’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส กณฺโณ ทิฏฺโฐ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ สุปฺโป’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส ทนฺโต ทิฏฺโฐ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ ขีโล’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส โสณฺโฑ ทิฏฺโฐ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ นงฺคลีสา’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส กาโย ทิฏฺโฐ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ โกฏฺโฐ’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส ปาโท ทิฏฺโฐ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ ถูโณ’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส สตฺถิ ทิฏฺโฐ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ อุทุกฺขโล’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส นงฺคุฏฺฐํ ทิฏฺฐํ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ มุสโล’ติ.
เยหิ, ภิกฺขเว, ชจฺจนฺเธหิ หตฺถิสฺส วาลธิ ทิฏฺโฐ อโหสิ, เต เอวมาหํสุ— ‘เอทิโส, เทว, หตฺถี เสยฺยถาปิ สมฺมชฺชนี’ติ.
เต ‘เอทิโส หตฺถี, เนทิโส หตฺถี; เนทิโส หตฺถี, เอทิโส หตฺถี’ติ อญฺญมญฺญํ มุฏฺฐีหิ สํสุมฺภิํสุ. เตน จ ปน, ภิกฺขเว, โส ราชา อตฺตมโน อโหสิ.
เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา อนฺธา อจกฺขุกา. เต อตฺถํ น ชานนฺติ อนตฺถํ น ชานนฺติ, ธมฺมํ น ชานนฺติ อธมฺมํ น ชานนฺติ. เต อตฺถํ อชานนฺตา อนตฺถํ อชานนฺตา, ธมฺมํ อชานนฺตา อธมฺมํ อชานนฺตา ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ— ‘เอทิโส ธมฺโม, เนทิโส ธมฺโม; เนทิโส ธมฺโม, เอทิโส ธมฺโม’”ติ.
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ—
“อิเมสุ กิร สชฺชนฺติ,
เอเก สมณพฺราหฺมณา;
วิคฺคยฺห นํ วิวทนฺติ,
ชนา เอกงฺคทสฺสิโน”ติ. (65)
จตุตฺถํ.