8.8 วิสาขาสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเท. เตน โข ปน สมเยน วิสาขาย มิคารมาตุยา นตฺตา กาลงฺกตา โหติ ปิยา มนาปา. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา อลฺลวตฺถา อลฺลเกสา ทิวา ทิวสฺส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วิสาขํ มิคารมาตรํ ภควา เอตทโวจ—
“หนฺท กุโต นุ ตฺวํ, วิสาเข, อาคจฺฉสิ อลฺลวตฺถา อลฺลเกสา อิธูปสงฺกนฺตา ทิวา ทิวสฺสา”ติ? “นตฺตา เม, ภนฺเต, ปิยา มนาปา กาลงฺกตา. เตนาหํ อลฺลวตฺถา อลฺลเกสา อิธูปสงฺกนฺตา ทิวา ทิวสฺสา”ติ. “อิจฺเฉยฺยาสิ ตฺวํ, วิสาเข, ยาวติกา สาวตฺถิยา มนุสฺสา ตาวติเก ปุตฺเต จ นตฺตาโร จา”ติ? “อิจฺเฉยฺยาหํ, ภควา, ยาวติกา สาวตฺถิยา มนุสฺสา ตาวติเก ปุตฺเต จ นตฺตาโร จา”ติ.
“กีวพหุกา ปน, วิสาเข, สาวตฺถิยา มนุสฺสา เทวสิกํ กาลํ กโรนฺตี”ติ? “ทสปิ, ภนฺเต, สาวตฺถิยา มนุสฺสา เทวสิกํ กาลํ กโรนฺติ; นวปิ, ภนฺเต… อฏฺฐปิ, ภนฺเต… สตฺตปิ, ภนฺเต… ฉปิ, ภนฺเต… ปญฺจปิ, ภนฺเต… จตฺตาโรปิ, ภนฺเต… ตีณิปิ, ภนฺเต… ทฺเวปิ, ภนฺเต, สาวตฺถิยา มนุสฺสา เทวสิกํ กาลํ กโรนฺติ. เอโกปิ, ภนฺเต, สาวตฺถิยา มนุโสฺส เทวสิกํ กาลํ กโรติ. อวิวิตฺตา, ภนฺเต, สาวตฺถิ มนุเสฺสหิ กาลํ กโรนฺเตหี”ติ.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, วิสาเข, อปิ นุ ตฺวํ กทาจิ กรหจิ อนลฺลวตฺถา วา ภเวยฺยาสิ อนลฺลเกสา วา”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต. อลํ เม, ภนฺเต, ตาว พหุเกหิ ปุตฺเตหิ จ นตฺตาเรหิ จา”ติ.
“เยสํ โข, วิสาเข, สตํ ปิยานิ, สตํ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ นวุติ ปิยานิ, นวุติ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ อสีติ ปิยานิ, อสีติ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ สตฺตติ ปิยานิ, สตฺตติ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ สฏฺฐิ ปิยานิ, สฏฺฐิ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ ปญฺญาสํ ปิยานิ, ปญฺญาสํ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ จตฺตารีสํ ปิยานิ, จตฺตารีสํ เตสํ ทุกฺขานิ, เยสํ ติํสํ ปิยานิ, ติํสํ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ วีสติ ปิยานิ, วีสติ เตสํ ทุกฺขานิ, เยสํ ทส ปิยานิ, ทส เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ นว ปิยานิ, นว เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ อฏฺฐ ปิยานิ, อฏฺฐ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ สตฺต ปิยานิ, สตฺต เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ ฉ ปิยานิ, ฉ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ ปญฺจ ปิยานิ, ปญฺจ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ จตฺตาริ ปิยานิ, จตฺตาริ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ ตีณิ ปิยานิ, ตีณิ เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ ทฺเว ปิยานิ, ทฺเว เตสํ ทุกฺขานิ; เยสํ เอกํ ปิยํ, เอกํ เตสํ ทุกฺขํ; เยสํ นตฺถิ ปิยํ, นตฺถิ เตสํ ทุกฺขํ, อโสกา เต วิรชา อนุปายาสาติ วทามี”ติ.
อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ—
“เย เกจิ โสกา ปริเทวิตา วา,
ทุกฺขา ว โลกสฺมิมเนกรูปา;
ปิยํ ปฏิจฺจปฺปภวนฺติ เอเต,
ปิเย อสนฺเต น ภวนฺติ เอเต. (91)
ตสฺมา หิ เต สุขิโน วีตโสกา,
เยสํ ปิยํ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก;
ตสฺมา อโสกํ วิรชํ ปตฺถยาโน,
ปิยํ น กยิราถ กุหิญฺจิ โลเก”ติ. (92)
อฏฺฐมํ.