4.10 กณฺณกตฺถลสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา อุรุญฺญายํ วิหรติ กณฺณกตฺถเล มิคทาเย. เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล อุรุญฺญํ อนุปฺปตฺโต โหติ เกนจิเทว กรณีเยน. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ— “เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, เยน ภควา เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทาหิ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉ— ‘ราชา, ภนฺเต, ปเสนทิ โกสโล ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉตี’ติ; เอวญฺจ วเทหิ— ‘อชฺช กิร, ภนฺเต, ราชา ปเสนทิ โกสโล ปจฺฉาภตฺตํ ภุตฺตปาตราโส ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’”ติ. “เอวํ, เทวา”ติ โข โส ปุริโส รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ราชา, ภนฺเต, ปเสนทิ โกสโล ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉติ; เอวญฺจ วเทติ— ‘อชฺช กิร, ภนฺเต, ราชา ปเสนทิ โกสโล ปจฺฉาภตฺตํ ภุตฺตปาตราโส ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’”ติ.
อโสฺสสุํ โข โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินี— “อชฺช กิร ราชา ปเสนทิ โกสโล ปจฺฉาภตฺตํ ภุตฺตปาตราโส ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี”ติ. อถ โข โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินี ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ ภตฺตาภิหาเร อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ— “เตน หิ, มหาราช, อมฺหากมฺปิ วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทาหิ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉ— ‘โสมา จ, ภนฺเต, ภคินี สกุลา จ ภคินี ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉตี’”ติ.
อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ปจฺฉาภตฺตํ ภุตฺตปาตราโส เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ— “โสมา จ, ภนฺเต, ภคินี สกุลา จ ภคินี ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉตี”ติ. “กิํ ปน, มหาราช, โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินี อญฺญํ ทูตํ นาลตฺถุนฺ”ติ? “อโสฺสสุํ โข, ภนฺเต, โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินี— ‘อชฺช กิร ราชา ปเสนทิ โกสโล ปจฺฉาภตฺตํ ภุตฺตปาตราโส ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิสฺสตี’ติ. อถ โข, ภนฺเต, โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินี มํ ภตฺตาภิหาเร อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจุํ— ‘เตน หิ, มหาราช, อมฺหากมฺปิ วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทาหิ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉ— โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินี ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉตี’”ติ. “สุขินิโย โหนฺตุ ตา, มหาราช, โสมา จ ภคินี สกุลา จ ภคินี”ติ.
อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ— “สุตํ เมตํ, ภนฺเต, สมโณ โคตโม เอวมาห— ‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ ญาณทสฺสนํ ปฏิชานิสฺสติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’ติ. เย เต, ภนฺเต, เอวมาหํสุ— ‘สมโณ โคตโม เอวมาห— นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ ญาณทสฺสนํ ปฏิชานิสฺสติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’ติ; กจฺจิ เต, ภนฺเต, ภควโต วุตฺตวาทิโน, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรนฺติ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺฉตี”ติ? “เย เต, มหาราช, เอวมาหํสุ— ‘สมโณ โคตโม เอวมาห— นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย สพฺพญฺญู สพฺพทสฺสาวี อปริเสสํ ญาณทสฺสนํ ปฏิชานิสฺสติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’ติ; น เม เต วุตฺตวาทิโน, อพฺภาจิกฺขนฺติ จ ปน มํ เต อสตา อภูเตนา”ติ.
อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล วิฏฏูภํ เสนาปติํ อามนฺเตสิ— “โก นุ โข, เสนาปติ, อิมํ กถาวตฺถุํ ราชนฺเตปุเร อพฺภุทาหาสี”ติ? “สญฺชโย, มหาราช, พฺราหฺมโณ อากาสโคตฺโต”ติ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ— “เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, มม วจเนน สญฺชยํ พฺราหฺมณํ อากาสโคตฺตํ อามนฺเตหิ— ‘ราชา ตํ, ภนฺเต, ปเสนทิ โกสโล อามนฺเตตี’”ติ. “เอวํ, เทวา”ติ โข โส ปุริโส รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน สญฺชโย พฺราหฺมโณ อากาสโคตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา สญฺชยํ พฺราหฺมณํ อากาสโคตฺตํ เอตทโวจ— “ราชา ตํ, ภนฺเต, ปเสนทิ โกสโล อามนฺเตตี”ติ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ— “สิยา นุ โข, ภนฺเต, ภควตา อญฺญเทว กิญฺจิ สนฺธาย ภาสิตํ, ตญฺจ ชโน อญฺญถาปิ ปจฺจาคจฺเฉยฺย. ยถา กถํ ปน, ภนฺเต, ภควา อภิชานาติ วาจํ ภาสิตา”ติ? “เอวํ โข อหํ, มหาราช, อภิชานามิ วาจํ ภาสิตา— ‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย สกิเทว สพฺพํ ญสฺสติ, สพฺพํ ทกฺขิติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’”ติ. “เหตุรูปํ, ภนฺเต, ภควา อาห; สเหตุรูปํ, ภนฺเต, ภควา อาห— ‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย สกิเทว สพฺพํ ญสฺสติ, สพฺพํ ทกฺขิติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’ติ. จตฺตาโรเม, ภนฺเต, วณฺณา— ขตฺติยา, พฺราหฺมณา, เวสฺสา, สุทฺทา. อิเมสํ นุ โข, ภนฺเต, จตุนฺนํ วณฺณานํ สิยา วิเสโส สิยา นานากรณนฺ”ติ? “จตฺตาโรเม, มหาราช, วณฺณา— ขตฺติยา, พฺราหฺมณา, เวสฺสา, สุทฺทา. อิเมสํ โข, มหาราช, จตุนฺนํ วณฺณานํ ทฺเว วณฺณา อคฺคมกฺขายนฺติ— ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ— ยทิทํ อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานอญฺชลิกมฺมสามีจิกมฺมานี”ติ. “นาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ ปุจฺฉามิ; สมฺปรายิกาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ปุจฺฉามิ. จตฺตาโรเม, ภนฺเต, วณฺณา— ขตฺติยา, พฺราหฺมณา, เวสฺสา, สุทฺทา. อิเมสํ นุ โข, ภนฺเต, จตุนฺนํ วณฺณานํ สิยา วิเสโส สิยา นานากรณนฺ”ติ?
“ปญฺจิมานิ, มหาราช, ปธานิยงฺคานิ. กตมานิ ปญฺจ? อิธ, มหาราช, ภิกฺขุ สทฺโธ โหติ, สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธิํ— ‘อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุริสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา’ติ; อปฺปาพาโธ โหติ อปฺปาตงฺโก สมเวปากินิยา คหณิยา สมนฺนาคโต นาติสีตาย นาจฺจุณฺหาย มชฺฌิมาย ปธานกฺขมาย; อสโฐ โหติ อมายาวี ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตา สตฺถริ วา วิญฺญูสุ วา สพฺรหฺมจารีสุ; อารทฺธวีริโย วิหรติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย, กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย, ถามวา ทฬฺหปรกฺกโม อนิกฺขิตฺตธุโร กุสเลสุ ธมฺเมสุ; ปญฺญวา โหติ อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิพฺเพธิกาย สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยา— อิมานิ โข, มหาราช, ปญฺจ ปธานิยงฺคานิ. จตฺตาโรเม, มหาราช, วณฺณา— ขตฺติยา, พฺราหฺมณา, เวสฺสา, สุทฺทา. เต จสฺสุ อิเมหิ ปญฺจหิ ปธานิยงฺเคหิ สมนฺนาคตา; เอตฺถ ปน เนสํ อสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายา”ติ. “จตฺตาโรเม, ภนฺเต, วณฺณา— ขตฺติยา, พฺราหฺมณา, เวสฺสา, สุทฺทา. เต จสฺสุ อิเมหิ ปญฺจหิ ปธานิยงฺเคหิ สมนฺนาคตา; เอตฺถ ปน เนสํ, ภนฺเต, สิยา วิเสโส สิยา นานากรณนฺ”ติ? “เอตฺถ โข เนสาหํ, มหาราช, ปธานเวมตฺตตํ วทามิ. เสยฺยถาปิสฺสุ, มหาราช, ทฺเว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตา, ทฺเว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา อทนฺตา อวินีตา. ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, เย เต ทฺเว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตา, อปิ นุ เต ทนฺตาว ทนฺตการณํ คจฺเฉยฺยุํ, ทนฺตาว ทนฺตภูมิํ สมฺปาปุเณยฺยุนฺ”ติ? “เอวํ, ภนฺเต”. “เย ปน เต ทฺเว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา อทนฺตา อวินีตา, อปิ นุ เต อทนฺตาว ทนฺตการณํ คจฺเฉยฺยุํ, อทนฺตาว ทนฺตภูมิํ สมฺปาปุเณยฺยุํ, เสยฺยถาปิ เต ทฺเว หตฺถิทมฺมา วา อสฺสทมฺมา วา โคทมฺมา วา สุทนฺตา สุวินีตา”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “เอวเมว โข, มหาราช, ยํ ตํ สทฺเธน ปตฺตพฺพํ อปฺปาพาเธน อสเฐน อมายาวินา อารทฺธวีริเยน ปญฺญวตา, ตํ วต อสฺสทฺโธ พหฺวาพาโธ สโฐ มายาวี กุสีโต ทุปฺปญฺโญ ปาปุณิสฺสตีติ— เนตํ ฐานํ วิชฺชตี”ติ.
“เหตุรูปํ, ภนฺเต, ภควา อาห; สเหตุรูปํ, ภนฺเต, ภควา อาห. จตฺตาโรเม, ภนฺเต, วณฺณา— ขตฺติยา, พฺราหฺมณา, เวสฺสา, สุทฺทา. เต จสฺสุ อิเมหิ ปญฺจหิ ปธานิยงฺเคหิ สมนฺนาคตา เต จสฺสุ สมฺมปฺปธานา; เอตฺถ ปน เนสํ, ภนฺเต, สิยา วิเสโส สิยา นานากรณนฺ”ติ? “เอตฺถ โข เนสาหํ, มหาราช, น กิญฺจิ นานากรณํ วทามิ— ยทิทํ วิมุตฺติยา วิมุตฺติํ. เสยฺยถาปิ, มหาราช, ปุริโส สุกฺขํ สากกฏฺฐํ อาทาย อคฺคิํ อภินิพฺพตฺเตยฺย, เตโช ปาตุกเรยฺย; อถาปโร ปุริโส สุกฺขํ สาลกฏฺฐํ อาทาย อคฺคิํ อภินิพฺพตฺเตยฺย, เตโช ปาตุกเรยฺย; อถาปโร ปุริโส สุกฺขํ อมฺพกฏฺฐํ อาทาย อคฺคิํ อภินิพฺพตฺเตยฺย, เตโช ปาตุกเรยฺย; อถาปโร ปุริโส สุกฺขํ อุทุมฺพรกฏฺฐํ อาทาย อคฺคิํ อภินิพฺพตฺเตยฺย, เตโช ปาตุกเรยฺย. ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, สิยา นุ โข เตสํ อคฺคีนํ นานาทารุโต อภินิพฺพตฺตานํ กิญฺจิ นานากรณํ อจฺจิยา วา อจฺจิํ, วณฺเณน วา วณฺณํ, อาภาย วา อาภนฺ”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “เอวเมว โข, มหาราช, ยํ ตํ เตชํ วีริยา นิมฺมถิตํ ปธานาภินิพฺพตฺตํ, นาหํ ตตฺถ กิญฺจิ นานากรณํ วทามิ— ยทิทํ วิมุตฺติยา วิมุตฺตินฺ”ติ. “เหตุรูปํ, ภนฺเต, ภควา อาห; สเหตุรูปํ, ภนฺเต, ภควา อาห. กิํ ปน, ภนฺเต, อตฺถิ เทวา”ติ? “กิํ ปน ตฺวํ, มหาราช, เอวํ วเทสิ— ‘กิํ ปน, ภนฺเต, อตฺถิ เทวา’”ติ? “ยทิ วา เต, ภนฺเต, เทวา อาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ ยทิ วา อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ”? “เย เต, มหาราช, เทวา สพฺยาพชฺฌา เต เทวา อาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ, เย เต เทวา อพฺยาพชฺฌา เต เทวา อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตนฺ”ติ.
เอวํ วุตฺเต, วิฏฏูโภ เสนาปติ ภควนฺตํ เอตทโวจ— “เย เต, ภนฺเต, เทวา สพฺยาพชฺฌา อาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ เต เทวา, เย เต เทวา อพฺยาพชฺฌา อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ เต เทเว ตมฺหา ฐานา จาเวสฺสนฺติ วา ปพฺพาเชสฺสนฺติ วา”ติ?
อถ โข อายสฺมโต อานนฺทสฺส เอตทโหสิ— “อยํ โข วิฏฏูโภ เสนาปติ รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปุตฺโต; อหํ ภควโต ปุตฺโต. อยํ โข กาโล ยํ ปุตฺโต ปุตฺเตน มนฺเตยฺยา”ติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท วิฏฏูภํ เสนาปติํ อามนฺเตสิ— “เตน หิ, เสนาปติ, ตญฺเญเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ; ยถา เต ขเมยฺย ตถา นํ พฺยากเรยฺยาสิ. ตํ กิํ มญฺญสิ, เสนาปติ, ยาวตา รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส วิชิตํ ยตฺถ จ ราชา ปเสนทิ โกสโล อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรติ, ปโหติ ตตฺถ ราชา ปเสนทิ โกสโล สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปุญฺญวนฺตํ วา อปุญฺญวนฺตํ วา พฺรหฺมจริยวนฺตํ วา อพฺรหฺมจริยวนฺตํ วา ตมฺหา ฐานา จาเวตุํ วา ปพฺพาเชตุํ วา”ติ? “ยาวตา, โภ, รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส วิชิตํ ยตฺถ จ ราชา ปเสนทิ โกสโล อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรติ, ปโหติ ตตฺถ ราชา ปเสนทิ โกสโล สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปุญฺญวนฺตํ วา อปุญฺญวนฺตํ วา พฺรหฺมจริยวนฺตํ วา อพฺรหฺมจริยวนฺตํ วา ตมฺหา ฐานา จาเวตุํ วา ปพฺพาเชตุํ วา”ติ.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, เสนาปติ, ยาวตา รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส อวิชิตํ ยตฺถ จ ราชา ปเสนทิ โกสโล น อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรติ, ตตฺถ ปโหติ ราชา ปเสนทิ โกสโล สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปุญฺญวนฺตํ วา อปุญฺญวนฺตํ วา พฺรหฺมจริยวนฺตํ วา อพฺรหฺมจริยวนฺตํ วา ตมฺหา ฐานา จาเวตุํ วา ปพฺพาเชตุํ วา”ติ? “ยาวตา, โภ, รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส อวิชิตํ ยตฺถ จ ราชา ปเสนทิ โกสโล น อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรติ, น ตตฺถ ปโหติ ราชา ปเสนทิ โกสโล สมณํ วา พฺราหฺมณํ วา ปุญฺญวนฺตํ วา อปุญฺญวนฺตํ วา พฺรหฺมจริยวนฺตํ วา อพฺรหฺมจริยวนฺตํ วา ตมฺหา ฐานา จาเวตุํ วา ปพฺพาเชตุํ วา”ติ.
“ตํ กิํ มญฺญสิ, เสนาปติ, สุตา เต เทวา ตาวติํสา”ติ? “เอวํ, โภ. สุตา เม เทวา ตาวติํสา. อิธาปิ โภตา รญฺญา ปเสนทินา โกสเลน สุตา เทวา ตาวติํสา”ติ. “ตํ กิํ มญฺญสิ, เสนาปติ, ปโหติ ราชา ปเสนทิ โกสโล เทเว ตาวติํเส ตมฺหา ฐานา จาเวตุํ วา ปพฺพาเชตุํ วา”ติ? “ทสฺสนมฺปิ, โภ, ราชา ปเสนทิ โกสโล เทเว ตาวติํเส นปฺปโหติ, กุโต ปน ตมฺหา ฐานา จาเวสฺสติ วา ปพฺพาเชสฺสติ วา”ติ? “เอวเมว โข, เสนาปติ, เย เต เทวา สพฺยาพชฺฌา อาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ เต เทวา, เย เต เทวา อพฺยาพชฺฌา อนาคนฺตาโร อิตฺถตฺตํ เต เทเว ทสฺสนายปิ นปฺปโหนฺติ; กุโต ปน ตมฺหา ฐานา จาเวสฺสนฺติ วา ปพฺพาเชสฺสนฺติ วา”ติ?
อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ— “โกนาโม อยํ, ภนฺเต, ภิกฺขู”ติ? “อานนฺโท นาม, มหาราชา”ติ. “อานนฺโท วต โภ, อานนฺทรูโป วต โภ. เหตุรูปํ, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท อาห; สเหตุรูปํ, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท อาห. กิํ ปน, ภนฺเต, อตฺถิ พฺรหฺมา”ติ? “กิํ ปน ตฺวํ, มหาราช, เอวํ วเทสิ— ‘กิํ ปน, ภนฺเต, อตฺถิ พฺรหฺมา’”ติ? “ยทิ วา โส, ภนฺเต, พฺรหฺมา อาคนฺตา อิตฺถตฺตํ, ยทิ วา อนาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺ”ติ? “โย โส, มหาราช, พฺรหฺมา สพฺยาพชฺโฌ โส พฺรหฺมา อาคนฺตา อิตฺถตฺตํ, โย โส พฺรหฺมา อพฺยาพชฺโฌ โส พฺรหฺมา อนาคนฺตา อิตฺถตฺตนฺ”ติ. อถ โข อญฺญตโร ปุริโส ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ เอตทโวจ— “สญฺชโย, มหาราช, พฺราหฺมโณ อากาสโคตฺโต อาคโต”ติ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล สญฺชยํ พฺราหฺมณํ อากาสโคตฺตํ เอตทโวจ— “โก นุ โข, พฺราหฺมณ, อิมํ กถาวตฺถุํ ราชนฺเตปุเร อพฺภุทาหาสี”ติ? “วิฏฏูโภ, มหาราช, เสนาปตี”ติ. วิฏฏูโภ เสนาปติ เอวมาห— “สญฺชโย, มหาราช, พฺราหฺมโณ อากาสโคตฺโต”ติ. อถ โข อญฺญตโร ปุริโส ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ เอตทโวจ— “ยานกาโล, มหาราชา”ติ.
อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ— “สพฺพญฺญุตํ มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ อปุจฺฉิมฺหา, สพฺพญฺญุตํ ภควา พฺยากาสิ; ตญฺจ ปนมฺหากํ รุจฺจติ เจว ขมติ จ, เตน จมฺหา อตฺตมนา. จาตุวณฺณิสุทฺธิํ มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ อปุจฺฉิมฺหา, จาตุวณฺณิสุทฺธิํ ภควา พฺยากาสิ; ตญฺจ ปนมฺหากํ รุจฺจติ เจว ขมติ จ, เตน จมฺหา อตฺตมนา. อธิเทเว มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ อปุจฺฉิมฺหา, อธิเทเว ภควา พฺยากาสิ; ตญฺจ ปนมฺหากํ รุจฺจติ เจว ขมติ จ, เตน จมฺหา อตฺตมนา. อธิพฺรหฺมานํ มยํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ อปุจฺฉิมฺหา, อธิพฺรหฺมานํ ภควา พฺยากาสิ; ตญฺจ ปนมฺหากํ รุจฺจติ เจว ขมติ จ, เตน จมฺหา อตฺตมนา. ยํ ยเทว จ มยํ ภควนฺตํ อปุจฺฉิมฺหา ตํ ตเทว ภควา พฺยากาสิ; ตญฺจ ปนมฺหากํ รุจฺจติ เจว ขมติ จ, เตน จมฺหา อตฺตมนา. หนฺท จ ทานิ มยํ, ภนฺเต, คจฺฉาม; พหุกิจฺจา มยํ พหุกรณียา”ติ. “ยสฺสทานิ ตฺวํ, มหาราช, กาลํ มญฺญสี”ติ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามีติ.
กณฺณกตฺถลสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ.
ราชวคฺโค นิฏฺฐิโต จตุตฺโถ.
ตสฺสุทฺทานํ
ฆฏิกาโร รฏฺฐปาโล,
มฆเทโว มธุริยํ;
โพธิ องฺคุลิมาโล จ,
ปิยชาตํ พาหิติกํ;
ธมฺมเจติยสุตฺตญฺจ,
ทสมํ กณฺณกตฺถลํ.