1.1 มูลปริยายสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา อุกฺกฏฺฐายํ วิหรติ สุภควเน สาลราชมูเล. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “ภิกฺขโว”ติ. “ภทนฺเต”ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ— “สพฺพธมฺมมูลปริยายํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ—
“อิธ, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต— ปถวิํ ปถวิโต สญฺชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต สญฺญตฺวา ปถวิํ มญฺญติ, ปถวิยา มญฺญติ, ปถวิโต มญฺญติ, ปถวิํ เมติ มญฺญติ, ปถวิํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (1)
อาปํ อาปโต สญฺชานาติ; อาปํ อาปโต สญฺญตฺวา อาปํ มญฺญติ, อาปสฺมิํ มญฺญติ, อาปโต มญฺญติ, อาปํ เมติ มญฺญติ, อาปํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (2)
เตชํ เตชโต สญฺชานาติ; เตชํ เตชโต สญฺญตฺวา เตชํ มญฺญติ, เตชสฺมิํ มญฺญติ, เตชโต มญฺญติ, เตชํ เมติ มญฺญติ, เตชํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (3)
วายํ วายโต สญฺชานาติ; วายํ วายโต สญฺญตฺวา วายํ มญฺญติ, วายสฺมิํ มญฺญติ, วายโต มญฺญติ, วายํ เมติ มญฺญติ, วายํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (4)
ภูเต ภูตโต สญฺชานาติ; ภูเต ภูตโต สญฺญตฺวา ภูเต มญฺญติ, ภูเตสุ มญฺญติ, ภูตโต มญฺญติ, ภูเต เมติ มญฺญติ, ภูเต อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (5)
เทเว เทวโต สญฺชานาติ; เทเว เทวโต สญฺญตฺวา เทเว มญฺญติ, เทเวสุ มญฺญติ, เทวโต มญฺญติ, เทเว เมติ มญฺญติ, เทเว อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (6)
ปชาปติํ ปชาปติโต สญฺชานาติ; ปชาปติํ ปชาปติโต สญฺญตฺวา ปชาปติํ มญฺญติ, ปชาปติสฺมิํ มญฺญติ, ปชาปติโต มญฺญติ, ปชาปติํ เมติ มญฺญติ, ปชาปติํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (7)
พฺรหฺมํ พฺรหฺมโต สญฺชานาติ; พฺรหฺมํ พฺรหฺมโต สญฺญตฺวา พฺรหฺมํ มญฺญติ, พฺรหฺมสฺมิํ มญฺญติ, พฺรหฺมโต มญฺญติ, พฺรหฺมํ เมติ มญฺญติ, พฺรหฺมํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (8)
อาภสฺสเร อาภสฺสรโต สญฺชานาติ; อาภสฺสเร อาภสฺสรโต สญฺญตฺวา อาภสฺสเร มญฺญติ, อาภสฺสเรสุ มญฺญติ, อาภสฺสรโต มญฺญติ, อาภสฺสเร เมติ มญฺญติ, อาภสฺสเร อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (9)
สุภกิเณฺห สุภกิณฺหโต สญฺชานาติ; สุภกิเณฺห สุภกิณฺหโต สญฺญตฺวา สุภกิเณฺห มญฺญติ, สุภกิเณฺหสุ มญฺญติ, สุภกิณฺหโต มญฺญติ, สุภกิเณฺห เมติ มญฺญติ, สุภกิเณฺห อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (10)
เวหปฺผเล เวหปฺผลโต สญฺชานาติ; เวหปฺผเล เวหปฺผลโต สญฺญตฺวา เวหปฺผเล มญฺญติ, เวหปฺผเลสุ มญฺญติ, เวหปฺผลโต มญฺญติ, เวหปฺผเล เมติ มญฺญติ, เวหปฺผเล อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (11)
อภิภุํ อภิภุโต สญฺชานาติ; อภิภุํ อภิภุโต สญฺญตฺวา อภิภุํ มญฺญติ, อภิภุสฺมิํ มญฺญติ, อภิภุโต มญฺญติ, อภิภุํ เมติ มญฺญติ, อภิภุํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (12)
อากาสานญฺจายตนํ อากาสานญฺจายตนโต สญฺชานาติ; อากาสานญฺจายตนํ อากาสานญฺจายตนโต สญฺญตฺวา อากาสานญฺจายตนํ มญฺญติ, อากาสานญฺจายตนสฺมิํ มญฺญติ, อากาสานญฺจายตนโต มญฺญติ, อากาสานญฺจายตนํ เมติ มญฺญติ, อากาสานญฺจายตนํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (13)
วิญฺญาณญฺจายตนํ วิญฺญาณญฺจายตนโต สญฺชานาติ; วิญฺญาณญฺจายตนํ วิญฺญาณญฺจายตนโต สญฺญตฺวา วิญฺญาณญฺจายตนํ มญฺญติ, วิญฺญาณญฺจายตนสฺมิํ มญฺญติ, วิญฺญาณญฺจายตนโต มญฺญติ, วิญฺญาณญฺจายตนํ เมติ มญฺญติ, วิญฺญาณญฺจายตนํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (14)
อากิญฺจญฺญายตนํ อากิญฺจญฺญายตนโต สญฺชานาติ; อากิญฺจญฺญายตนํ อากิญฺจญฺญายตนโต สญฺญตฺวา อากิญฺจญฺญายตนํ มญฺญติ, อากิญฺจญฺญายตนสฺมิํ มญฺญติ, อากิญฺจญฺญายตนโต มญฺญติ, อากิญฺจญฺญายตนํ เมติ มญฺญติ, อากิญฺจญฺญายตนํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (15)
เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนโต สญฺชานาติ; เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ เนวสญฺญานาสญฺญายตนโต สญฺญตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ มญฺญติ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนสฺมิํ มญฺญติ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนโต มญฺญติ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ เมติ มญฺญติ, เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (16)
ทิฏฺฐํ ทิฏฺฐโต สญฺชานาติ; ทิฏฺฐํ ทิฏฺฐโต สญฺญตฺวา ทิฏฺฐํ มญฺญติ, ทิฏฺฐสฺมิํ มญฺญติ, ทิฏฺฐโต มญฺญติ, ทิฏฺฐํ เมติ มญฺญติ, ทิฏฺฐํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (17)
สุตํ สุตโต สญฺชานาติ; สุตํ สุตโต สญฺญตฺวา สุตํ มญฺญติ, สุตสฺมิํ มญฺญติ, สุตโต มญฺญติ, สุตํ เมติ มญฺญติ, สุตํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (18)
มุตํ มุตโต สญฺชานาติ; มุตํ มุตโต สญฺญตฺวา มุตํ มญฺญติ, มุตสฺมิํ มญฺญติ, มุตโต มญฺญติ, มุตํ เมติ มญฺญติ, มุตํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (19)
วิญฺญาตํ วิญฺญาตโต สญฺชานาติ; วิญฺญาตํ วิญฺญาตโต สญฺญตฺวา วิญฺญาตํ มญฺญติ, วิญฺญาตสฺมิํ มญฺญติ, วิญฺญาตโต มญฺญติ, วิญฺญาตํ เมติ มญฺญติ, วิญฺญาตํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (20)
เอกตฺตํ เอกตฺตโต สญฺชานาติ; เอกตฺตํ เอกตฺตโต สญฺญตฺวา เอกตฺตํ มญฺญติ, เอกตฺตสฺมิํ มญฺญติ, เอกตฺตโต มญฺญติ, เอกตฺตํ เมติ มญฺญติ, เอกตฺตํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (21)
นานตฺตํ นานตฺตโต สญฺชานาติ; นานตฺตํ นานตฺตโต สญฺญตฺวา นานตฺตํ มญฺญติ, นานตฺตสฺมิํ มญฺญติ, นานตฺตโต มญฺญติ, นานตฺตํ เมติ มญฺญติ, นานตฺตํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (22)
สพฺพํ สพฺพโต สญฺชานาติ; สพฺพํ สพฺพโต สญฺญตฺวา สพฺพํ มญฺญติ, สพฺพสฺมิํ มญฺญติ, สพฺพโต มญฺญติ, สพฺพํ เมติ มญฺญติ, สพฺพํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (23)
นิพฺพานํ นิพฺพานโต สญฺชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต สญฺญตฺวา นิพฺพานํ มญฺญติ, นิพฺพานสฺมิํ มญฺญติ, นิพฺพานโต มญฺญติ, นิพฺพานํ เมติ มญฺญติ, นิพฺพานํ อภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘อปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ. (24)
ปุถุชฺชนวเสน ปฐมนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
โยปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เสกฺโข อปฺปตฺตมานโส อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมาโน วิหรติ, โสปิ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต อภิญฺญาย ปถวิํ มา มญฺญิ, ปถวิยา มา มญฺญิ, ปถวิโต มา มญฺญิ, ปถวิํ เมติ มา มญฺญิ, ปถวิํ มาภินนฺทิ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘ปริญฺเญยฺยํ ตสฺสา’ติ วทามิ.
อาปํ …เป… เตชํ… วายํ… ภูเต… เทเว… ปชาปติํ… พฺรหฺมํ… อาภสฺสเร… สุภกิเณฺห… เวหปฺผเล… อภิภุํ… อากาสานญฺจายตนํ… วิญฺญาณญฺจายตนํ… อากิญฺจญฺญายตนํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ… ทิฏฺฐํ… สุตํ… มุตํ… วิญฺญาตํ… เอกตฺตํ… นานตฺตํ… สพฺพํ… นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิญฺญาย นิพฺพานํ มา มญฺญิ, นิพฺพานสฺมิํ มา มญฺญิ, นิพฺพานโต มา มญฺญิ, นิพฺพานํ เมติ มา มญฺญิ, นิพฺพานํ มาภินนฺทิ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘ปริญฺเญยฺยํ ตสฺสา’ติ วทามิ.
เสกฺขวเสน ทุติยนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
โยปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญาวิมุตฺโต, โสปิ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต อภิญฺญาย ปถวิํ น มญฺญติ, ปถวิยา น มญฺญติ, ปถวิโต น มญฺญติ, ปถวิํ เมติ น มญฺญติ, ปถวิํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘ปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ.
อาปํ …เป… เตชํ… วายํ… ภูเต… เทเว… ปชาปติํ… พฺรหฺมํ… อาภสฺสเร… สุภกิเณฺห… เวหปฺผเล… อภิภุํ… อากาสานญฺจายตนํ… วิญฺญาณญฺจายตนํ… อากิญฺจญฺญายตนํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ… ทิฏฺฐํ… สุตํ… มุตํ… วิญฺญาตํ… เอกตฺตํ… นานตฺตํ… สพฺพํ… นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิญฺญาย นิพฺพานํ น มญฺญติ, นิพฺพานสฺมิํ น มญฺญติ, นิพฺพานโต น มญฺญติ, นิพฺพานํ เมติ น มญฺญติ, นิพฺพานํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘ปริญฺญาตํ ตสฺสา’ติ วทามิ.
ขีณาสววเสน ตติยนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
โยปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญา วิมุตฺโต, โสปิ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต อภิญฺญาย ปถวิํ น มญฺญติ, ปถวิยา น มญฺญติ, ปถวิโต น มญฺญติ, ปถวิํ เมติ น มญฺญติ, ปถวิํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ขยา ราคสฺส, วีตราคตฺตา.
อาปํ …เป… เตชํ… วายํ… ภูเต… เทเว… ปชาปติํ… พฺรหฺมํ… อาภสฺสเร… สุภกิเณฺห… เวหปฺผเล… อภิภุํ… อากาสานญฺจายตนํ… วิญฺญาณญฺจายตนํ… อากิญฺจญฺญายตนํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ… ทิฏฺฐํ… สุตํ… มุตํ… วิญฺญาตํ… เอกตฺตํ… นานตฺตํ… สพฺพํ… นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิญฺญาย นิพฺพานํ น มญฺญติ, นิพฺพานสฺมิํ น มญฺญติ, นิพฺพานโต น มญฺญติ, นิพฺพานํ เมติ น มญฺญติ, นิพฺพานํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ขยา ราคสฺส, วีตราคตฺตา.
ขีณาสววเสน จตุตฺถนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
โยปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญาวิมุตฺโต, โสปิ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต อภิญฺญาย ปถวิํ น มญฺญติ, ปถวิยา น มญฺญติ, ปถวิโต น มญฺญติ, ปถวิํ เมติ น มญฺญติ, ปถวิํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ขยา โทสสฺส, วีตโทสตฺตา.
อาปํ …เป… เตชํ… วายํ… ภูเต… เทเว… ปชาปติํ… พฺรหฺมํ… อาภสฺสเร… สุภกิเณฺห… เวหปฺผเล… อภิภุํ… อากาสานญฺจายตนํ… วิญฺญาณญฺจายตนํ… อากิญฺจญฺญายตนํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ… ทิฏฺฐํ… สุตํ… มุตํ… วิญฺญาตํ… เอกตฺตํ… นานตฺตํ… สพฺพํ… นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิญฺญาย นิพฺพานํ น มญฺญติ, นิพฺพานสฺมิํ น มญฺญติ, นิพฺพานโต น มญฺญติ, นิพฺพานํ เมติ น มญฺญติ, นิพฺพานํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ขยา โทสสฺส, วีตโทสตฺตา.
ขีณาสววเสน ปญฺจมนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
โยปิ โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญาวิมุตฺโต, โสปิ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต อภิญฺญาย ปถวิํ น มญฺญติ, ปถวิยา น มญฺญติ, ปถวิโต น มญฺญติ, ปถวิํ เมติ น มญฺญติ, ปถวิํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ขยา โมหสฺส, วีตโมหตฺตา.
อาปํ …เป… เตชํ… วายํ… ภูเต… เทเว… ปชาปติํ… พฺรหฺมํ… อาภสฺสเร… สุภกิเณฺห… เวหปฺผเล… อภิภุํ… อากาสานญฺจายตนํ… วิญฺญาณญฺจายตนํ… อากิญฺจญฺญายตนํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ… ทิฏฺฐํ… สุตํ… มุตํ… วิญฺญาตํ… เอกตฺตํ… นานตฺตํ… สพฺพํ… นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิญฺญาย นิพฺพานํ น มญฺญติ, นิพฺพานสฺมิํ น มญฺญติ, นิพฺพานโต น มญฺญติ, นิพฺพานํ เมติ น มญฺญติ, นิพฺพานํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ขยา โมหสฺส, วีตโมหตฺตา.
ขีณาสววเสน ฉฏฺฐนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
ตถาคโตปิ, ภิกฺขเว, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต อภิญฺญาย ปถวิํ น มญฺญติ, ปถวิยา น มญฺญติ, ปถวิโต น มญฺญติ, ปถวิํ เมติ น มญฺญติ, ปถวิํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘ปริญฺญาตนฺตํ ตถาคตสฺสา’ติ วทามิ.
อาปํ …เป… เตชํ… วายํ… ภูเต… เทเว… ปชาปติํ… พฺรหฺมํ… อาภสฺสเร… สุภกิเณฺห… เวหปฺผเล… อภิภุํ… อากาสานญฺจายตนํ… วิญฺญาณญฺจายตนํ… อากิญฺจญฺญายตนํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ… ทิฏฺฐํ… สุตํ… มุตํ… วิญฺญาตํ… เอกตฺตํ… นานตฺตํ… สพฺพํ… นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิญฺญาย นิพฺพานํ น มญฺญติ, นิพฺพานสฺมิํ น มญฺญติ, นิพฺพานโต น มญฺญติ, นิพฺพานํ เมติ น มญฺญติ, นิพฺพานํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘ปริญฺญาตนฺตํ ตถาคตสฺสา’ติ วทามิ.
ตถาคตวเสน สตฺตมนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
ตถาคโตปิ, ภิกฺขเว, อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปถวิํ ปถวิโต อภิชานาติ; ปถวิํ ปถวิโต อภิญฺญาย ปถวิํ น มญฺญติ, ปถวิยา น มญฺญติ, ปถวิโต น มญฺญติ, ปถวิํ เมติ น มญฺญติ, ปถวิํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘นนฺที ทุกฺขสฺส มูลนฺ’ติ— อิติ วิทิตฺวา ‘ภวา ชาติ ภูตสฺส ชรามรณนฺ’ติ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ‘ตถาคโต สพฺพโส ตณฺหานํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ วทามิ.
อาปํ …เป… เตชํ… วายํ… ภูเต… เทเว… ปชาปติํ… พฺรหฺมํ… อาภสฺสเร… สุภกิเณฺห… เวหปฺผเล… อภิภุํ… อากาสานญฺจายตนํ… วิญฺญาณญฺจายตนํ… อากิญฺจญฺญายตนํ… เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ… ทิฏฺฐํ… สุตํ… มุตํ… วิญฺญาตํ… เอกตฺตํ… นานตฺตํ… สพฺพํ… นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิชานาติ; นิพฺพานํ นิพฺพานโต อภิญฺญาย นิพฺพานํ น มญฺญติ, นิพฺพานสฺมิํ น มญฺญติ, นิพฺพานโต น มญฺญติ, นิพฺพานํ เมติ น มญฺญติ, นิพฺพานํ นาภินนฺทติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ‘นนฺที ทุกฺขสฺส มูลนฺ’ติ— อิติ วิทิตฺวา ‘ภวา ชาติ ภูตสฺส ชรามรณนฺ’ติ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ‘ตถาคโต สพฺพโส ตณฺหานํ ขยา วิราคา นิโรธา จาคา ปฏินิสฺสคฺคา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธิํ อภิสมฺพุทฺโธ’ติ วทามี”ติ.
ตถาคตวเสน อฏฺฐมนยภูมิปริจฺเฉโท นิฏฺฐิโต.
อิทมโวจ ภควา. น เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
มูลปริยายสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ.