3.3 วมฺมิกสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา กุมารกสฺสโป อนฺธวเน วิหรติ. อถ โข อญฺญตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ อนฺธวนํ โอภาเสตฺวา เยนายสฺมา กุมารกสฺสโป เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ ฐิตา โข สา เทวตา อายสฺมนฺตํ กุมารกสฺสปํ เอตทโวจ—
“ภิกฺขุ ภิกฺขุ, อยํ วมฺมิโก รตฺติํ ธูมายติ, ทิวา ปชฺชลติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส ลงฺคิํ ‘ลงฺคี, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อุกฺขิป ลงฺคิํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส อุทฺธุมายิกํ. ‘อุทฺธุมายิกา, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อุกฺขิป อุทฺธุมายิกํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส ทฺวิธาปถํ. ‘ทฺวิธาปโถ, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อุกฺขิป ทฺวิธาปถํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส จงฺควารํ. ‘จงฺควาโร, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อุกฺขิป จงฺควารํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส กุมฺมํ. ‘กุมฺโม, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อุกฺขิป กุมฺมํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส อสิสูนํ. ‘อสิสูนา, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อุกฺขิป อสิสูนํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส มํสเปสิํ. ‘มํสเปสิ, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘อุกฺขิป มํสเปสิํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา’ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย อทฺทส นาคํ. ‘นาโค, ภทนฺเต’ติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— ‘ติฏฺฐตุ นาโค, มา นาคํ ฆฏฺเฏสิ; นโม กโรหิ นาคสฺสา’ติ.
อิเม โข ตฺวํ, ภิกฺขุ, ปเญฺห ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺเฉยฺยาสิ, ยถา จ เต ภควา พฺยากโรติ ตถา นํ ธาเรยฺยาสิ. นาหํ ตํ, ภิกฺขุ, ปสฺสามิ สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย, โย อิเมสํ ปญฺหานํ เวยฺยากรเณน จิตฺตํ อาราเธยฺย อญฺญตฺร ตถาคเตน วา, ตถาคตสาวเกน วา, อิโต วา ปน สุตฺวา”ติ— อิทมโวจ สา เทวตา. อิทํ วตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ.
อถ โข อายสฺมา กุมารกสฺสโป ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา กุมารกสฺสโป ภควนฺตํ เอตทโวจ— “อิมํ, ภนฺเต, รตฺติํ อญฺญตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ อนฺธวนํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ ฐิตา โข, ภนฺเต, สา เทวตา มํ เอตทโวจ— ‘ภิกฺขุ ภิกฺขุ, อยํ วมฺมิโก รตฺติํ ธูมายติ, ทิวา ปชฺชลติ. พฺราหฺมโณ เอวมาห— “อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายา”ติ. อภิกฺขณนฺโต สุเมโธ สตฺถํ อาทาย …เป… อิโต วา ปน สุตฺวา’ติ. อิทมโวจ, ภนฺเต, สา เทวตา. อิทํ วตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ. โก นุ โข, ภนฺเต, วมฺมิโก, กา รตฺติํ ธูมายนา, กา ทิวา ปชฺชลนา, โก พฺราหฺมโณ, โก สุเมโธ, กิํ สตฺถํ, กิํ อภิกฺขณํ, กา ลงฺคี, กา อุทฺธุมายิกา, โก ทฺวิธาปโถ, กิํ จงฺควารํ, โก กุมฺโม, กา อสิสูนา, กา มํสเปสิ, โก นาโค”ติ?
“‘วมฺมิโก’ติ โข, ภิกฺขุ, อิมเสฺสตํ จาตุมหาภูติกสฺส กายสฺส อธิวจนํ, มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺส โอทนกุมฺมาสูปจยสฺส อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺส. (1)
ยํ โข, ภิกฺขุ, ทิวา กมฺมนฺเต อารพฺภ รตฺติํ อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ— อยํ รตฺติํ ธูมายนา. ยํ โข, ภิกฺขุ, รตฺติํ อนุวิตกฺเกตฺวา อนุวิจาเรตฺวา ทิวา กมฺมนฺเต ปโยเชติ กาเยน วาจาย ‘มนสา’— อยํ ทิวา ปชฺชลนา. (2–3)
‘พฺราหฺมโณ’ติ โข, ภิกฺขุ, ตถาคตเสฺสตํ อธิวจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. ‘สุเมโธ’ติ โข, ภิกฺขุ, เสกฺขเสฺสตํ ภิกฺขุโน อธิวจนํ. (4–5)
‘สตฺถนฺ’ติ โข, ภิกฺขุ, อริยาเยตํ ปญฺญาย อธิวจนํ. ‘อภิกฺขณนฺ’ติ โข, ภิกฺขุ, วีริยารมฺภเสฺสตํ อธิวจนํ. (6–7)
‘ลงฺคี’ติ โข, ภิกฺขุ, อวิชฺชาเยตํ อธิวจนํ. อุกฺขิป ลงฺคิํ, ปชห อวิชฺชํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายาติ อยเมตสฺส อตฺโถ. (8)
‘อุทฺธุมายิกา’ติ โข, ภิกฺขุ, โกธูปายาสเสฺสตํ อธิวจนํ. อุกฺขิป อุทฺธุมายิกํ, ปชห โกธูปายาสํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายาติ อยเมตสฺส อตฺโถ. (9)
‘ทฺวิธาปโถ’ติ โข, ภิกฺขุ, วิจิกิจฺฉาเยตํ อธิวจนํ. อุกฺขิป ทฺวิธาปถํ, ปชห วิจิกิจฺฉํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายาติ อยเมตสฺส อตฺโถ. (10)
‘จงฺควารนฺ’ติ โข, ภิกฺขุ, ปญฺจนฺเนตํ นีวรณานํ อธิวจนํ, เสยฺยถิทํ— กามจฺฉนฺทนีวรณสฺส, พฺยาปาทนีวรณสฺส, ถินมิทฺธนีวรณสฺส, อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนีวรณสฺส, วิจิกิจฺฉานีวรณสฺส. อุกฺขิป จงฺควารํ, ปชห ปญฺจ นีวรเณ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายาติ อยเมตสฺส อตฺโถ. (11)
‘กุมฺโม’ติ โข, ภิกฺขุ, ปญฺจนฺเนตํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อธิวจนํ, เสยฺยถิทํ— รูปุปาทานกฺขนฺธสฺส, เวทนุปาทานกฺขนฺธสฺส, สญฺญุปาทานกฺขนฺธสฺส, สงฺขารุปาทานกฺขนฺธสฺส, วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺธสฺส. อุกฺขิป กุมฺมํ, ปชห ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายาติ อยเมตสฺส อตฺโถ. (12)
‘อสิสูนา’ติ โข, ภิกฺขุ, ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนํ— จกฺขุวิญฺเญยฺยานํ รูปานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ ปิยรูปานํ กามูปสํหิตานํ รชนียานํ, โสตวิญฺเญยฺยานํ สทฺทานํ …เป… ฆานวิญฺเญยฺยานํ คนฺธานํ …เป… ชิวฺหาวิญฺเญยฺยานํ รสานํ …เป… กายวิญฺเญยฺยานํ โผฏฺฐพฺพานํ อิฏฺฐานํ กนฺตานํ มนาปานํ ปิยรูปานํ กามูปสํหิตานํ รชนียานํ. อุกฺขิป อสิสูนํ, ปชห ปญฺจ กามคุเณ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายาติ อยเมตสฺส อตฺโถ. (13)
‘มํสเปสี’ติ โข, ภิกฺขุ, นนฺทีราคเสฺสตํ อธิวจนํ. อุกฺขิป มํสเปสิํ, ปชห นนฺทีราคํ; อภิกฺขณ, สุเมธ, สตฺถํ อาทายาติ อยเมตสฺส อตฺโถ. (14)
‘นาโค’ติ โข, ภิกฺขุ, ขีณาสวเสฺสตํ ภิกฺขุโน อธิวจนํ. ติฏฺฐตุ นาโค, มา นาคํ ฆฏฺเฏสิ; นโม กโรหิ นาคสฺสาติ อยเมตสฺส อตฺโถ”ติ. (15)
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมโน อายสฺมา กุมารกสฺสโป ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ.
วมฺมิกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ.