5.7 วีมํสกสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “ภิกฺขโว”ติ. “ภทนฺเต”ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ— “วีมํสเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรสฺส เจโตปริยายํ อชานนฺเตน ตถาคเต สมนฺเนสนา กาตพฺพา ‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ วา โน วา’ อิติ วิญฺญาณายา”ติ. “ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา, ภควํเนตฺติกา ภควํปฏิสรณา; สาธุ วต, ภนฺเต, ภควนฺตํเยว ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ; ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตี”ติ. “เตน หิ, ภิกฺขเว, สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ—
“วีมํสเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรสฺส เจโตปริยายํ อชานนฺเตน ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ตถาคโต สมนฺเนสิตพฺโพ จกฺขุโสตวิญฺเญเยฺยสุ ธมฺเมสุ— ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ. (1)
ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ— ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ. (2)
ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ— ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ เต ตถาคตสฺสา’ติ. (3)
ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ เต ตถาคตสฺสา’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ— ‘ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน อยมายสฺมา อิมํ กุสลํ ธมฺมํ, อุทาหุ อิตฺตรสมาปนฺโน’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน อยมายสฺมา อิมํ กุสลํ ธมฺมํ, นายมายสฺมา อิตฺตรสมาปนฺโน’ติ. (4)
ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน อยมายสฺมา อิมํ กุสลํ ธมฺมํ, นายมายสฺมา อิตฺตรสมาปนฺโน’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ— ‘ญตฺตชฺฌาปนฺโน อยมายสฺมา ภิกฺขุ ยสปฺปตฺโต, สํวิชฺชนฺตสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา’ติ? น ตาว, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺติ ยาว น ญตฺตชฺฌาปนฺโน โหติ ยสปฺปตฺโต. ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ญตฺตชฺฌาปนฺโน โหติ ยสปฺปตฺโต, อถสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺติ. ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘ญตฺตชฺฌาปนฺโน อยมายสฺมา ภิกฺขุ ยสปฺปตฺโต, นาสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺตี’ติ. (5)
ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘ญตฺตชฺฌาปนฺโน อยมายสฺมา ภิกฺขุ ยสปฺปตฺโต, นาสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺตี’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ— ‘อภยูปรโต อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ภยูปรโต; วีตราคตฺตา กาเม น เสวติ ขยา ราคสฺสา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ— ‘อภยูปรโต อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ภยูปรโต; วีตราคตฺตา กาเม น เสวติ ขยา ราคสฺสา’ติ. (6)
ตญฺเจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ ปเร เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘เก ปนายสฺมโต อาการา, เก อนฺวยา, เยนายสฺมา เอวํ วเทสิ— อภยูปรโต อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ภยูปรโต; วีตราคตฺตา กาเม น เสวติ ขยา ราคสฺสา’ติ. สมฺมา พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ พฺยากเรยฺย— ‘ตถา หิ ปน อยมายสฺมา สํเฆ วา วิหรนฺโต เอโก วา วิหรนฺโต, เย จ ตตฺถ สุคตา เย จ ตตฺถ ทุคฺคตา, เย จ ตตฺถ คณมนุสาสนฺติ, เย จ อิเธกจฺเจ อามิเสสุ สนฺทิสฺสนฺติ, เย จ อิเธกจฺเจ อามิเสน อนุปลิตฺตา, นายมายสฺมา ตํ เตน อวชานาติ. สมฺมุขา โข ปน เมตํ ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ— อภยูปรโตหมสฺมิ, นาหมสฺมิ ภยูปรโต, วีตราคตฺตา กาเม น เสวามิ ขยา ราคสฺสา’ติ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ตถาคโตว อุตฺตริํ ปฏิปุจฺฉิตพฺโพ— ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ตถาคโต เอวํ พฺยากเรยฺย— ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ. (1)
‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ตถาคโต เอวํ พฺยากเรยฺย— ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ. (2)
‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ตถาคโต เอวํ พฺยากเรยฺย— ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ เต ตถาคตสฺส; เอตํ ปโถหมสฺมิ, เอตํ โคจโร, โน จ เตน ตมฺมโย’ติ. (3)
เอวํวาทิํ โข, ภิกฺขเว, สตฺถารํ อรหติ สาวโก อุปสงฺกมิตุํ ธมฺมสฺสวนาย. ตสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ. ยถา ยถา โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ ตถา ตถา โส ตสฺมิํ ธมฺเม อภิญฺญาย อิเธกจฺจํ ธมฺมํ ธมฺเมสุ นิฏฺฐํ คจฺฉติ, สตฺถริ ปสีทติ— ‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สํโฆ’ติ. ตญฺเจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ ปเร เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘เก ปนายสฺมโต อาการา, เก อนฺวยา, เยนายสฺมา เอวํ วเทสิ— สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สํโฆ’ติ? สมฺมา พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ พฺยากเรยฺย— ‘อิธาหํ, อาวุโส, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํ ธมฺมสฺสวนาย. ตสฺส เม ภควา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ. ยถา ยถา เม, อาวุโส, ภควา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ ตถา ตถาหํ ตสฺมิํ ธมฺเม อภิญฺญาย อิเธกจฺจํ ธมฺมํ ธมฺเมสุ นิฏฺฐมคมํ, สตฺถริ ปสีทิํ— สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ภควตา, ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สํโฆ’ติ.
ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ อากาเรหิ อิเมหิ ปเทหิ อิเมหิ พฺยญฺชเนหิ ตถาคเต สทฺธา นิวิฏฺฐา โหติ มูลชาตา ปติฏฺฐิตา, อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อาการวตี สทฺธา ทสฺสนมูลิกา, ทฬฺหา; อสํหาริยา สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมิํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ตถาคเต ธมฺมสมนฺเนสนา โหติ. เอวญฺจ ปน ตถาคโต ธมฺมตาสุสมนฺนิฏฺโฐ โหตี”ติ.
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
วีมํสกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํ.