2.10 สงฺขารุปปตฺติสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “ภิกฺขโว”ติ. “ภทนฺเต”ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ— “สงฺขารุปปตฺติํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ—
“อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน สมนฺนาคโต โหติ, จาเคน สมนฺนาคโต โหติ, ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ขตฺติยมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน สมนฺนาคโต โหติ, จาเคน สมนฺนาคโต โหติ, ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา พฺราหฺมณมหาสาลานํ …เป… คหปติมหาสาลานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน สมนฺนาคโต โหติ, จาเคน สมนฺนาคโต โหติ, ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ‘จาตุมหาราชิกา เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา’ติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา จาตุมหาราชิกานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน สมนฺนาคโต โหติ, จาเคน สมนฺนาคโต โหติ, ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ตาวติํสา เทวา …เป… ยามา เทวา… ตุสิตา เทวา… นิมฺมานรตี เทวา… ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลาติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน สมนฺนาคโต โหติ, จาเคน สมนฺนาคโต โหติ, ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ‘สหโสฺส พฺรหฺมา ทีฆายุโก วณฺณวา สุขพหุโล’ติ. สหโสฺส, ภิกฺขเว, พฺรหฺมา สหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, จกฺขุมา ปุริโส เอกํ อามณฺฑํ หตฺเถ กริตฺวา ปจฺจเวกฺเขยฺย; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, สหโสฺส พฺรหฺมา สหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สหสฺสสฺส พฺรหฺมุโน สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ทฺวิสหโสฺส พฺรหฺมา …เป… ติสหโสฺส พฺรหฺมา… จตุสหโสฺส พฺรหฺมา… ปญฺจสหโสฺส พฺรหฺมา ทีฆายุโก วณฺณวา สุขพหุโลติ. ปญฺจสหโสฺส, ภิกฺขเว, พฺรหฺมา ปญฺจสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, จกฺขุมา ปุริโส ปญฺจ อามณฺฑานิ หตฺเถ กริตฺวา ปจฺจเวกฺเขยฺย; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ปญฺจสหโสฺส พฺรหฺมา ปญฺจสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ปญฺจสหสฺสสฺส พฺรหฺมุโน สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน สมนฺนาคโต โหติ, สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ‘ทสสหโสฺส พฺรหฺมา ทีฆายุโก วณฺณวา สุขพหุโล’ติ. ทสสหโสฺส, ภิกฺขเว, พฺรหฺมา ทสสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มณิ เวฬุริโย สุโภ ชาติมา อฏฺฐํโส สุปริกมฺมกโต ปณฺฑุกมฺพเล นิกฺขิตฺโต ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจติ จ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ทสสหโสฺส พฺรหฺมา ทสสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ทสสหสฺสสฺส พฺรหฺมุโน สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ‘สตสหโสฺส พฺรหฺมา ทีฆายุโก วณฺณวา สุขพหุโล’ติ. สตสหโสฺส, ภิกฺขเว, พฺรหฺมา สตสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, นิกฺขํ ชมฺโพนทํ ทกฺขกมฺมารปุตฺเตากฺกามุขสุกุสลสมฺปหฏฺฐํ ปณฺฑุกมฺพเล นิกฺขิตฺตํ ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจติ จ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, สตสหโสฺส พฺรหฺมา สตสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. เยปิ ตตฺถ สตฺตา อุปปนฺนา เตปิ ผริตฺวา อธิมุจฺจิตฺวา วิหรติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สตสหสฺสสฺส พฺรหฺมุโน สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— อาภา เทวา …เป… ปริตฺตาภา เทวา… อปฺปมาณาภา เทวา… อาภสฺสรา เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลาติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อาภสฺสรานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ปริตฺตสุภา เทวา …เป… อปฺปมาณสุภา เทวา… สุภกิณฺหา เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลาติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุภกิณฺหานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— เวหปฺผลา เทวา …เป… อวิหา เทวา… อตปฺปา เทวา… สุทสฺสา เทวา… สุทสฺสี เทวา… อกนิฏฺฐา เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลาติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อกนิฏฺฐานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ‘อากาสานญฺจายตนูปคา เทวา ทีฆายุกา จิรฏฺฐิติกา สุขพหุลา’ติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อากาสานญฺจายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— ‘วิญฺญาณญฺจายตนูปคา เทวา ทีฆายุกา จิรฏฺฐิติกา สุขพหุลา’ติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา วิญฺญาณญฺจายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส สุตํ โหติ— อากิญฺจญฺญายตนูปคา เทวา …เป… เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคา เทวา ทีฆายุกา จิรฏฺฐิติกา สุขพหุลาติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ กายสฺส เภทา ปรํ มรณา เนวสญฺญานาสญฺญายตนูปคานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺเชยฺยนฺ’ติ. โส ตํ จิตฺตํ ทหติ, ตํ จิตฺตํ อธิฏฺฐาติ, ตํ จิตฺตํ ภาเวติ. ตสฺส เต สงฺขารา จ วิหารา จ เอวํ ภาวิตา เอวํ พหุลีกตา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, มคฺโค อยํ ปฏิปทา ตตฺรุปปตฺติยา สํวตฺตติ.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สทฺธาย สมนฺนาคโต โหติ, สีเลน… สุเตน… จาเคน… ปญฺญาย สมนฺนาคโต โหติ. ตสฺส เอวํ โหติ— ‘อโห วตาหํ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺยนฺ’ติ. โส อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อยํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ น กตฺถจิ อุปปชฺชตี”ติ.
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
สงฺขารุปปตฺติสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ.
อนุปทวคฺโค นิฏฺฐิโต ทุติโย.
ตสฺสุทฺทานํ
อนุปท โสธน โปริสธมฺโม,
เสวิตพฺพ พหุธาตุ วิภตฺติ;
พุทฺธสฺส กิตฺตินาม จตฺตารีเสน,
อานาปาโน กายคโต อุปปตฺติ.