2.3 สปฺปุริสสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “ภิกฺขโว”ติ. “ภทนฺเต”ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ— “สปฺปุริสธมฺมญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อสปฺปุริสธมฺมญฺจ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ—
“กตโม จ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม? อิธ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น อุจฺจากุลา ปพฺพชิตา’ติ. โส ตาย อุจฺจากุลีนตาย อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข อุจฺจากุลีนตาย โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย อุจฺจากุลีนตาย เนวตฺตานุกฺกํเสติ น ปรํ วมฺเภติ. อยํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (1)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส มหากุลา ปพฺพชิโต โหติ …เป… มหาโภคกุลา ปพฺพชิโต โหติ …เป… อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิโต โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิโต, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิตา’ติ. โส ตาย อุฬารโภคตาย อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข อุฬารโภคตาย โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ อุฬารโภคกุลา ปพฺพชิโต โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย อุฬารโภคตาย เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (2–4)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส ญาโต โหติ ยสสฺสี. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ ญาโต ยสสฺสี, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู อปฺปญฺญาตา อปฺเปสกฺขา’ติ. โส เตน ญตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข ญตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ ญาโต โหติ ยสสฺสี; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน ญตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (5)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น ลาภิโน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺ’ติ. โส เตน ลาเภน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข ลาเภน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ ลาภี โหติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน ลาเภน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (6)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส พหุสฺสุโต โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ พหุสฺสุโต, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น พหุสฺสุตา’ติ. โส เตน พาหุสจฺเจน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข พาหุสจฺเจน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ พหุสฺสุโต โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน พาหุสจฺเจน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (7)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส วินยธโร โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ วินยธโร, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น วินยธรา’ติ. โส เตน วินยธรตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข วินยธรตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ วินยธโร โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน วินยธรตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (8)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส ธมฺมกถิโก โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ ธมฺมกถิโก, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น ธมฺมกถิกา’ติ. โส เตน ธมฺมกถิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข ธมฺมกถิกตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ ธมฺมกถิโก โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน ธมฺมกถิกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (9)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส อารญฺญิโก โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ อารญฺญิโก อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น อารญฺญิกา’ติ. โส เตน อารญฺญิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข อารญฺญิกตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ อารญฺญิโก โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน อารญฺญิกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (10)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส ปํสุกูลิโก โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ ปํสุกูลิโก, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น ปํสุกูลิกา’ติ. โส เตน ปํสุกูลิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข ปํสุกูลิกตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ ปํสุกูลิโก โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน ปํสุกูลิกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (11)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส ปิณฺฑปาติโก โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ ปิณฺฑปาติโก, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น ปิณฺฑปาติกา’ติ. โส เตน ปิณฺฑปาติกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข ปิณฺฑปาติกตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ ปิณฺฑปาติโก โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน ปิณฺฑปาติกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (12)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส รุกฺขมูลิโก โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ รุกฺขมูลิโก, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น รุกฺขมูลิกา’ติ. โส เตน รุกฺขมูลิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข รุกฺขมูลิกตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ รุกฺขมูลิโก โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน รุกฺขมูลิกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (13)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส โสสานิโก โหติ …เป… อพฺโภกาสิโก โหติ… เนสชฺชิโก โหติ …เป… ยถาสนฺถติโก โหติ …เป… เอกาสนิโก โหติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ เอกาสนิโก, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู น เอกาสนิกา’ติ. โส เตน เอกาสนิกตฺเตน อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘น โข เอกาสนิกตฺเตน โลภธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โทสธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ, โมหธมฺมา วา ปริกฺขยํ คจฺฉนฺติ. โน เจปิ เอกาสนิโก โหติ; โส จ โหติ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปนฺโน สามีจิปฺปฏิปนฺโน อนุธมฺมจารี, โส ตตฺถ ปุชฺโช, โส ตตฺถ ปาสํโส’ติ. โส ปฏิปทํเยว อนฺตรํ กริตฺวา เตน เอกาสนิกตฺเตน เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (14–18)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา ลาภี, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา น ลาภิโน’ติ. โส ตาย ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยาปิ โข อตมฺมยตา วุตฺตา ภควตา. เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา’ติ. โส อตมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย ปฐมชฺฌานสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (19)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ …เป… ตติยํ ฌานํ… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา ลาภี, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา น ลาภิโน’ติ. โส ตาย จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยาปิ โข อตมฺมยตา วุตฺตา ภควตา. เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา’ติ. โส อตมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย จตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (20–22)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา ‘อนนฺโต อากาโส’ติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภี, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา น ลาภิโน’ติ. โส ตาย อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ โข อตมฺมยตา วุตฺตา ภควตา. เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา’ติ. โส อตมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (23)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘อนนฺตํ วิญฺญาณนฺ’ติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา ลาภี, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา น ลาภิโน’ติ. โส ตาย วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยาปิ โข อตมฺมยตา วุตฺตา ภควตา. เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา’ติ. โส อตมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย วิญฺญาณญฺจายตนสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (24)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘นตฺถิ กิญฺจี’ติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภี, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา น ลาภิโน’ติ. โส ตาย อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยาปิ โข อตมฺมยตา วุตฺตา ภควตา. เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา’ติ. โส อตมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (25)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริโส สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. โส อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘อหํ โขมฺหิ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา ลาภี, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา น ลาภิโน’ติ. โส ตาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา อตฺตานุกฺกํเสติ, ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, อสปฺปุริสธมฺโม. สปฺปุริโส จ โข, ภิกฺขเว, อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ— ‘เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยาปิ โข อตมฺมยตา วุตฺตา ภควตา. เยน เยน หิ มญฺญนฺติ ตโต ตํ โหติ อญฺญถา’ติ. โส อตมฺมยตญฺเญว อนฺตรํ กริตฺวา ตาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติยา เนวตฺตานุกฺกํเสติ, น ปรํ วมฺเภติ. อยมฺปิ, ภิกฺขเว, สปฺปุริสธมฺโม. (26)
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, สปฺปุริโส สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. ปญฺญาย จสฺส ทิสฺวา อาสวา ปริกฺขีณา โหนฺติ. อยํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ น กิญฺจิ มญฺญติ, น กุหิญฺจิ มญฺญติ, น เกนจิ มญฺญตี”ติ. (27)
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
สปฺปุริสสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ.