4.1 ภทฺเทกรตฺตสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “ภิกฺขโว”ติ. “ภทนฺเต”ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ— “ภทฺเทกรตฺตสฺส โว, ภิกฺขเว, อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ เทเสสฺสามิ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ—
“อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;
ยทตีตํ ปหีนํ ตํ,
อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ.
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ,
ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ,
ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ,
โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺครํ เตน,
มหาเสเนน มจฺจุนา.
เอวํวิหาริํ อาตาปิํ,
อโหรตฺตมตนฺทิตํ;
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนิ.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, อตีตํ อนฺวาคเมติ? ‘เอวํรูโป อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, ‘เอวํเวทโน อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, ‘เอวํสญฺโญ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, ‘เอวํสงฺขาโร อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, ‘เอวํวิญฺญาโณ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, ภิกฺขเว, อตีตํ อนฺวาคเมติ.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, อตีตํ นานฺวาคเมติ? ‘เอวํรูโป อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, ‘เอวํเวทโน อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, ‘เอวํสญฺโญ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, ‘เอวํสงฺขาโร อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, ‘เอวํวิญฺญาโณ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, ภิกฺขเว, อตีตํ นานฺวาคเมติ.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ? ‘เอวํรูโป สิยํ อนาคตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, เอวํเวทโน สิยํ …เป… เอวํสญฺโญ สิยํ… เอวํสงฺขาโร สิยํ… เอวํวิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, ภิกฺขเว, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ? ‘เอวํรูโป สิยํ อนาคตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, เอวํเวทโน สิยํ… เอวํสญฺโญ สิยํ… เอวํสงฺขาโร สิยํ… ‘เอวํวิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺ’ติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, ภิกฺขเว, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ? อิธ, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ; เวทนํ …เป… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ— เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ? อิธ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท อริยธมฺเม สุวินีโต สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, น อตฺตนิ วา รูปํ, น รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ; น เวทนํ… น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, น อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, น วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ— เอวํ โข, ภิกฺขเว, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ.
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;
ยทตีตํ ปหีนํ ตํ,
อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ.
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ,
ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ,
ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ,
โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺครํ เตน,
มหาเสเนน มจฺจุนา.
เอวํวิหาริํ อาตาปิํ,
อโหรตฺตมตนฺทิตํ;
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนีติ.
‘ภทฺเทกรตฺตสฺส โว, ภิกฺขเว, อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ เทเสสฺสามี’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺ”ติ.
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
ภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ.