4.2 อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อานนฺโท อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสติ สมาทเปติ สมุตฺเตเชติ สมฺปหํเสติ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ ภาสติ.
อถ โข ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนุปฏฺฐานสาลา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “โก นุ โข, ภิกฺขเว, อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสี”ติ? “อายสฺมา, ภนฺเต, อานนฺโท อุปฏฺฐานสาลายํ ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสี”ติ.
อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ— “ยถา กถํ ปน ตฺวํ, อานนฺท, ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสี”ติ? “เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิํ สมาทเปสิํ สมุตฺเตเชสิํ สมฺปหํเสสิํ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสิํ—
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;
ยทตีตํ ปหีนํ ตํ,
อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ.
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ,
ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ,
ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ,
โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺครํ เตน,
มหาเสเนน มจฺจุนา.
เอวํวิหาริํ อาตาปิํ,
อโหรตฺตมตนฺทิตํ;
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนิ.
‘กถญฺจ, อาวุโส, อตีตํ อนฺวาคเมติ? เอวํรูโป อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, เอวํเวทโน อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, เอวํสญฺโญ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, เอวํสงฺขาโร อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, เอวํวิญฺญาโณ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, อาวุโส, อตีตํ อนฺวาคเมติ.
กถญฺจ, อาวุโส, อตีตํ นานฺวาคเมติ? เอวํรูโป อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, เอวํเวทโน อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, เอวํสญฺโญ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, เอวํสงฺขาโร อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, เอวํวิญฺญาโณ อโหสิํ อตีตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, อาวุโส, อตีตํ นานฺวาคเมติ.
กถญฺจ, อาวุโส, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ? เอวํรูโป สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ, เอวํเวทโน สิยํ …เป… เอวํสญฺโญ สิยํ… เอวํสงฺขาโร สิยํ… เอวํวิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, อาวุโส, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ.
กถญฺจ, อาวุโส, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ? เอวํรูโป สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ, เอวํเวทโน สิยํ …เป… เอวํสญฺโญ สิยํ… เอวํสงฺขาโร สิยํ… เอวํวิญฺญาโณ สิยํ อนาคตมทฺธานนฺติ ตตฺถ นนฺทิํ น สมนฺวาเนติ— เอวํ โข, อาวุโส, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ.
กถญฺจ, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ? อิธ, อาวุโส, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ; เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ— เอวํ โข, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ.
กถญฺจ, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ? อิธ, อาวุโส, สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท อริยธมฺเม สุวินีโต สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ, น อตฺตนิ วา รูปํ, น รูปสฺมิํ วา อตฺตานํ; น เวทนํ… น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ, น อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, น วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ— เอวํ โข, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ.
อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;
ยทตีตํ ปหีนํ ตํ,
อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ.
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ,
ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ,
ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ,
โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺครํ เตน,
มหาเสเนน มจฺจุนา.
เอวํวิหาริํ อาตาปิํ,
อโหรตฺตมตนฺทิตํ;
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
เอวํ โข อหํ, ภนฺเต, ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิํ สมาทเปสิํ สมุตฺเตเชสิํ สมฺปหํเสสิํ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสินฺ”ติ.
“สาธุ สาธุ, อานนฺท. สาธุ โข ตฺวํ, อานนฺท, ภิกฺขูนํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ อภาสิ—
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
_ …เป… _
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
กถญฺจ, อานนฺท, อตีตํ อนฺวาคเมติ …เป… เอวํ โข, อานนฺท, อตีตํ อนฺวาคเมติ. กถญฺจ, อานนฺท, อตีตํ นานฺวาคเมติ …เป… เอวํ โข, อานนฺท, อตีตํ นานฺวาคเมติ. กถญฺจ, อานนฺท, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ …เป… เอวํ โข, อานนฺท, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ. กถญฺจ, อานนฺท, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ …เป… เอวํ โข, อานนฺท, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ. กถญฺจ, อานนฺท, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ …เป… เอวํ โข, อานนฺท, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ. กถญฺจ, อานนฺท, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ …เป… เอวํ โข, อานนฺท, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ.
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
_ …เป… _
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’”ติ.
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมโน อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ.
อานนฺทภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ.