4.3 มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ ตโปทาราเม. อถ โข อายสฺมา สมิทฺธิ รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย เยน ตโปโท เตนุปสงฺกมิ คตฺตานิ ปริสิญฺจิตุํ. ตโปเท คตฺตานิ ปริสิญฺจิตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกจีวโร อฏฺฐาสิ คตฺตานิ ปุพฺพาปยมาโน. อถ โข อญฺญตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ ตโปทํ โอภาเสตฺวา เยนายสฺมา สมิทฺธิ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ ฐิตา โข สา เทวตา อายสฺมนฺตํ สมิทฺธิํ เอตทโวจ— “ธาเรสิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจา”ติ? “น โข อหํ, อาวุโส, ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ. ตฺวํ ปนาวุโส, ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจา”ติ? “อหมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ. ธาเรสิ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺติโย คาถา”ติ? “น โข อหํ, อาวุโส, ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ. ตฺวํ ปนาวุโส, ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา”ติ? “อหมฺปิ โข, ภิกฺขุ น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ. อุคฺคณฺหาหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ; ปริยาปุณาหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ; ธาเรหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ. อตฺถสํหิโต, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทโส จ วิภงฺโค จ อาทิพฺรหฺมจริยโก”ติ. อิทมโวจ สา เทวตา. อิทํ วตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ.
อถ โข อายสฺมา สมิทฺธิ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สมิทฺธิ ภควนฺตํ เอตทโวจ—
“อิธาหํ, ภนฺเต, รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย เยน ตโปโท เตนุปสงฺกมิํ คตฺตานิ ปริสิญฺจิตุํ. ตโปเท คตฺตานิ ปริสิญฺจิตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา เอกจีวโร อฏฺฐาสิํ คตฺตานิ ปุพฺพาปยมาโน. อถ โข ภนฺเต, อญฺญตรา เทวตา อภิกฺกนฺตาย รตฺติยา อภิกฺกนฺตวณฺณา เกวลกปฺปํ ตโปทํ โอภาเสตฺวา เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ ฐิตา โข สา เทวตา มํ เอตทโวจ— ‘ธาเรสิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจา’ติ?
เอวํ วุตฺเต, อหํ, ภนฺเต, ตํ เทวตํ เอตทโวจํ— ‘น โข อหํ, อาวุโส, ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ. ตฺวํ ปนาวุโส, ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจา’ติ? ‘อหมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ. ธาเรสิ ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺติโย คาถา’ติ? ‘น โข อหํ, อาวุโส, ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ. ตฺวํ ปนาวุโส, ธาเรสิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถา’ติ? ‘อหมฺปิ โข, ภิกฺขุ, น ธาเรมิ ภทฺเทกรตฺติโย คาถาติ. อุคฺคณฺหาหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ; ปริยาปุณาหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ; ธาเรหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ. อตฺถสํหิโต, ภิกฺขุ, ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทโส จ วิภงฺโค จ อาทิพฺรหฺมจริยโก’ติ. อิทมโวจ, ภนฺเต, สา เทวตา. อิทํ วตฺวา ตตฺเถวนฺตรธายิ. สาธุ เม, ภนฺเต, ภควา ภทฺเทกรตฺตสฺส อุทฺเทสญฺจ วิภงฺคญฺจ เทเสตู”ติ. “เตน หิ, ภิกฺขุ, สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข อายสฺมา สมิทฺธิ ภควโต ปจฺจโสฺสสิ. ภควา เอตทโวจ—
“อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;
ยทตีตํ ปหีนํ ตํ,
อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ.
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ,
ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ,
ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ,
โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺครํ เตน,
มหาเสเนน มจฺจุนา.
เอวํวิหาริํ อาตาปิํ,
อโหรตฺตมตนฺทิตํ;
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี”ติ.
อิทมโวจ ภควา; อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ, อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต, เอตทโหสิ— “อิทํ โข โน, อาวุโส, ภควา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ—
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;
ยทตีตํ ปหีนํ ตํ,
อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ.
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ,
ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ,
ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ,
โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺครํ เตน,
มหาเสเนน มจฺจุนา.
เอวํวิหาริํ อาตาปิํ,
อโหรตฺตมตนฺทิตํ;
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยา”ติ?
อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “อยํ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ; ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ. ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกเมยฺยาม; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามา”ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา มหากจฺจาเนน สทฺธิํ สมฺโมทิํสุ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตทโวจุํ— “อิทํ โข โน, อาวุโส กจฺจาน, ภควา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ—
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
_ …เป… _
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
เตสํ โน, อาวุโส กจฺจาน, อมฺหากํ, อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต, เอตทโหสิ— อิทํ โข โน, อาวุโส, ภควา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ—
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
_ …เป… _
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ? เตสํ โน, อาวุโส กจฺจาน, อมฺหากํ เอตทโหสิ— ‘อยํ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ. ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ. ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกเมยฺยาม; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามา’ติ. วิภชตายสฺมา มหากจฺจาโน”ติ.
“เสยฺยถาปิ, อาวุโส, ปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี สารปริเยสนํ จรมาโน มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺฐโต สารวโต อติกฺกมฺเมว มูลํ อติกฺกมฺม ขนฺธํ สาขาปลาเส สารํ ปริเยสิตพฺพํ มญฺเญยฺย; เอวํสมฺปทมิทํ อายสฺมนฺตานํ สตฺถริ สมฺมุขีภูเต ตํ ภควนฺตํ อติสิตฺวา อเมฺห เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิตพฺพํ มญฺญถ. โส หาวุโส, ภควา ชานํ ชานาติ, ปสฺสํ ปสฺสติ, จกฺขุภูโต ญาณภูโต ธมฺมภูโต พฺรหฺมภูโต วตฺตา ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา ธมฺมสฺสามี ตถาคโต. โส เจว ปเนตสฺส กาโล อโหสิ ยํ ภควนฺตํเยว เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ, ยถา โว ภควา พฺยากเรยฺย ตถา นํ ธาเรยฺยาถา”ติ.
“อทฺธาวุโส กจฺจาน, ภควา ชานํ ชานาติ, ปสฺสํ ปสฺสติ, จกฺขุภูโต ญาณภูโต ธมฺมภูโต พฺรหฺมภูโต วตฺตา ปวตฺตา อตฺถสฺส นินฺเนตา อมตสฺส ทาตา ธมฺมสฺสามี ตถาคโต. โส เจว ปเนตสฺส กาโล อโหสิ ยํ ภควนฺตํเยว เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาม; ยถา โน ภควา พฺยากเรยฺย ตถา นํ ธาเรยฺยาม. อปิ จายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ; ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ. วิภชตายสฺมา มหากจฺจาโน อครุํ กริตฺวา”ติ.
“เตน หาวุโส, สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวมาวุโส”ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหากจฺจานสฺส ปจฺจโสฺสสุํ. อายสฺมา มหากจฺจาโน เอตทโวจ—
“ยํ โข โน, อาวุโส, ภควา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ—
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
_ …เป… _
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
อิมสฺส โข อหํ, อาวุโส, ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ—
กถญฺจ, อาวุโส, อตีตํ อนฺวาคเมติ? อิติ เม จกฺขุ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รูปาติ— ตตฺถ ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส ตทภินนฺทติ, ตทภินนฺทนฺโต อตีตํ อนฺวาคเมติ. อิติ เม โสตํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ …เป… อิติ เม ฆานํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ คนฺธาติ… อิติ เม ชิวฺหา อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รสาติ… อิติ เม กาโย อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ… อิติ เม มโน อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ— ตตฺถ ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส ตทภินนฺทติ, ตทภินนฺทนฺโต อตีตํ อนฺวาคเมติ— เอวํ โข, อาวุโส, อตีตํ อนฺวาคเมติ.
กถญฺจ, อาวุโส, อตีตํ นานฺวาคเมติ? อิติ เม จกฺขุ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รูปาติ— ตตฺถ น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส น ตทภินนฺทติ, น ตทภินนฺทนฺโต อตีตํ นานฺวาคเมติ. อิติ เม โสตํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ …เป… อิติ เม ฆานํ อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ คนฺธาติ… อิติ เม ชิวฺหา อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ รสาติ… อิติ เม กาโย อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ… อิติ เม มโน อโหสิ อตีตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ— ตตฺถ น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส, น ตทภินนฺทติ, น ตทภินนฺทนฺโต อตีตํ นานฺวาคเมติ— เอวํ โข, อาวุโส, อตีตํ นานฺวาคเมติ.
กถญฺจ, อาวุโส, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ? อิติ เม จกฺขุ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รูปาติ— อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ, เจตโส ปณิธานปจฺจยา ตทภินนฺทติ, ตทภินนฺทนฺโต อนาคตํ ปฏิกงฺขติ. อิติ เม โสตํ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ …เป… อิติ เม ฆานํ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ คนฺธาติ… อิติ เม ชิวฺหา สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รสาติ… อิติ เม กาโย สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ… อิติ เม มโน สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ— อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ ปณิทหติ, เจตโส ปณิธานปจฺจยา ตทภินนฺทติ, ตทภินนฺทนฺโต อนาคตํ ปฏิกงฺขติ— เอวํ โข, อาวุโส, อนาคตํ ปฏิกงฺขติ.
กถญฺจ, อาวุโส, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ? อิติ เม จกฺขุ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รูปาติ— อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ นปฺปณิทหติ, เจตโส อปฺปณิธานปจฺจยา น ตทภินนฺทติ, น ตทภินนฺทนฺโต อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ. อิติ เม โสตํ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ สทฺทาติ …เป… อิติ เม ฆานํ สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ คนฺธาติ… อิติ เม ชิวฺหา สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ รสาติ… อิติ เม กาโย สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ โผฏฺฐพฺพาติ… อิติ เม มโน สิยา อนาคตมทฺธานํ อิติ ธมฺมาติ— อปฺปฏิลทฺธสฺส ปฏิลาภาย จิตฺตํ นปฺปณิทหติ, เจตโส อปฺปณิธานปจฺจยา น ตทภินนฺทติ, น ตทภินนฺทนฺโต อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ— เอวํ โข, อาวุโส, อนาคตํ นปฺปฏิกงฺขติ.
กถญฺจ, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ? ยญฺจาวุโส, จกฺขุ เย จ รูปา— อุภยเมตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ. ตสฺมิญฺเจ ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส ตทภินนฺทติ, ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ. ยญฺจาวุโส, โสตํ เย จ สทฺทา …เป… ยญฺจาวุโส, ฆานํ เย จ คนฺธา… ยา จาวุโส, ชิวฺหา เย จ รสา… โย จาวุโส, กาโย เย จ โผฏฺฐพฺพา… โย จาวุโส, มโน เย จ ธมฺมา— อุภยเมตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ. ตสฺมิญฺเจ ปจฺจุปฺปนฺเน ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส ตทภินนฺทติ, ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ— เอวํ โข, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ สํหีรติ.
กถญฺจ, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ? ยญฺจาวุโส, จกฺขุ เย จ รูปา— อุภยเมตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ. ตสฺมิญฺเจ ปจฺจุปฺปนฺเน น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส น ตทภินนฺทติ, น ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ. ยญฺจาวุโส, โสตํ เย จ สทฺทา …เป… ยญฺจาวุโส, ฆานํ เย จ คนฺธา… ยา จาวุโส, ชิวฺหา เย จ รสา… โย จาวุโส, กาโย เย จ โผฏฺฐพฺพา… โย จาวุโส, มโน เย จ ธมฺมา— อุภยเมตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ. ตสฺมิญฺเจ ปจฺจุปฺปนฺเน น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหติ วิญฺญาณํ, น ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธตฺตา วิญฺญาณสฺส น ตทภินนฺทติ, น ตทภินนฺทนฺโต ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ— เอวํ โข, อาวุโส, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ น สํหีรติ.
ยํ โข โน, อาวุโส, ภควา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ—
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
_ …เป… _
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
อิมสฺส โข อหํ, อาวุโส, ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ. อากงฺขมานา จ ปน ตุมฺเห อายสฺมนฺโต ภควนฺตํเยว อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ, ยถา โว ภควา พฺยากโรติ ตถา นํ ธาเรยฺยาถา”ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหากจฺจานสฺส ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ. เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ— “ยํ โข โน, ภนฺเต, ภควา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ—
‘อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
_ …เป… _
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี’ติ.
เตสํ โน, ภนฺเต, อมฺหากํ, อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต, เอตทโหสิ— ‘อิทํ โข โน, อาวุโส, ภควา สํขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ—
“อตีตํ นานฺวาคเมยฺย,
นปฺปฏิกงฺเข อนาคตํ;
ยทตีตํ ปหีนํ ตํ,
อปฺปตฺตญฺจ อนาคตํ.
ปจฺจุปฺปนฺนญฺจ โย ธมฺมํ,
ตตฺถ ตตฺถ วิปสฺสติ;
อสํหีรํ อสํกุปฺปํ,
ตํ วิทฺวา มนุพฺรูหเย.
อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ,
โก ชญฺญา มรณํ สุเว;
น หิ โน สงฺครํ เตน,
มหาเสเนน มจฺจุนา.
เอวํวิหาริํ อาตาปิํ,
อโหรตฺตมตนฺทิตํ;
ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ,
สนฺโต อาจิกฺขเต มุนี”ติ.
โก นุ โข อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยา’ติ? เตสํ โน, ภนฺเต, อมฺหากํ เอตทโหสิ— ‘อยํ โข อายสฺมา มหากจฺจาโน สตฺถุ เจว สํวณฺณิโต สมฺภาวิโต จ วิญฺญูนํ สพฺรหฺมจารีนํ. ปโหติ จายสฺมา มหากจฺจาโน อิมสฺส ภควตา สํขิตฺเตน อุทฺเทสสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภชิตุํ. ยนฺนูน มยํ เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกเมยฺยาม; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามา’ติ. อถ โข มยํ, ภนฺเต, เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมิมฺห; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิมฺห. เตสํ โน, ภนฺเต, อายสฺมตา มหากจฺจาเนน อิเมหิ อากาเรหิ อิเมหิ ปเทหิ อิเมหิ พฺยญฺชเนหิ อตฺโถ วิภตฺโต”ติ.
“ปณฺฑิโต, ภิกฺขเว, มหากจฺจาโน; มหาปญฺโญ, ภิกฺขเว มหากจฺจาโน. มญฺเจปิ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ, อหมฺปิ ตํ เอวเมวํ พฺยากเรยฺยํ ยถา ตํ มหากจฺจาเนน พฺยากตํ. เอโส เจเวตสฺส อตฺโถ. เอวญฺจ นํ ธาเรถา”ติ.
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ.