4.9 อรณวิภงฺคสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “ภิกฺขโว”ติ. “ภทนฺเต”ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ— “อรณวิภงฺคํ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ. ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจโสฺสสุํ. ภควา เอตทโวจ—
“น กามสุขมนุยุญฺเชยฺย หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, น จ อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุญฺเชยฺย ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ. เอเต โข, ภิกฺขเว, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, จกฺขุกรณี ญาณกรณี อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ. อุสฺสาทนญฺจ ชญฺญา, อปสาทนญฺจ ชญฺญา; อุสฺสาทนญฺจ ญตฺวา อปสาทนญฺจ ญตฺวา เนวุสฺสาเทยฺย, น อปสาเทยฺย, ธมฺมเมว เทเสยฺย. สุขวินิจฺฉยํ ชญฺญา; สุขวินิจฺฉยํ ญตฺวา อชฺฌตฺตํ สุขมนุยุญฺเชยฺย. รโหวาทํ น ภาเสยฺย, สมฺมุขา น ขีณํ ภเณ. อตรมาโนว ภาเสยฺย, โน ตรมาโน. ชนปทนิรุตฺติํ นาภินิเวเสยฺย, สมญฺญํ นาติธาเวยฺยาติ— อยมุทฺเทโส อรณวิภงฺคสฺส.
‘น กามสุขมนุยุญฺเชยฺย หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, น จ อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุญฺเชยฺย ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตนฺ’ติ— อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ; กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? โย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยโค หีโน คมฺโม โปถุชฺชนิโก อนริโย อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. โย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยคํ อนนุโยโค หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. โย อตฺตกิลมถานุโยโค ทุกฺโข อนริโย อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. โย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนนุโยโค ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ‘น กามสุขมนุยุญฺเชยฺย หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, น จ อตฺตกิลมถานุโยคํ อนุยุญฺเชยฺย ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตนฺ’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
‘เอเต โข อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, จกฺขุกรณี ญาณกรณี อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตตี’ติ— อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ. กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถิทํ— สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมาสงฺกปฺโป, สมฺมาวาจา, สมฺมากมฺมนฺโต, สมฺมาอาชีโว, สมฺมาวายาโม, สมฺมาสติ, สมฺมาสมาธิ. ‘เอเต โข อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, จกฺขุกรณี ญาณกรณี อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตตี’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
‘อุสฺสาทนญฺจ ชญฺญา, อปสาทนญฺจ ชญฺญา; อุสฺสาทนญฺจ ญตฺวา อปสาทนญฺจ ญตฺวา เนวุสฺสาเทยฺย, น อปสาเทยฺย, ธมฺมเมว เทเสยฺยา’ติ— อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ. กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? กถญฺจ, ภิกฺขเว, อุสฺสาทนา จ โหติ อปสาทนา จ, โน จ ธมฺมเทสนา? ‘เย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยคํ อนุยุตฺตา หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต สทุกฺขา เสาปฆาตา เสาปายาสา สปริฬาหา มิจฺฉาปฏิปนฺนา’ติ— อิติ วทํ อิตฺเถเก อปสาเทติ.
‘เย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยคํ อนนุยุตฺตา หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต อทุกฺขา อนุปฆาตา อนุปายาสา อปริฬาหา สมฺมาปฏิปนฺนา’ติ— อิติ วทํ อิตฺเถเก อุสฺสาเทติ.
‘เย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนุยุตฺตา ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต สทุกฺขา เสาปฆาตา เสาปายาสา สปริฬาหา มิจฺฉาปฏิปนฺนา’ติ— อิติ วทํ อิตฺเถเก อปสาเทติ.
‘เย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนนุยุตฺตา ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต อทุกฺขา อนุปฆาตา อนุปายาสา อปริฬาหา สมฺมาปฏิปนฺนา’ติ— อิติ วทํ อิตฺเถเก อุสฺสาเทติ.
‘เยสํ เกสญฺจิ ภวสํโยชนํ อปฺปหีนํ, สพฺเพ เต สทุกฺขา เสาปฆาตา เสาปายาสา สปริฬาหา มิจฺฉาปฏิปนฺนา’ติ— อิติ วทํ อิตฺเถเก อปสาเทติ.
‘เยสํ เกสญฺจิ ภวสํโยชนํ ปหีนํ, สพฺเพ เต อทุกฺขา อนุปฆาตา อนุปายาสา อปริฬาหา สมฺมาปฏิปนฺนา’ติ— อิติ วทํ อิตฺเถเก อุสฺสาเทติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, อุสฺสาทนา จ โหติ อปสาทนา จ, โน จ ธมฺมเทสนา.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, เนวุสฺสาทนา โหติ น อปสาทนา, ธมฺมเทสนา จ? ‘เย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยคํ อนุยุตฺตา หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต สทุกฺขา เสาปฆาตา เสาปายาสา สปริฬาหา มิจฺฉาปฏิปนฺนา’ติ— น เอวมาห. ‘อนุโยโค จ โข สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา’ติ— อิติ วทํ ธมฺมเมว เทเสติ.
‘เย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยคํ อนนุยุตฺตา หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต อทุกฺขา อนุปฆาตา อนุปายาสา อปริฬาหา สมฺมาปฏิปนฺนา’ติ— น เอวมาห. ‘อนนุโยโค จ โข อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา’ติ— อิติ วทํ ธมฺมเมว เทเสติ.
‘เย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนุยุตฺตา ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต สทุกฺขา เสาปฆาตา เสาปายาสา สปริฬาหา มิจฺฉาปฏิปนฺนา’ติ— น เอวมาห. ‘อนุโยโค จ โข สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา’ติ— อิติ วทํ ธมฺมเมว เทเสติ.
‘เย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนนุยุตฺตา ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, สพฺเพ เต อทุกฺขา อนุปฆาตา อนุปายาสา อปริฬาหา สมฺมาปฏิปนฺนา’ติ— น เอวมาห. ‘อนนุโยโค จ โข อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา’ติ— อิติ วทํ ธมฺมเมว เทเสติ.
‘เยสํ เกสญฺจิ ภวสํโยชนํ อปฺปหีนํ, สพฺเพ เต สทุกฺขา เสาปฆาตา เสาปายาสา สปริฬาหา มิจฺฉาปฏิปนฺนา’ติ— น เอวมาห. ‘ภวสํโยชเน จ โข อปฺปหีเน ภโวปิ อปฺปหีโน โหตี’ติ— อิติ วทํ ธมฺมเมว เทเสติ.
‘เยสํ เกสญฺจิ ภวสํโยชนํ ปหีนํ, สพฺเพ เต อทุกฺขา อนุปฆาตา อนุปายาสา อปริฬาหา สมฺมาปฏิปนฺนา’ติ— น เอวมาห. ‘ภวสํโยชเน จ โข ปหีเน ภโวปิ ปหีโน โหตี’ติ— อิติ วทํ ธมฺมเมว เทเสติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, เนวุสฺสาทนา โหติ น อปสาทนา, ธมฺมเทสนา จ. ‘อุสฺสาทนญฺจ ชญฺญา, อปสาทนญฺจ ชญฺญา; อุสฺสาทนญฺจ ญตฺวา อปสาทนญฺจ ญตฺวา เนวุสฺสาเทยฺย, น อปสาเทยฺย, ธมฺมเมว เทเสยฺยา’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
‘สุขวินิจฺฉยํ ชญฺญา; สุขวินิจฺฉยํ ญตฺวา อชฺฌตฺตํ สุขมนุยุญฺเชยฺยา’ติ— อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ. กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ปญฺจิเม, ภิกฺขเว, กามคุณา. กตเม ปญฺจ? จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา, โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา… ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา… ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา… กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา— อิเม โข, ภิกฺขเว, ปญฺจ กามคุณา. ยํ โข, ภิกฺขเว, อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ อิทํ วุจฺจติ กามสุขํ มีฬฺหสุขํ ปุถุชฺชนสุขํ อนริยสุขํ. ‘น อาเสวิตพฺพํ, น ภาเวตพฺพํ, น พหุลีกาตพฺพํ, ภายิตพฺพํ เอตสฺส สุขสฺสา’ติ— วทามิ. อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชํ ปีติสุขํ ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ …เป… ตติยํ ฌานํ …เป… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ. อิทํ วุจฺจติ เนกฺขมฺมสุขํ ปวิเวกสุขํ อุปสมสุขํ สมฺโพธิสุขํ. ‘อาเสวิตพฺพํ, ภาเวตพฺพํ, พหุลีกาตพฺพํ, น ภายิตพฺพํ เอตสฺส สุขสฺสา’ติ— วทามิ. ‘สุขวินิจฺฉยํ ชญฺญา; สุขวินิจฺฉยํ ญตฺวา อชฺฌตฺตํ สุขมนุยุญฺเชยฺยา’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
‘รโหวาทํ น ภาเสยฺย, สมฺมุขา น ขีณํ ภเณ’ติ— อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ. กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ตตฺร, ภิกฺขเว, ยํ ชญฺญา รโหวาทํ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ สสกฺกํ ตํ รโหวาทํ น ภาเสยฺย. ยมฺปิ ชญฺญา รโหวาทํ ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ ตสฺสปิ สิกฺเขยฺย อวจนาย. ยญฺจ โข ชญฺญา รโหวาทํ ภูตํ ตจฺฉํ อตฺถสํหิตํ ตตฺร กาลญฺญู อสฺส ตสฺส รโหวาทสฺส วจนาย. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยํ ชญฺญา สมฺมุขา ขีณวาทํ อภูตํ อตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ สสกฺกํ ตํ สมฺมุขา ขีณวาทํ น ภาเสยฺย. ยมฺปิ ชญฺญา สมฺมุขา ขีณวาทํ ภูตํ ตจฺฉํ อนตฺถสํหิตํ ตสฺสปิ สิกฺเขยฺย อวจนาย. ยญฺจ โข ชญฺญา สมฺมุขา ขีณวาทํ ภูตํ ตจฺฉํ อตฺถสํหิตํ ตตฺร กาลญฺญู อสฺส ตสฺส สมฺมุขา ขีณวาทสฺส วจนาย. ‘รโหวาทํ น ภาเสยฺย, สมฺมุขา น ขีณํ ภเณ’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
‘อตรมาโนว ภาเสยฺย โน ตรมาโน’ติ— อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ. กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? ตตฺร, ภิกฺขเว, ตรมานสฺส ภาสโต กาโยปิ กิลมติ, จิตฺตมฺปิ อุปหญฺญติ, สโรปิ อุปหญฺญติ, กณฺโฐปิ อาตุรียติ, อวิสฏฺฐมฺปิ โหติ อวิญฺเญยฺยํ ตรมานสฺส ภาสิตํ. ตตฺร, ภิกฺขเว, อตรมานสฺส ภาสโต กาโยปิ น กิลมติ, จิตฺตมฺปิ น อุปหญฺญติ, สโรปิ น อุปหญฺญติ, กณฺโฐปิ น อาตุรียติ, วิสฏฺฐมฺปิ โหติ วิญฺเญยฺยํ อตรมานสฺส ภาสิตํ. ‘อตรมาโนว ภาเสยฺย, โน ตรมาโน’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
‘ชนปทนิรุตฺติํ นาภินิเวเสยฺย, สมญฺญํ นาติธาเวยฺยา’ติ— อิติ โข ปเนตํ วุตฺตํ. กิญฺเจตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ? กถญฺจ, ภิกฺขเว, ชนปทนิรุตฺติยา จ อภินิเวโส โหติ สมญฺญาย จ อติสาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ตเทเวกจฺเจสุ ชนปเทสุ ‘ปาตี’ติ สญฺชานนฺติ, ‘ปตฺตนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘วิตฺตนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘สราวนฺ’ติ สญฺชานนฺติ ‘ธาโรปนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘โปณนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘ปิสีลวนฺ’ติ สญฺชานนฺติ. อิติ ยถา ยถา นํ เตสุ เตสุ ชนปเทสุ สญฺชานนฺติ ตถา ตถา ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ— ‘อิทเมว สจฺจํ, โมฆมญฺญนฺ’ติ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ชนปทนิรุตฺติยา จ อภินิเวโส โหติ สมญฺญาย จ อติสาโร.
กถญฺจ, ภิกฺขเว, ชนปทนิรุตฺติยา จ อนภินิเวโส โหติ สมญฺญาย จ อนติสาโร? อิธ, ภิกฺขเว, ตเทเวกจฺเจสุ ชนปเทสุ ‘ปาตี’ติ สญฺชานนฺติ, ‘ปตฺตนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘วิตฺตนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘สราวนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘ธาโรปนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘โปณนฺ’ติ สญฺชานนฺติ, ‘ปิสีลวนฺ’ติ สญฺชานนฺติ. อิติ ยถา ยถา นํ เตสุ เตสุ ชนปเทสุ สญฺชานนฺติ ‘อิทํ กิร เม อายสฺมนฺโต สนฺธาย โวหรนฺตี’ติ ตถา ตถา โวหรติ อปรามสํ. เอวํ โข, ภิกฺขเว, ชนปทนิรุตฺติยา จ อนภินิเวโส โหติ, สมญฺญาย จ อนติสาโร. ‘ชนปทนิรุตฺติํ นาภินิเวเสยฺย สมญฺญํ นาติธาเวยฺยา’ติ— อิติ ยํ ตํ วุตฺตํ, อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, โย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยโค หีโน คมฺโม โปถุชฺชนิโก อนริโย อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, โย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยคํ อนนุโยโค หีนํ คมฺมํ โปถุชฺชนิกํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, โย อตฺตกิลมถานุโยโค ทุกฺโข อนริโย อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, โย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนนุโยโค ทุกฺขํ อนริยํ อนตฺถสํหิตํ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยายํ มชฺฌิมา ปฏิปทา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, จกฺขุกรณี ญาณกรณี อุปสมาย อภิญฺญาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตติ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยายํ อุสฺสาทนา จ อปสาทนา จ โน จ ธมฺมเทสนา, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยายํ เนวุสฺสาทนา จ น อปสาทนา จ ธมฺมเทสนา จ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยมิทํ กามสุขํ มีฬฺหสุขํ โปถุชฺชนสุขํ อนริยสุขํ, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยมิทํ เนกฺขมฺมสุขํ ปวิเวกสุขํ อุปสมสุขํ สมฺโพธิสุขํ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ รโหวาโท อภูโต อตจฺโฉ อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ รโหวาโท ภูโต ตจฺโฉ อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ รโหวาโท ภูโต ตจฺโฉ อตฺถสํหิโต, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ สมฺมุขา ขีณวาโท อภูโต อตจฺโฉ อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ สมฺมุขา ขีณวาโท ภูโต ตจฺโฉ อนตฺถสํหิโต, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ สมฺมุขา ขีณวาโท ภูโต ตจฺโฉ อตฺถสํหิโต, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยมิทํ ตรมานสฺส ภาสิตํ, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยมิทํ อตรมานสฺส ภาสิตํ, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ชนปทนิรุตฺติยา จ อภินิเวโส สมญฺญาย จ อติสาโร, สทุกฺโข เอโส ธมฺโม เสาปฆาโต เสาปายาโส สปริฬาโห; มิจฺฉาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม สรโณ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยฺวายํ ชนปทนิรุตฺติยา จ อนภินิเวโส สมญฺญาย จ อนติสาโร, อทุกฺโข เอโส ธมฺโม อนุปฆาโต อนุปายาโส อปริฬาโห; สมฺมาปฏิปทา. ตสฺมา เอโส ธมฺโม อรโณ.
ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, ‘สรณญฺจ ธมฺมํ ชานิสฺสาม, อรณญฺจ ธมฺมํ ชานิสฺสาม; สรณญฺจ ธมฺมํ ญตฺวา อรณญฺจ ธมฺมํ ญตฺวา อรณปฏิปทํ ปฏิปชฺชิสฺสามา’ติ เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพํ. สุภูติ จ ปน, ภิกฺขเว, กุลปุตฺโต อรณปฏิปทํ ปฏิปนฺโน”ติ.
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติ.
อรณวิภงฺคสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ นวมํ.