5.5 จูฬราหุโลวาทสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. อถ โข ภควโต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ— “ปริปกฺกา โข ราหุลสฺส วิมุตฺติปริปาจนียา ธมฺมา. ยนฺนูนาหํ ราหุลํ อุตฺตริํ อาสวานํ ขเย วิเนยฺยนฺ”ติ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อามนฺเตสิ— “คณฺหาหิ, ราหุล, นิสีทนํ; เยน อนฺธวนํ เตนุปสงฺกมิสฺสาม ทิวาวิหารายา”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข อายสฺมา ราหุโล ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา นิสีทนํ อาทาย ภควนฺตํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธิ.
เตน โข ปน สมเยน อเนกานิ เทวตาสหสฺสานิ ภควนฺตํ อนุพนฺธานิ โหนฺติ— “อชฺช ภควา อายสฺมนฺตํ ราหุลํ อุตฺตริํ อาสวานํ ขเย วิเนสฺสตี”ติ. อถ โข ภควา อนฺธวนํ อชฺโฌคาเหตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. อายสฺมาปิ โข ราหุโล ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ ราหุลํ ภควา เอตทโวจ—
“ตํ กิํ มญฺญสิ, ราหุล, จกฺขุ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา”ติ? “อนิจฺจํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ, ราหุล, รูปา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา”ติ? “อนิจฺจา, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ, ราหุล, จกฺขุวิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา”ติ? “อนิจฺจํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ, ราหุล, จกฺขุสมฺผโสฺส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา”ติ? “อนิจฺโจ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ, ราหุล, ยมิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา”ติ? “อนิจฺจํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”.
“ตํ กิํ มญฺญสิ ราหุล, โสตํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา”ติ? “อนิจฺจํ, ภนฺเต …เป… ฆานํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา”ติ? “อนิจฺจํ, ภนฺเต …เป… ชิวฺหา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา”ติ? “อนิจฺจา, ภนฺเต… กาโย นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา”ติ? “อนิจฺโจ, ภนฺเต… มโน นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา”ติ? “อนิจฺโจ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ ราหุล, ธมฺมา นิจฺจา วา อนิจฺจา วา”ติ? “อนิจฺจา, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ ราหุล, มโนวิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา”ติ? “อนิจฺจํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ ราหุล, มโนสมฺผโสฺส นิจฺโจ วา อนิจฺโจ วา”ติ? “อนิจฺโจ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ, กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”. “ตํ กิํ มญฺญสิ, ราหุล, ยมิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ, ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา”ติ? “อนิจฺจํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วา”ติ? “ทุกฺขํ, ภนฺเต”. “ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ— ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’”ติ? “โน เหตํ, ภนฺเต”.
“เอวํ ปสฺสํ, ราหุล, สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมิํ นิพฺพินฺทติ, รูเปสุ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุวิญฺญาเณ นิพฺพินฺทติ, จกฺขุสมฺผเสฺส นิพฺพินฺทติ, ยมิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ. โสตสฺมิํ นิพฺพินฺทติ, สทฺเทสุ นิพฺพินฺทติ …เป… ฆานสฺมิํ นิพฺพินฺทติ, คนฺเธสุ นิพฺพินฺทติ… ชิวฺหาย นิพฺพินฺทติ, รเสสุ นิพฺพินฺทติ… กายสฺมิํ นิพฺพินฺทติ, โผฏฺฐพฺเพสุ นิพฺพินฺทติ… มนสฺมิํ นิพฺพินฺทติ, ธมฺเมสุ นิพฺพินฺทติ, มโนวิญฺญาเณ นิพฺพินฺทติ, มโนสมฺผเสฺส นิพฺพินฺทติ, ยมิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ตสฺมิมฺปิ นิพฺพินฺทติ. นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ, วิราคา วิมุจฺจติ. วิมุตฺตสฺมิํ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ. ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี”ติ.
อิทมโวจ ภควา. อตฺตมโน อายสฺมา ราหุโล ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติ. อิมสฺมิญฺจ ปน เวยฺยากรณสฺมิํ ภญฺญมาเน อายสฺมโต ราหุลสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ. ตาสญฺจ อเนกานํ เทวตาสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ— “ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺมนฺ”ติ.
จูฬราหุโลวาทสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ ปญฺจมํ.