1.4.2 กฬารสุตฺต
สาวตฺถิยํ วิหรติ. อถ โข กฬารขตฺติโย ภิกฺขุ เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิ. สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข กฬารขตฺติโย ภิกฺขุ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ— “โมฬิยผคฺคุโน, อาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺโต”ติ. “น หิ นูน โส อายสฺมา อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อสฺสาสมลตฺถา”ติ.
“เตน หายสฺมา สาริปุตฺโต อิมสฺมิํ ธมฺมวินเย อสฺสาสํ ปตฺโต”ติ?
“น ขฺวาหํ, อาวุโส, กงฺขามี”ติ. “อายติํ, ปนาวุโส”ติ?
“น ขฺวาหํ, อาวุโส, วิจิกิจฺฉามี”ติ.
อถ โข กฬารขตฺติโย ภิกฺขุ อุฏฺฐายาสนา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข กฬารขตฺติโย ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ— “อายสฺมตา, ภนฺเต, สาริปุตฺเตน อญฺญา พฺยากตา— ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานามี”ติ.
อถ โข ภควา อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ— “เอหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, มม วจเนน สาริปุตฺตํ อามนฺเตหิ— ‘สตฺถา ตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, อามนฺเตตี’”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ— “สตฺถา ตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, อามนฺเตตี”ติ. “เอวํ, อาวุโส”ติ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ตสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ภควา เอตทโวจ— “สจฺจํ กิร ตยา, สาริปุตฺต, อญฺญา พฺยากตา— ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานามี”ติ? “น โข, ภนฺเต, เอเตหิ ปเทหิ เอเตหิ พฺยญฺชเนหิ อตฺโถ วุตฺโต”ติ. “เยน เกนจิปิ, สาริปุตฺต, ปริยาเยน กุลปุตฺโต อญฺญํ พฺยากโรติ, อถ โข พฺยากตํ พฺยากตโต ทฏฺฐพฺพนฺ”ติ. “นนุ อหมฺปิ, ภนฺเต, เอวํ วทามิ— ‘น โข, ภนฺเต, เอเตหิ ปเทหิ เอเตหิ พฺยญฺชเนหิ อตฺโถ วุตฺโต’”ติ.
“สเจ ตํ, สาริปุตฺต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘กถํ ชานตา ปน ตยา, อาวุโส สาริปุตฺต, กถํ ปสฺสตา อญฺญา พฺยากตา— ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กินฺติ พฺยากเรยฺยาสี”ติ?
“สเจ มํ, ภนฺเต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘กถํ ชานตา ปน ตยา, อาวุโส สาริปุตฺต, กถํ ปสฺสตา อญฺญา พฺยากตา— ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี’ติ; เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยํ— ‘ยํนิทานา, อาวุโส, ชาติ, ตสฺส นิทานสฺส ขยา ขีณสฺมิํ ขีณามฺหีติ วิทิตํ. ขีณามฺหีติ วิทิตฺวา— ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยนฺ”ติ.
“สเจ ปน ตํ, สาริปุตฺต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘ชาติ ปนาวุโส สาริปุตฺต, กิํนิทานา กิํสมุทยา กิํชาติกา กิํปภวา’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐ ตํ, สาริปุตฺต, กินฺติ พฺยากเรยฺยาสี”ติ? “สเจ มํ, ภนฺเต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘ชาติ ปนาวุโส สาริปุตฺต, กิํนิทานา กิํสมุทยา กิํชาติกา กิํปภวา’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยํ— ‘ชาติ โข, อาวุโส, ภวนิทานา ภวสมุทยา ภวชาติกา ภวปฺปภวา’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยนฺ”ติ.
“สเจ ปน ตํ, สาริปุตฺต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘ภโว ปนาวุโส สาริปุตฺต, กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กินฺติ พฺยากเรยฺยาสี”ติ? “สเจ มํ, ภนฺเต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘ภโว ปนาวุโส สาริปุตฺต, กิํนิทาโน กิํสมุทโย กิํชาติโก กิํปภโว’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยํ— ‘ภโว โข, อาวุโส, อุปาทานนิทาโน อุปาทานสมุทโย อุปาทานชาติโก อุปาทานปฺปภโว’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยนฺ”ติ.
“สเจ ปน ตํ, สาริปุตฺต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘อุปาทานํ ปนาวุโส …เป… สเจ ปน ตํ, สาริปุตฺต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ตณฺหา ปนาวุโส สาริปุตฺต, กิํนิทานา กิํสมุทยา กิํชาติกา กิํปภวา’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กินฺติ พฺยากเรยฺยาสี”ติ? “สเจ มํ, ภนฺเต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘ตณฺหา ปนาวุโส สาริปุตฺต, กิํนิทานา กิํสมุทยา กิํชาติกา กิํปภวา’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยํ— ‘ตณฺหา โข, อาวุโส, เวทนานิทานา เวทนาสมุทยา เวทนาชาติกา เวทนาปภวา’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยนฺ”ติ.
“สเจ ปน ตํ, สาริปุตฺต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘กถํ ชานโต ปน เต, อาวุโส สาริปุตฺต, กถํ ปสฺสโต ยา เวทนาสุ นนฺที สา น อุปฏฺฐาสี’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กินฺติ พฺยากเรยฺยาสี”ติ? “สเจ มํ, ภนฺเต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘กถํ ชานโต ปน เต, อาวุโส สาริปุตฺต, กถํ ปสฺสโต ยา เวทนาสุ นนฺที สา น อุปฏฺฐาสี’ติ เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยํ— ‘ติโสฺส โข อิมา, อาวุโส, เวทนา. กตมา ติโสฺส? สุขา เวทนา, ทุกฺขา เวทนา, อทุกฺขมสุขา เวทนา. อิมา โข, อาวุโส, ติโสฺส เวทนา อนิจฺจา. ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขนฺติ วิทิตํ, ยา เวทนาสุ นนฺที สา น อุปฏฺฐาสี’ติ. เอวํ, ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยนฺ”ติ.
“สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต. อยมฺปิ โข, สาริปุตฺต, ปริยาโย, เอตเสฺสว อตฺถสฺส สํขิตฺเตน เวยฺยากรณาย— ‘ยํ กิญฺจิ เวทยิตํ ตํ ทุกฺขสฺมินฺ’”ติ.
“สเจ ปน ตํ, สาริปุตฺต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘กถํ วิโมกฺขา ปน ตยา, อาวุโส สาริปุตฺต, อญฺญา พฺยากตา— ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กินฺติ พฺยากเรยฺยาสี”ติ? “สเจ มํ, ภนฺเต, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ— ‘กถํ วิโมกฺขา ปน ตยา, อาวุโส สาริปุตฺต, อญฺญา พฺยากตา— ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานามี’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยํ— ‘อชฺฌตฺตํ วิโมกฺขา ขฺวาหํ, อาวุโส, สพฺพุปาทานกฺขยา ตถา สโต วิหรามิ ยถา สตํ วิหรนฺตํ อาสวา นานุสฺสวนฺติ, อตฺตานญฺจ นาวชานามี’ติ. เอวํ ปุฏฺโฐหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากเรยฺยนฺ”ติ.
“สาธุ สาธุ, สาริปุตฺต. อยมฺปิ โข สาริปุตฺต, ปริยาโย เอตเสฺสว อตฺถสฺส สํขิตฺเตน เวยฺยากรณาย— เย อาสวา สมเณน วุตฺตา เตสฺวาหํ น กงฺขามิ, เต เม ปหีนาติ น วิจิกิจฺฉามี”ติ. อิทมโวจ ภควา. อิทํ วตฺวา สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ.
ตตฺร โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ มํ, อาวุโส, ภควา ปฐมํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ, ตสฺส เม อโหสิ ทนฺธายิตตฺตํ. ยโต จ โข เม, อาวุโส, ภควา ปฐมํ ปญฺหํ อนุโมทิ, ตสฺส มยฺหํ, อาวุโส, เอตทโหสิ— ทิวสญฺเจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, ทิวสมฺปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ. รตฺติญฺเจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, รตฺติมฺปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ. รตฺตินฺทิวํ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, รตฺตินฺทิวมฺปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ. ทฺเว รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย …เป… ทฺเว รตฺตินฺทิวานิปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ …เป… ตีณิ รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย …เป… ตีณิ รตฺตินฺทิวานิปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ …เป… จตฺตาริ รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย …เป… จตฺตาริ รตฺตินฺทิวานิปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ …เป… ปญฺจ รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย …เป… ปญฺจ รตฺตินฺทิวานิปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ …เป… ฉ รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย …เป… ฉ รตฺตินฺทิวานิปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ …เป… สตฺต รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, สตฺต รตฺตินฺทิวานิปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหี”ติ.
อถ โข กฬารขตฺติโย ภิกฺขุ อุฏฺฐายาสนา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข กฬารขตฺติโย ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ— “อายสฺมตา, ภนฺเต, สาริปุตฺเตน สีหนาโท นทิโต— ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ มํ, อาวุโส, ภควา ปฐมํ ปญฺหํ อปุจฺฉิ, ตสฺส เม อโหสิ ทนฺธายิตตฺตํ. ยโต จ โข เม, อาวุโส, ภควา ปฐมํ ปญฺหํ อนุโมทิ, ตสฺส มยฺหํ, อาวุโส, เอตทโหสิ— ทิวสญฺเจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, ทิวสมฺปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ; รตฺติญฺเจปิ …เป… รตฺตินฺทิวญฺเจปิ มํ ภควา …เป… ทฺเว รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา …เป… ตีณิ… จตฺตาริ… ปญฺจ… ฉ… สตฺต รตฺตินฺทิวานิ เจปิ มํ ภควา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, สตฺต รตฺตินฺทิวานิปาหํ ภควโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหี”ติ.
“สา หิ, ภิกฺขุ, สาริปุตฺตสฺส ธมฺมธาตุ สุปฺปฏิวิทฺธา, ยสฺสา ธมฺมธาตุยา สุปฺปฏิวิทฺธตฺตา ทิวสํ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, ทิวสมฺปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ. รตฺติํ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, รตฺติมฺปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย …เป… รตฺตินฺทิวํ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ, รตฺตินฺทิวมฺปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย… ทฺเว รตฺตินฺทิวานิ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ, ทฺเว รตฺตินฺทิวานิปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย… ตีณิ รตฺตินฺทิวานิ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ, ตีณิ รตฺตินฺทิวานิปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย… จตฺตาริ รตฺตินฺทิวานิ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ, จตฺตาริ รตฺตินฺทิวานิปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย… ปญฺจ รตฺตินฺทิวานิ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ, ปญฺจ รตฺตินฺทิวานิปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย… ฉ รตฺตินฺทิวานิ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ, ฉ รตฺตินฺทิวานิปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย… สตฺต รตฺตินฺทิวานิ เจปาหํ สาริปุตฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยํ อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหิ, สตฺต รตฺตินฺทิวานิปิ เม สาริปุตฺโต เอตมตฺถํ พฺยากเรยฺย อญฺญมญฺเญหิ ปเทหิ อญฺญมญฺเญหิ ปริยาเยหี”ติ.
ทุติยํ.