1.4.5 อวิชฺชาปจฺจยสุตฺต
สาวตฺถิยํ วิหรติ. “อวิชฺชาปจฺจยา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ …เป… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหตี”ติ. เอวํ วุตฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ— “‘กตมํ นุ โข, ภนฺเต, ชรามรณํ, กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณนฺ’ติ? ‘โน กโลฺล ปญฺโห’ติ ภควา อโวจ, ‘กตมํ ชรามรณํ, กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณนฺ’ติ อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, ‘อญฺญํ ชรามรณํ อญฺญสฺส จ ปนิทํ ชรามรณนฺ’ติ, อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, อุภยเมตํ เอกตฺถํ พฺยญฺชนเมว นานํ. ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. เอเต เต, ภิกฺขุ, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ— ‘ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺ’”ติ.
“กตมา นุ โข, ภนฺเต, ชาติ, กสฺส จ ปนายํ ชาตี”ติ? “โน กโลฺล ปญฺโห”ติ ภควา อโวจ, “‘กตมา ชาติ, กสฺส จ ปนายํ ชาตี’ติ อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, ‘อญฺญา ชาติ อญฺญสฺส จ ปนายํ ชาตี’ติ อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, อุภยเมตํ เอกตฺถํ พฺยญฺชนเมว นานํ. ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. เอเต เต, ภิกฺขุ, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ— ‘ภวปจฺจยา ชาตี’”ติ.
“กตโม นุ โข, ภนฺเต, ภโว, กสฺส จ ปนายํ ภโว”ติ? “โน กโลฺล ปญฺโห”ติ ภควา อโวจ, “‘กตโม ภโว, กสฺส จ ปนายํ ภโว’ติ อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, ‘อญฺโญ ภโว อญฺญสฺส จ ปนายํ ภโว’ติ อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, อุภยเมตํ เอกตฺถํ พฺยญฺชนเมว นานํ. ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ; อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. เอเต เต, ภิกฺขุ, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ— ‘อุปาทานปจฺจยา ภโว’ติ …เป… ‘ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานนฺติ… เวทนาปจฺจยา ตณฺหาติ… ผสฺสปจฺจยา เวทนาติ… สฬายตนปจฺจยา ผโสฺสติ… นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺติ… วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺติ… สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺ’”ติ.
“กตเม นุ โข, ภนฺเต, สงฺขารา, กสฺส จ ปนิเม สงฺขารา”ติ? “โน กโลฺล ปญฺโห”ติ ภควา อโวจ, “‘กตเม สงฺขารา กสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ติ อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, ‘อญฺเญ สงฺขารา อญฺญสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ติ อิติ วา, ภิกฺขุ, โย วเทยฺย, อุภยเมตํ เอกตฺถํ พฺยญฺชนเมว นานํ. ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ; อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา, ภิกฺขุ, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. เอเต เต, ภิกฺขุ, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ— ‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา’”ติ.
“อวิชฺชาย เตฺวว, ภิกฺขุ, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิ. ‘กตมํ ชรามรณํ, กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชรามรณํ, อญฺญสฺส จ ปนิทํ ชรามรณํ’ อิติ วา, ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา. สพฺพานิสฺส ตานิ ปหีนานิ ภวนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวํกตานิ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมานิ.
อวิชฺชาย เตฺวว, ภิกฺขุ, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิ. ‘กตมา ชาติ, กสฺส จ ปนายํ ชาติ’ อิติ วา, ‘อญฺญา ชาติ, อญฺญสฺส จ ปนายํ ชาติ’ อิติ วา, ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา. สพฺพานิสฺส ตานิ ปหีนานิ ภวนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวํกตานิ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมานิ.
อวิชฺชาย เตฺวว, ภิกฺขุ, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิ. กตโม ภโว …เป… กตมํ อุปาทานํ… กตมา ตณฺหา… กตมา เวทนา… กตโม ผโสฺส… กตมํ สฬายตนํ… กตมํ นามรูปํ… กตมํ วิญฺญาณํ …เป… .
อวิชฺชาย เตฺวว, ภิกฺขุ, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิ. ‘กตเม สงฺขารา, กสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ อิติ วา, ‘อญฺเญ สงฺขารา, อญฺญสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ อิติ วา, ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชีวํ, อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา. สพฺพานิสฺส ตานิ ปหีนานิ ภวนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวํกตานิ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมานี”ติ.
ปญฺจมํ.