1.4.6 ทุติยอวิชฺชาปจฺจยสุตฺต
สาวตฺถิยํ วิหรติ. “อวิชฺชาปจฺจยา, ภิกฺขเว, สงฺขารา; สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ …เป… เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ.
‘กตมํ ชรามรณํ, กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณนฺ’ติ อิติ วา, ภิกฺขเว, โย วเทยฺย, ‘อญฺญํ ชรามรณํ, อญฺญสฺส จ ปนิทํ ชรามรณนฺ’ติ อิติ วา, ภิกฺขเว, โย วเทยฺย, อุภยเมตํ เอกตฺถํ พฺยญฺชนเมว นานํ. ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. เอเต เต, ภิกฺขเว, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ— ‘ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺ’ติ.
กตมา ชาติ …เป… กตโม ภโว… กตมํ อุปาทานํ… กตมา ตณฺหา… กตมา เวทนา… กตโม ผโสฺส… กตมํ สฬายตนํ… กตมํ นามรูปํ… กตมํ วิญฺญาณํ… กตเม สงฺขารา, กสฺส จ ปนิเม สงฺขาราติ อิติ วา, ภิกฺขเว, โย วเทยฺย, ‘อญฺเญ สงฺขารา อญฺญสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ติ อิติ วา, ภิกฺขเว, โย วเทยฺย, อุภยเมตํ เอกตฺถํ พฺยญฺชนเมว นานํ. ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา, ภิกฺขเว, ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหติ. เอเต เต, ภิกฺขเว, อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม มชฺเฌน ตถาคโต ธมฺมํ เทเสติ— ‘อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา’ติ.
อวิชฺชาย เตฺวว, ภิกฺขเว, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิ. ‘กตมํ ชรามรณํ, กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชรามรณํ, อญฺญสฺส จ ปนิทํ ชรามรณํ’ อิติ วา, ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชีวํ, อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา. สพฺพานิสฺส ตานิ ปหีนานิ ภวนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวํกตานิ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมานิ.
อวิชฺชาย เตฺวว, ภิกฺขเว, อเสสวิราคนิโรธา ยานิสฺส ตานิ วิสูกายิกานิ วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ กานิจิ กานิจิ. กตมา ชาติ …เป… กตโม ภโว… กตมํ อุปาทานํ… กตมา ตณฺหา… กตมา เวทนา… กตโม ผโสฺส… กตมํ สฬายตนํ… กตมํ นามรูปํ… กตมํ วิญฺญาณํ… ‘กตเม สงฺขารา, กสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ อิติ วา, ‘อญฺเญ สงฺขารา, อญฺญสฺส จ ปนิเม สงฺขารา’ อิติ วา; ‘ตํ ชีวํ ตํ สรีรํ’ อิติ วา, ‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรํ’ อิติ วา. สพฺพานิสฺส ตานิ ปหีนานิ ภวนฺติ อุจฺฉินฺนมูลานิ ตาลาวตฺถุกตานิ อนภาวํกตานิ อายติํ อนุปฺปาทธมฺมานี”ติ.
ฉฏฺฐํ.