11.3.6 ปฐมอนาถปิณฺฑิกสุตฺต
สาวตฺถินิทานํ. เตน โข ปน สมเยน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อาพาธิโก โหติ ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อญฺญตรํ ปุริสํ อามนฺเตสิ— “เอหิ ตฺวํ, อมฺโภ ปุริส, เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺท— ‘อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติ. เอวญฺจ วเทหิ— ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’”ติ.
“เอวํ, ภนฺเต”ติ โข โส ปุริโส อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ปุริโส อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ—
“อนาถปิณฺฑิโก, ภนฺเต, คหปติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโน. โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทติ. เอวญฺจ วทติ— ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, อายสฺมา สาริปุตฺโต เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’”ติ. อธิวาเสสิ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อายสฺมตา อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. นิสชฺช โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ เอตทโวจ— “กจฺจิ เต, คหปติ, ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ? กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ, โน อภิกฺกมนฺติ; ปฏิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน อภิกฺกโม”ติ? “น เม, ภนฺเต, ขมนียํ, น ยาปนียํ. พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา อภิกฺกมนฺติ, โน ปฏิกฺกมนฺติ; อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ, โน ปฏิกฺกโม”ติ.
“ยถารูเปน โข, คหปติ, พุทฺเธ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ ตถารูโป เต พุทฺเธ อปฺปสาโท นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาโท— อิติปิ โส ภควา …เป… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควาติ. ตญฺจ ปน เต พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, ธมฺเม อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต ธมฺเม อปฺปสาโท นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาโท— สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม …เป… ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติ. ตญฺจ ปน เต ธมฺเม อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, สํเฆ อปฺปสาเทน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต สํเฆ อปฺปสาโท นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สํเฆ อเวจฺจปฺปสาโท— สุปฺปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสํโฆ …เป… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสาติ. ตญฺจ ปน เต สํเฆ อเวจฺจปฺปสาทํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, ทุสฺสีเลฺยน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปํ เต ทุสฺสีลฺยํ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, อริยกนฺตานิ สีลานิ …เป… สมาธิสํวตฺตนิกานิ. ตานิ จ ปน เต อริยกนฺตานิ สีลานิ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาทิฏฺฐิ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาทิฏฺฐิ. ตญฺจ ปน เต สมฺมาทิฏฺฐิํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาสงฺกปฺเปน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาสงฺกปฺโป นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสงฺกปฺโป. ตญฺจ ปน เต สมฺมาสงฺกปฺปํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาวาจาย สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาวาจา นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวาจา. ตญฺจ ปน เต สมฺมาวาจํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉากมฺมนฺเตน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉากมฺมนฺโต นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมากมฺมนฺโต. ตญฺจ ปน เต สมฺมากมฺมนฺตํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาอาชีเวน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาอาชีโว นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาอาชีโว. ตญฺจ ปน เต สมฺมาอาชีวํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาวายาเมน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาวายาโม นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวายาโม. ตญฺจ ปน เต สมฺมาวายามํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาสติยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาสติ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสติ. ตญฺจ ปน เต สมฺมาสติํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาสมาธินา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูโป เต มิจฺฉาสมาธิ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาสมาธิ. ตญฺจ ปน เต สมฺมาสมาธิํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูเปน โข, คหปติ, มิจฺฉาญาเณน สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปํ เต มิจฺฉาญาณํ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาญาณํ. ตญฺจ ปน เต สมฺมาญาณํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺย.
ยถารูปาย โข, คหปติ, มิจฺฉาวิมุตฺติยา สมนฺนาคโต อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติ, ตถารูปา เต มิจฺฉาวิมุตฺติ นตฺถิ. อตฺถิ จ โข เต, คหปติ, สมฺมาวิมุตฺติ. ตญฺจ ปน เต สมฺมาวิมุตฺติํ อตฺตนิ สมนุปสฺสโต ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยา”ติ.
อถ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺภิํสุ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อายสฺมนฺตญฺจ สาริปุตฺตํ อายสฺมนฺตญฺจ อานนฺทํ สเกเนว ถาลิปาเกน ปริวิสิ. อถ โข อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ ภุตฺตาวิํ โอนีตปตฺตปาณิํ อญฺญตรํ นีจาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ อายสฺมา สาริปุตฺโต อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิ—
“ยสฺส สทฺธา ตถาคเต,
อจลา สุปฺปติฏฺฐิตา;
สีลญฺจ ยสฺส กลฺยาณํ,
อริยกนฺตํ ปสํสิตํ.
สํเฆ ปสาโท ยสฺสตฺถิ,
อุชุภูตญฺจ ทสฺสนํ;_
อทลิทฺโทติ ตํ อาหุ,
อโมฆํ ตสฺส ชีวิตํ.
ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจ,
ปสาทํ ธมฺมทสฺสนํ;
อนุยุญฺเชถ เมธาวี,
สรํ พุทฺธานสาสนนฺ”ติ.
อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อนาถปิณฺฑิกํ คหปติํ อิมาหิ คาถาหิ อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ภควา เอตทโวจ— “หนฺท กุโต นุ ตฺวํ, อานนฺท, อาคจฺฉสิ ทิวาทิวสฺสา”ติ? “อายสฺมตา, ภนฺเต, สาริปุตฺเตน อนาถปิณฺฑิโก คหปติ อิมินา จ อิมินา จ โอวาเทน โอวทิโต”ติ. “ปณฺฑิโต, อานนฺท, สาริปุตฺโต; มหาปญฺโญ, อานนฺท, สาริปุตฺโต, ยตฺร หิ นาม จตฺตาริ โสตาปตฺติยงฺคานิ ทสหากาเรหิ วิภชิสฺสตี”ติ.
ฉฏฺฐํ.