2.6.6 อภยสุตฺต
เอวํ เม สุตํ— เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต. อถ โข อภโย ราชกุมาโร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อภโย ราชกุมาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ปูรโณ, ภนฺเต, กสฺสโป เอวมาห— ‘นตฺถิ เหตุ, นตฺถิ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนาย. อเหตุ, อปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหติ. นตฺถิ เหตุ, นตฺถิ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนาย. อเหตุ, อปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี’ติ. อิธ ภควา กิมาหา”ติ? “อตฺถิ, ราชกุมาร, เหตุ, อตฺถิ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนาย. สเหตุ, สปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหติ. อตฺถิ, ราชกุมาร, เหตุ, อตฺถิ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนาย. สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี”ติ.
“กตโม ปน, ภนฺเต, เหตุ, กตโม ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนาย? กถํ สเหตุ, สปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหตี”ติ? “ยสฺมิํ โข, ราชกุมาร, สมเย กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ กามราคปเรเตน, อุปฺปนฺนสฺส จ กามราคสฺส นิสฺสรณํ ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ— อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนาย. เอวมฺปิ สเหตุ สปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหติ.
ปุน จปรํ, ราชกุมาร, ยสฺมิํ สมเย พฺยาปาทปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ พฺยาปาทปเรเตน …เป… ถินมิทฺธปริยุฏฺฐิเตน …เป… อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจปริยุฏฺฐิเตน …เป… วิจิกิจฺฉาปริยุฏฺฐิเตน เจตสา วิหรติ วิจิกิจฺฉาปเรเตน, อุปฺปนฺนาย จ วิจิกิจฺฉาย นิสฺสรณํ ยถาภูตํ น ชานาติ น ปสฺสติ— อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย อญฺญาณาย อทสฺสนาย. เอวมฺปิ สเหตุ สปฺปจฺจโย อญฺญาณํ อทสฺสนํ โหตี”ติ.
“โก นามายํ, ภนฺเต, ธมฺมปริยาโย”ติ? “นีวรณา นาเมเต, ราชกุมารา”ติ. “ตคฺฆ, ภควา, นีวรณา; ตคฺฆ, สุคต, นีวรณา. เอกเมเกนปิ โข, ภนฺเต, นีวรเณน อภิภูโต ยถาภูตํ น ชาเนยฺย น ปเสฺสยฺย, โก ปน วาโท ปญฺจหิ นีวรเณหิ?
กตโม ปน, ภนฺเต, เหตุ, กตโม ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนาย? กถํ สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี”ติ? “อิธ, ราชกุมาร, ภิกฺขุ สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํ. โส สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวิเตน จิตฺเตน ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ— อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนาย. เอวมฺปิ สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหติ.
ปุน จปรํ, ราชกุมาร, ภิกฺขุ …เป… อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาเวติ วิเวกนิสฺสิตํ วิราคนิสฺสิตํ นิโรธนิสฺสิตํ โวสฺสคฺคปริณามิํ. โส อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวิเตน จิตฺเตน ยถาภูตํ ชานาติ ปสฺสติ— อยมฺปิ โข, ราชกุมาร, เหตุ, อยํ ปจฺจโย ญาณาย ทสฺสนาย. เอวํ สเหตุ, สปฺปจฺจโย ญาณํ ทสฺสนํ โหตี”ติ.
“โก นามายํ, ภนฺเต, ธมฺมปริยาโย”ติ? “โพชฺฌงฺคา นาเมเต, ราชกุมารา”ติ. “ตคฺฆ, ภควา, โพชฺฌงฺคา; ตคฺฆ, สุคต, โพชฺฌงฺคา. เอกเมเกนปิ โข, ภนฺเต, โพชฺฌงฺเคน สมนฺนาคโต ยถาภูตํ ชาเนยฺย ปเสฺสยฺย, โก ปน วาโท สตฺตหิ โพชฺฌงฺเคหิ? โยปิ เม, ภนฺเต, คิชฺฌกูฏํ ปพฺพตํ อาโรหนฺตสฺส กายกิลมโถ จิตฺตกิลมโถ, โสปิ เม ปฏิปฺปสฺสทฺโธ, ธมฺโม จ เม อภิสมิโต”ติ.
ฉฏฺฐํ.
สากจฺฉวคฺโค ฉฏฺโฐ.
ตสฺสุทฺทานํ
อาหารา ปริยายมคฺคิ,
เมตฺตํ สงฺคารเวน จ;
อภโย ปุจฺฉิโต ปญฺหํ,
คิชฺฌกูฏมฺหิ ปพฺพเตติ.