1.4 ปฏิสารณียกมฺม
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สุธมฺโม มจฺฉิกาสณฺเฑ จิตฺตสฺส คหปติโน อาวาสิโก โหติ, นวกมฺมิโก ธุวภตฺติโก. ยทา จิตฺโต คหปติ สํฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตตุกาโม โหติ ตทา น อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อนปโลเกตฺวา สํฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู, อายสฺมา จ สาริปุตฺโต, อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน, อายสฺมา จ มหากจฺจาโน, อายสฺมา จ มหาโกฏฺฐิโก, อายสฺมา จ มหากปฺปิโน, อายสฺมา จ มหาจุนฺโท, อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ, อายสฺมา จ เรวโต, อายสฺมา จ อุปาลิ, อายสฺมา จ อานนฺโท, อายสฺมา จ ราหุโล, กาสีสุ จาริกํ จรมานา เยน มจฺฉิกาสณฺโฑ ตทวสรุํ.
อสฺโสสิ โข จิตฺโต คหปติ เถรา กิร ภิกฺขู มจฺฉิกาสณฺฑํ อนุปฺปตฺตาติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปติํ อายสฺมา สาริปุตฺโต ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมตา สาริปุตฺเตน ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ— “อธิวาเสนฺตุ เม, ภนฺเต, เถรา สฺวาตนาย อาคนฺตุกภตฺตนฺ”ติ. อธิวาเสสุํ โข เถรา ภิกฺขู ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข จิตฺโต คหปติ เถรานํ ภิกฺขูนํ อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา เถเร ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยนายสฺมา สุธมฺโม เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ ฐิโต โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ เอตทโวจ— “อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, อโยฺย สุธมฺโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ เถเรหี”ติ. อถ โข อายสฺมา สุธมฺโม— “ปุพฺเพ ขฺวายํ จิตฺโต คหปติ ยทา สํฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตตุกาโม น มํ อนปโลเกตฺวา สํฆํ วา คณํ วา ปุคฺคลํ วา นิมนฺเตติ; โสทานิ มํ อนปโลเกตฺวา เถเร ภิกฺขู นิมนฺเตสิ; ทุฏฺโฐทานายํ จิตฺโต คหปติ อนเปกฺโข วิรตฺตรูโป มยี”ติ จิตฺตํ คหปติํ เอตทโวจ— “อลํ, คหปติ, นาธิวาเสมี”ติ. ทุติยมฺปิ โข …เป… ตติยมฺปิ โข จิตฺโต คหปติ อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ เอตทโวจ— “อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, อโยฺย สุธมฺโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ เถเรหี”ติ. “อลํ, คหปติ, นาธิวาเสมี”ติ. อถ โข จิตฺโต คหปติ— “กิํ เม กริสฺสติ อโยฺย สุธมฺโม อธิวาเสนฺโต วา อนธิวาเสนฺโต วา”ติ อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
อถ โข จิตฺโต คหปติ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน เถรานํ ภิกฺขูนํ ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปสิ. อถ โข อายสฺมา สุธมฺโม— “ยนฺนูนาหํ จิตฺตสฺส คหปติโน เถรานํ ภิกฺขูนํ ปฏิยตฺตํ ปเสฺสยฺยนฺ”ติ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จิตฺตสฺส คหปติโน นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข จิตฺโต คหปติ เยนายสฺมา สุธมฺโม เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สุธมฺมํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข จิตฺตํ คหปติํ อายสฺมา สุธมฺโม เอตทโวจ— “ปหูตํ โข เต อิทํ, คหปติ, ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยตฺตํ; เอกา จ โข อิธ นตฺถิ ยทิทํ ติลสํคุฬิกา”ติ. “พหุมฺหิ วต, ภนฺเต, รตเน พุทฺธวจเน วิชฺชมาเน อเยฺยน สุธมฺเมน ยเทว กิญฺจิ ภาสิตํ ยทิทํ ติลสํคุฬิกาติ. ภูตปุพฺพํ, ภนฺเต, ทกฺขิณาปถกา วาณิชา ปุรตฺถิมํ ชนปทํ อคมํสุ วาณิชฺชาย. เต ตโต กุกฺกุฏิํ อาเนสุํ. อถ โข สา, ภนฺเต, กุกฺกุฏี กาเกน สทฺธิํ สํวาสํ กปฺเปสิ. สา โปตกํ ชเนสิ. ยทา โข โส, ภนฺเต, กุกฺกุฏโปตโก กากวสฺสํ วสฺสิตุกาโม โหติ, กากกุกฺกุฏีติ วสฺสติ; ยทา กุกฺกุฏิวสฺสํ วสฺสิตุกาโม โหติ, กุกฺกุฏิกากาติ วสฺสติ. เอวเมว โข, ภนฺเต, พหุมฺหิ รตเน พุทฺธวจเน วิชฺชมาเน อเยฺยน สุธมฺเมน ยเทว กิญฺจิ ภาสิตํ ยทิทํ ติลสํคุฬิกา”ติ. “อกฺโกสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ, ปริภาสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ. เอโส เต, คหปติ, อาวาโส, ปกฺกมิสฺสามี”ติ. “นาหํ, ภนฺเต, อยฺยํ สุธมฺมํ อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ. วสตุ, ภนฺเต, อโยฺย สุธมฺโม มจฺฉิกาสณฺเฑ. รมณียํ อมฺพาฏกวนํ. อหํ อยฺยสฺส สุธมฺมสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามิ, จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺ”ติ. ทุติยมฺปิ โข …เป… ตติยมฺปิ โข อายสฺมา สุธมฺโม จิตฺตํ คหปติํ เอตทโวจ— “อกฺโกสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ, ปริภาสสิ มํ ตฺวํ, คหปติ. เอโส เต, คหปติ, อาวาโส, ปกฺกมิสฺสามี”ติ. “กหํ, ภนฺเต, อโยฺย สุธมฺโม คมิสฺสตี”ติ? “สาวตฺถิํ โข อหํ, คหปติ, คมิสฺสามิ ภควนฺตํ ทสฺสนายา”ติ. “เตน หิ, ภนฺเต, ยญฺจ อตฺตนา ภณิตํ, ยญฺจ มยา ภณิตํ ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจหิ. อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ, ภนฺเต, ยํ อโยฺย สุธมฺโม ปุนเทว มจฺฉิกาสณฺฑํ ปจฺจาคจฺเฉยฺยา”ติ.
อถ โข อายสฺมา สุธมฺโม เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน สาวตฺถิ เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สุธมฺโม ยญฺจ อตฺตนา ภณิตํ ยญฺจ จิตฺเตน คหปตินา ภณิตํ ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิ.
วิครหิ พุทฺโธ ภควา— “อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริส, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถญฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, จิตฺตํ คหปติํ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ สํฆุปฏฺฐากํ หีเนน ขุํเสสฺสสิ, หีเนน วมฺเภสฺสสิ? เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… วิครหิตฺวา …เป… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “เตน หิ, ภิกฺขเว, สํโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กโรตุ— จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, กาตพฺพํ— ปฐมํ สุธมฺโม ภิกฺขุ โจเทตพฺโพ, โจเทตฺวา สาเรตพฺโพ, สาเรตฺวา อาปตฺติํ อาโรเปตพฺโพ, อาปตฺติํ อาโรเปตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สํโฆ ญาเปตพฺโพ—
‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ จิตฺตํ คหปติํ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ สํฆุปฏฺฐากํ หีเนน ขุํเสติ, หีเนน วมฺเภติ. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สํโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กเรยฺย— จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. เอสา ญตฺติ.
สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ จิตฺตํ คหปติํ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ สํฆุปฏฺฐากํ หีเนน ขุํเสติ, หีเนน วมฺเภติ. สํโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ— จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส กรณํ— จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ …เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ— สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. อยํ สุธมฺโม ภิกฺขุ จิตฺตํ คหปติํ สทฺธํ ปสนฺนํ ทายกํ การกํ สํฆุปฏฺฐากํ หีเนน ขุํเสติ, หีเนน วมฺเภติ. สํโฆ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ กโรติ— จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียสฺส กมฺมสฺส กรณํ— จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
กตํ สํเฆน สุธมฺมสฺส ภิกฺขุโน ปฏิสารณียกมฺมํ— จิตฺโต เต คหปติ ขมาเปตพฺโพติ. ขมติ สํฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’ติ.